Jamsa

Nun confundir con Hamsa.

Símbolu delineado.

Adornu domésticu.

Dibuxu, 2008.

Colgante nun coche.

El Jamsa o Hamsa (árabe: خمسة Jamsah, hebréu: חַמְסָה, Hamsa, Error de Lua en Módulu:Lang na llinia 1175: attempt to call method 'gsub' (a nil value). Tafust), tamién ye conocíu como Mano divina^[1] o Mano de Fátima, ye un símbolu en forma de mano popular en tol Oriente Mediu y África del Norte, emplegáu usualmente en xoyería y tapices.^[2][3] Ye un símbolu de proteición utilizáu comúnmente como defensa contra l'agüeyamientu, principalmente por xudíos y musulmanes. Documentada la so esistencia dende la antiguedad, haise hipotetizado que los sos oríxenes atopar nel Antiguu Exiptu o en Cartago (l'actual Tunicia) acomuñáu cola diosa Tanit.^[4]

Etimoloxía

N'idioma árabe, hamsa significa "cinco"; el mesmu raigañu, J-M-S, ye emplegada nel idioma hebréu por aciu l'usu del términu jamésh (hebréu: חמש, 'cinco' ).

Descripción

Dibuxo de Jamsa

La forma más estendida del símbolu ye aquella d'una mano simétrica: el deu corazón nel centru; a los sos llaos l'anular y l'índiz, un pocu más curtios que'l corazón ya iguales ente sigo; y nos estremos dos pulgares, tamién del mesmu tamañu y daqué curvados escontra fuera. Dacuando contién otros símbolos, como'l güeyu de Dios, ya inscripciones de calter relixosu.

Típicamente tien la forma d'un amuleto (emplegáu en pendientes o como colgante), visible nes puertes de les cases (dacuando como aldabón), como adornu llariegu, pal automóvil, símbolu tatuáu y asina socesivamente.

Orixe y algame

L'usu del jamsa ta documentáu dende l'Antigüedá.^[5] Como amuleto foi portáu polos cartaxineses dende'l 820 e.C. y nel norte d'África acomuñar con un atributu de la diosa Tanit; subsecuentemente pasó a los bereberes y magrebinos.

L'emplegu mano de Dios dar dende 518-527 Y.C., nos mosaicos que Marianos y Janina realizaron na Sinagoga de Beit Alfa en Galilea, Israel y na iconografía xudía yá a partir de 244 Y.C. nos frescos parietales de la Sinagoga de Dura Europos en Siria.^[6]

Darréu, les cultures xudía y árabe adoptaron el jamsa como motivu independiente. Posiblemente fuera incorporáu en diches cultures como una evocación del motivu conocíu como mano de Dios, que la so naturaleza arreya en aniconismo. Cirlot nota qu'esisten afinidaes ente la mano de Dios mesma de les cultures occidentales y el amuleto islámicu.^[7] Coles mesmes, Cirlot repara que nel pensamientu berebere, la mano significa proteición, autoridá, fuercia y poder.^[8]

Emplegu y significáu

El xudaísmu, l'islam y dellos cristianos d'oriente caltienen hasta güei el motivu folclóricu de la mano conocíu como jamsa,^[9] que'l so referente postreru probablemente sía la mano de Dios. Trátase de lo que nel pasáu posiblemente fuera emplegáu como un talismán pero volvióse güei un motivu d'espresión de la fe monoteísta, apreciáu por sefardines y musulmanes como un recordatoriu de Dios y una espresión de deséu de recibir les sos bendiciones y proteición.

Na cultura popular, el jamsa ye tamién un motivu decorativu, pero, en principiu, nun tener el valor d'un talismán o de medaya milagrosa nenguna. Con tou hai quien-y confieren un valor fetichístico (comparable al que dellos individuos dan-y a una ferradura o una pata de coneyu, suponiendo que los va traer bona suerte). Pero más allá d'ello, el jamsa nun constitúi ente los grupos musulmanes o xudíos un dixi neopagano.^[10] Pa ellos, el jamsa a cencielles constitúi una espresión de deséu equivalente a Que Dios te vea y te bendiga/protexa.^[11] Cada grupu eventualmente asignaría la mano en cuestión a distintes figures,^[12] pero, iconográficamente, toes eses espresiones tienen por referente últimu a la mano de Dios.^[13]

Los musulmanes de cutiu establecen una rellación ente los cinco deos de la mano y los cinco pilastres del islam, ente que los xudíos faen lo propio col Pentateucu, los cinco llibros de la Torá. El símbolu, sicasí, nun tien rellación dalguna col xudaísmu o l'islam. Ello ye que una interpretación rigorista desaconseyaría'l so estendíu usu, una y bones el Corán prohibe los amuletos y la superstición polo xeneral.

Na India, que foi invadida polos musulmanes mientres sieglos, llamar «mano Humsa» (pronunciáu jamsa).

Nes sociedaes contemporánees, el jamsa funciona como una alcordanza folclórica o souvenir de viaxe que ye xeneralmente adquiríu por turistes de distintos credos monoteístes.

Delles organizaciones que trabayen pola paz n'Oriente Mediu adoptaron el jamsa como símbolu conciliatorio basáu nes semeyances culturales esistentes ente musulmanes y xudíos.

Nel islam

Nel mundu árabe utilízase como talismán pa protexese de la desgracia polo xeneral y del agüeyamientu en particular.

Esta mano ye un amuleto, de normal un colgante, que protexe del mal deteniéndolo cola palma de la mano, previén les enfermedaes y atrai la bona suerte. Los cinco deos de la mano tán sometíos a la unidá de la mano; cada unu d'estos deos representa cada unu de los mandamientos fundamentales de la llei islámica:

• Creencia en Alá, los ánxeles, los profetes, los llibros o escritures sagraes ( Torah, Biblia y corán) y el Xuiciu Final
• Oración cinco vegaes al día * Abraso o llimosna a los probes
• Ayunu nel mes de Ramadán
• Pelegrinación a La Meca

Lleenda árabe. En dellos países la jamsa recibe'l nome de «mano de Fátima», n'alusión a Fátima az-Zahra (606-632), fía de Mahoma. Tamién-y la llama «güeyu de Fátima», por cuenta de que delles versiones del símbolu inclúin un güeyu. Según cuenta una lleenda popular, una nueche l'home de Fátima tornó a la so casa acompañáu d'una concubina mientres Fátima preparaba la cena. Al vela, la celosa Fátima tornó a la cocina agafada y metió la mano nel cazo ferviendo. Al vela, el so home quitó-y la mano del cazo.

Nel imaxinariu coleutivu

• 
  Amuleto con manes de Fátima, España, sieglos XIV-XV. Presenta la inscripciones: "Dios ye'l guardián" y "Dios consuela en tou xuiciu".^[14]
• 
  "Mano de Fátima", Marruecos, c. 1900
• 
  Soldaos marroquinos sosteniendo una "Mano de Fátima", fotografía, 1915
• 
  Collar con manes de Fátima, Marruecos, 1940-60
• 
  Emblema d'Arxelia, 1971-76
• 
  Colgante de paré, Israel, c. 1980. Presenta dos inscripciones hebrees qu'aluden a la condición de tar vivu y a Xerusalén.^[15]
• 
  Artículu judaíco con bendición n'hebréu, 2004
• 
  Llamapuertas, Marruecos, 2005
• 
  Jamsa con inscripción hebrea "Behatzlajá" (Que sía con ésitu), 2007
• 
  Arte israelino contemporaneu. Pez decoráu con motivos de jamsa ya inscripción hebrea irónica: "tfú-tfú-tfú".^[16] Eilat, 2009.^[17]
• 
  Manes de Fátima (y xuegu d'axedrez). Barriu Árabe, Ciudá Vieya, Xerusalén, 2012
• 
  Mezquita de Fianarantsoa, Madagascar, 2012

Referencies

1. El Güeyu na Mano: el discutiniu d'Estáu
2. Bernasek et al., 2008, p. 12.
3. Sonbol, 2005, páxs. 355–359.
4. Cuthbert, Roland (2015). Lulu.com: The Esoteric Codex: Amulets and Talismans. ISBN 978-1-329-50204-8.
5. https://www.ucm.es/data/cont/docs/621-2013-12-14-04.%20Mano%20de%20F%C3%A1tima.pdf
6. Jewish Art, ed. Cecil Roth, Tel Aviv: Massadah Press, 1961, cols. 169, 191-212; y Gabrielle Sei-Rajna, Abecedaire du Judaïsme, París: Flammarion, 2000, p. 24.
7. José Eduardo Cirlot, A Dictionary of Symbols (Diccionariu de símbolos tradicionales), Londres: Routledge, 1971, p. 137.
8. Cirlot, p. 137; en rellación a les mentaes carauterístiques, Cirlot da como referencia una obra de J. Cola titulada Tatuaxes y amuletos marroquinos (Madrid, 1949).
9. N'idioma árabe, jamsa significa "cinco"; el mesmu raigañu, J-M-S, ye emplegada nel idioma hebréu al traviés del términu jamésh.
10. Magar que la ortodoxa relixosa eventualmente pueda o nun condergalos.
11. Ye por ello que, en dellos casos, la mano en cuestión puede incluyir amás un güeyu: por que el individuu sía vistu y por consiguiente protexíu.
12. Los musulmanes denominar "Mano de Fátima"; los cristianos, "Mano de María"; los xudíos dizse que la llamen "Mano de Miriam" (n'alusión a la hermana de Moisés y Aarón), pero ello de fechu ye solo un mitu, yá que la denominen n'árabe, "jamsa".
13. Udo Becker, Encyclopedia of Symbols, Londres y Nueva York: Continuum, 1992, páxs. 136-137.
14. Calteníu y exhibíu nel Muséu del Louvre, París.
15. Por cuenta de ello, esti adornu puede ser amás interpretáu como una espresión de deséu: Que Dios caltenga la vida y bendiga a Xerusalén.
16. La inscripción satiriza a los creyentes tradicionales quien dende'l tiempu inmemorial haber emplegáu como sinónimu de la espresión "Dios nun lo dexe", refiriéndose asina a cualesquier cosa non normativa en términos relixosos. Nel casu de la inscripción en Eilat, la mesma presenta sobre tres lletres un pequeñu ornamientu solu emplegáu polos creyentes pa decorar delles lletres nel testu sagráu; a ello conocer como "piut" y ye nun agregáu caligráficu qu'intenta enguapecer una determinada lletra. La ironía dase equí na conxunción del motivu figurativu del jamsa, condergáu polos xudíos ortodoxos, y la incripción "tfú-tfú-tfú", qu'ellos pronunciaríen ante aquello que, n'última instancia, nun ye otra cosa que la bendición/proteición de Dios.
17. La escultura ye en sí solo unu de tantos exemplares reproducíos pa sirvir de base a la decoración que desenvuelve depués tal o cual artista; los distintos trabayos son allugaos y exhibíos en distintos puntos de la ciudá. El motivu del pexe respuende al fechu que Eilat una ciudá marítima. Cuando esti tipu d'actividá foi desenvuelta en Xerusalén nel añu 2000, pa conmemorar el so 3000° aniversariu como "Ciudá de David", les escultures que fueron provistes a los distintos artistes teníen la forma d'un lleón, yá que el lleón de Xudá ye de la mesma tamién símbolu de Xerusalén (yá que David pertenecía a la tribu de Xudá).

Bibliografía

• Becker, Udo. Encyclopedia of Symbols, Londres y Nueva York: Continuum, 1992.
• Cirlot, José Eduardo. A Dictionary of Symbols (Diccionariu de símbolos tradicionales), Londres: Routledge, 1971.
• Dhanjal, Beryl. Signs and Symbols, Edison, Nueva Jersey: Chartwell, 2008.
• Roth, Cecil, ed. Jewish Art, Tel Aviv: Massadah Press, 1961.
• Sei-Rajna, Gabrielle. Abecedaire du Judaïsme, París: Flammarion, 2000.
• Significáu y mitos de la Esquito de Fátima Archiváu 2018-07-15 en Wayback Machine

Enllaces esternos

• Wikimedia Commons acueye conteníu multimedia sobre Jamsa.