Jean William Fritz Piaget (9 d'agostu de 1896, Neuchâtel (es) – 16 de setiembre de 1980, Xinebra) foi un epistemólogu, sicólogu y biólogu suizu, consideráu como'l padre la epistemoloxía xenética, famosu polos sos apurras al estudiu de la infancia y pola so teoría constructivista del desenvolvimientu de la intelixencia.
Fíu mayor del suizu Arthur Piaget y de la francesa Rebecca Jackson, Jean nació na Suiza francófona. El so padre yera un destacáu profesor de lliteratura medieval na Universidá de Neuchâtel, el so güelu maternu, James Jackson foi'l creador de la primer fábrica d'aceru de crisol en Francia.
Jean Piaget foi un neñu precoz que desenvolvió un interés tempranu pola bioloxía y el mundu natural, especialmente los moluscos. A los 11 años, mientres cursaba los sos estudios nel Institutu Llatín de la so ciudá natal, redactó un estudiu referíu a cierta especie de gorrión albín y depués escribió un tratáu de malacoloxía mientres los sos estudios medios.
Llicencióse y doctoró en ciencies naturales na Universidá de la so ciudá natal en 1918, con una tesis sobre los moluscos del cantón de Valais. Hasta'l so treslláu a París en 1919 desempeñar por un periodu curtiu na Universidá de Zúrich, onde publicó dos trabayos sobre Psicoloxía. El so interés nel Psicoanálisis empezó nesa dómina, contestu en qu'afondó amás na obra de Sigmund Freud y C.G. Jung. Foi analizáu por Sabina Spielrein (años dempués asistiría al Congresu de Psicoanálisis en Berlín en 1922, onde tamién conoció personalmente a Freud).[9]
Dempués del so treslláu a París, desenvolvió una vida académica intensa marcada polos contactos con connotados profesionales del área. Trabayó con Hans Lipps y con Eugen Bleuler. Enseñó nuna escuela pa neños na cai Grange-aux-Belles dirixida por Alfred Binet, quien creara xunto a Théodore Simon la escala y el Test d'Intelixencia de Binet-Simon. A Binet lo conociera primeramente, mientres estudiaba na Universidá de París. Al calificar delles de les xeres del test d'intelixencia, Piaget notó que los neños y mozos daben respuestes equivocaes a ciertes entrugues, pero qu'estos errores yeren consistentes, obedecíen a una cierta regularidá que merecía atención.
Asina, Piaget nun se centró nel fechu de que les respuestes fueren equivocaes, sinón nel patrón d'errores que dellos neños mayores y los adultos yá nun amosaben. Esto llevar a aventurar de primeres la hipótesis esplicativa de que'l procesu cognitivu o pensamientu de los neños nuevos ye inherentemente distintu del de los adultos (finalmente llegaría a proponer una teoría global de les etapes del desenvolvimientu, afirmando que los individuos exhiben ciertu patrones de cognición comunes y diferenciables en cada periodu). En 1920 participó tamién nel perfeccionamiento de la Prueba d'Intelixencia de C.I. (Cociente d'Intelixencia) desenvueltu por Stern.
Retornó a Suiza en 1921, ya incorporóse al Institutu Rousseau de Xinebra, institución na que se desempeñó como direutor d'investigaciones.
En 1923 casóse con Valentine Châtenay, con quien tuvo tres fíos: Lucienne, Laurent y Jacqueline a quien Piaget estudió dende la so infancia.
A partir de 1936, mientres exercía la docencia na Universidá de Lausana y yera editor de publicaciones científiques de sonadía nel área (como los Archives de Psychologie y la Revue Suisse de Psychologie) foi nomáu direutor de la Oficina Internacional d'Educación de la UNESCO.[10]
En 1955, Piaget creó'l Centru Internacional pola Epistemoloxía Xenética de Xinebra, el cuál dirixó hasta la so muerte en 1980.
Los sos principales influxos iniciales, amás de los de Binet, fueron los de James Mark Baldwin, d'ésti toma les nociones de adautación por asimilación y acomodación en circularidá (circularidá puede entendese como realimentación). Al traviés de Baldwin lléga-y l'influxu de la filosofía evolutiva de Spencer, filosofía direutamente imbuyida de la teoría de Darwin. Piaget entamó asina la so teorización y llogra los sos descubrimientos teniendo una perspeutiva que ye coles mesmes biolóxica, lóxica y psicolóxica, axuntándose nuna nueva epistemoloxía. Ye por ello que nos fala d'una epistemoloxía xenética, entendiendo equí la epistemoloxía non como la ciencia qu'estudia a la ciencia, sinón como la investigación de les capacidaes cognitives (d'una manera absolutamente empírica, lo que-y estrema tamién de la Gnoseoloxía), en cuanto al usu del conceutu xenética, ésti non refierse tanto al campu de la bioloxía qu'estudia los xenes, sinón a la investigación de la xénesis del pensar nel humanu, anque verdaderamente Piaget reconoz que tal xénesis del pensar tien en gran proporción (anque de nenguna manera totalmente) patrones o patterns que deriven de los xenes. Sicasí, y ye unu de los grandes descubrimientos de Piaget, el pensar esplegar dende una base xenética solo por aciu estímulos socioculturales, según tamién el pensar configurar pola información que'l suxetu va recibiendo, información que'l suxetu apriende siempres d'una manera activa por más inconsciente y pasivu que paeza'l procesamientu de la información.
Publicó dellos estudios sobre Psicoloxía Infantil y, basándose fundamentalmente na detallada observación de la crecedera de los sos fíos, ellaboró una teoría de la intelixencia sensoriomotriz que describe'l desenvolvimientu casi bonal d'una intelixencia práutica que se sofita na aición (praxis -en plural: praxia-).
Piaget sostién na so teoría sobre'l desenvolvimientu cognitivu infantil que los principios de la lóxica empiecen a instalase enantes de l'adquisición del llinguaxe, xenerándose al traviés de l'actividá sensorial y motriz del ñácaru n'interaición ya interrellación col mediu, especialmente col mediu sociocultural (a esto últimu, a partir de la psicoloxía vygotskiana suelse denominar mediación cultural).
En La psicoloxía de la intelixencia (1947) Piaget arrexunta les clases impartíes nel Collège de France mientres l'añu 1942, resumiendo ellí les sos investigaciones psicogenéticas de la intelixencia; en tal obra Piaget postula que la lóxica ye la base del pensamientu; y qu'en consecuencia la intelixencia ye un términu xenéricu pa designar al conxuntu d'operaciones lóxiques pa les que ta capacitáu'l ser humanu, diendo dende la perceición, les operaciones de clasificación, sustitución, astraición, etc., hasta –a lo menos– el cálculu proporcional.
Jean Piaget trabayó col matemáticu sudafricano Seymour Papert na Universidá de Xinebra dende 1959 hasta 1963.
Piaget demuestra qu'esisten diferencies cualitatives ente'l pensar infantil y el pensar adultu, entá ye más: esisten diferencies cualitatives en distintos momentos o etapes de la infancia (lo cual non implica que non haya na sociedá humana actual un ensame d'adultos cronolóxicos que caltienen una edá mental pueril, esplicable pol efeutu del mediu social).
Entós surdió la Teoría Constructivista del Aprendizaxe, de la so autoría.
Por tal demostración, Piaget fai notar que la capacidá cognitiva y l'intelixencia atópense estrechamente amestaes al mediu social y físicu. Asina considera Piaget que los dos procesos que caractericen a la evolución y adautación del siquismu humanu son los de la asimilación y acomodación. Dambes son capacidaes innates que por factores xenéticos (quiciabes del tipu homeobox) van esplegándose ante determináu estímulos en bien determinaes etapes o estadios del desenvolvimientu, en bien precisos periodos etareos (o pa dicilo más a cencielles: en determinaes edaes socesives).
El procesu d'asimilación consiste na interiorización o internalización d'un oxetu o un eventu a una estructura comportamental y cognitiva preestablecida. Por casu, el neñu utiliza un oxetu pa efeutuar una actividá que preexiste nel so repertoriu motor o pa decodificar un nuevu eventu basándose n'esperiencies y elementos que yá-y yeren conocíos (por casu: un ñácaru qu'enferrona un oxetu nuevu y llevar a la so boca, -l'enferronar y llevar a la boca son actividaes práuticamente innates qu'agora son utilizaes pa un nuevu oxetivu-). Con éses el neñu lleva a cabo proceso d'asimilación cuando apriende aplicar esquemes presistentes a nuevos oxetos o situaciones.
La acomodación o axuste ye un conceutu psicolóxicu introducíu por Jean Piaget. Ye, xunto cola asimilación, unu de los dos procesos básicos pa esti autor nel procesu de desenvolvimientu cognitivu del neñu.
Por acomodación entiéndese'l procesu por aciu el cual el suxetu modifica los sos esquemes (estructures cognitives) pa poder incorporar a esa estructura cognoscitiva nuevos oxetos. Esto puede llograse a partir de la creación d'un nuevu esquema, o'l cambéu d'un esquema yá esistente por que'l nuevu estímulu pueda ingresar nél. Por esta razón suel considerase esti mecanismu como un cambéu cualitativu nel esquema. A partir d'estos procedimientos, que Piaget denomina funciones cognitives establezse'l procesu d'adautación y equilibriu cognitivu ente esquema y mediu del organismu.
L'acomodación consiste nel cambéu de la estructura cognitiva o del esquema comportamental p'acoyer nuevos oxetos y eventos qu'hasta'l momentu yeren desconocíos pal neñu (nel casu yá dau como exemplu, si l'oxetu ye malo d'enferronar, el ñácaru va deber, por casu, modificar les maneres d'aprehensión).
Dambos procesos (asimilación y acomodación) altérnense dialéuticamente na constante busca d'equilibriu (homeostasis) pa intentar el control del mundu esternu (col fin primariu de sobrevivir). Dambos seríen pos subprocesos d'un procesu xeneral d'adautación a la redolada.
Cuando una nueva información nun resulta darréu interpretable basándose nos esquemes presistentes, el suxetu entra nun momentu de crisis y busca atopar nuevamente l'equilibriu (por esto na epistemoloxía xenética de Piaget falar d'un equilibriu fluctuante), pa esto producen cambeos nos esquemes cognitivos del neñu, incorporándose asina les nueves esperiencies.
Piaget refugó la idea de que la evolución del pensamientu y el desenvolvimientu cognoscitivu fuera un procesu continuu o a cencielles llinial, describiendo sicasí periodos o estadios nos que se configuren determinaos esquemes carauterísticos y nos que se xeneren les condiciones por que se produza'l saltu al próximu estadiu, carauterizáu d'una nueva manera y por nuevu esquemes. En dellos estadios prevalez l'asimilación», n'otros la «acomodación». Definió esencialmente una secuencia de cuatro grandes estadios o periodos, que de la mesma s'estremen en subestadios. Los estadios asocédense, d'alcuerdu a la epistemoloxía xenética» piagetana de manera tal qu'en cada unu d'ellos se xeneren (a eso refierse equí'l términu xenéticu») les condiciones cognoscitives a nivel del pensamientu por que pueda apaecer l'estadiu siguiente.
Esta etapa toma de los 0 a los 2 años. En tal estadiu'l neñu usa los sos sentíos (que tán en plenu desenvolvimientu) y les habilidaes motrices pa conocer aquello que-y arredola, confiándose primeramente a les sos reflexos y, más palantre, a la combinatoria de les sos capacidaes sensoriales y motrices. Apaecen les primeres conocencies y prepárase pa depués poder pensar con imáxenes y conceutos.
Los neños constrúin la so comprensión del mundu al traviés de la coordinación de les sos esperiencies sensoriales (como la visión y l'audición) coles aiciones físiques y motrices. Empiecen a poner n'usu ciertes funciones cognitives como la memoria y el pensamientu. Sirvir de la imitación p'ampliar el so repertoriu conductual.[11]
Esti periodu de la intelixencia sensorio-motriz puede subdividise de la mesma n'otros seis estadios o subetapas. La secuencia de los estadios ye la regularidá más importante pa Piaget, non asina la edá precisa de la so apaición:
Esta etapa desenvolver dende la nacencia y trátase de l'actividá principal del primer mes de vida, carauterizáu pol exerciciu d'actos reflexos qu'obedecen a enclinos instintivos destinaes al prestu de necesidaes elementales (la nutrición por casu) rellacionaes con determinaos reflexos (el reflexu de succión).
Esti estadiu desenvuélvese aproximao dende 1 mes a 4 meses y mediu de vida. Carauterízase pola reiteración voluntaria d'una actividá qu'apurrió prestar. Dizse entós que'l ser humanu desenvuelve «reaiciones circulares primaries», esto ye, repite aiciones casuales que primariamente fueron placenteras. Un exemplu típicu ye la succión del propiu deu, o d'otres partes del cuerpu como sustitutu de la succión del tetu. Denominar primaria porque tán centraes nel mesmu cuerpu. Cabo señalar equí, que'l reflexu de succión del propiu deu yá esiste na vida intrauterina.
Ente'l cuartu mes y mediu de vida y aproximao los 4 a 8 meses, principalmente gracies a l'apaición de la capacidá de coordinar los movimientos de les estremidaes colos de los globos oculares, l'infante puede realizar una prensión empobinada de los oxetos («supervisada» visualmente), colo que'l so comportamientu puede agora empobinase escontra l'ambiente esterno, buscando aprender o mover oxetos de manera empobinada, reparando los resultaos de les sos aiciones. Asina, por casu, puede repitir un esquema pa reproducir un determináu soníu y llograr nuevamente la gratificación que lu provoca. Sobre la base d'estes reaiciones circulares secundaries instálense los primeros vezos motores y se estructuran perceiciones meyor entamaes.
Denominar asina al estadiu ente los 8 o 9 meses y los 11 o 12 meses carauterizáu pola coordinación de los esquemes sensoriomotrices secundarios al envís de la so xeneralización y aplicación a situaciones nueves.
Asoceden ente los 13 y los 17 meses de vida. Consisten nel mesmu procesu descritu enantes anque con importantes variaciones, siendo la principal d'elles l'utilizar nuevos medios pa consiguir un oxetivu que yá-y ye conocíu. Por casu, tomar un oxetu y utilizalo p'algamar a tocar diverses superficies. Ye nesti momentu que l'infante empieza a tener noción de la permanencia de los oxetos. Antes d'esti momentu, si l'oxetu nun ta nel campu algamable polos sos sentíos, pa él, lliteralmente, l'oxetu "nun esiste".
Tres los 18 meses el neñu ta yá potencialmente capacitáu p'antemanar los efeutos simples de les aiciones que ta realizando, o yá puede realizar una rudimentaria descripción de delles aiciones diferíes o oxetos non presentes pero que percibió. Ta tamién capacitáu pa efeutuar secuencies d'aiciones con propósitu definíu tales como utilizar un oxetu p'abrir una puerta, utilizar a manera de «ferramienta» un palu p'atraer escontra sí un oxetu que ta fora del so algame. Empiecen, amás, los primeros xuegos simbólicos, esto ye, los que proponen una situación imaxinada, del tipu «faer como si...» o «xugar a que...».
L'estadiu preoperatorio o preoperacional ye'l segundu de los cuatro estadios. Sigue al estadiu sensoriomotor y tien llugar aproximao ente los dos y los siete años d'edá.[12]
Esta etapa ta marcada pol egocentrismu, ye una etapa basada nel mi, mio y yo. Piaget afirmaba que nesta etapa, los neños entá amuesen aspeutos inmaduros. Un claru exemplu d'ello puede trate na práutica de la caltenimientu. Según Piaget, la caltenimientu ye la capacidá que tien un neñu p'acotar que dos materiales iguales siguen siendo idénticos dempués de qu'unu d'ellos sufriera dalgún tresformamientu. Realizáronse diversos tipos d'esperimentos sobre ello. L'esperimentu de líquidu, por casu, consiste en vertir el conteníu d'un vasu a una probeta y preguntar al neñu hasta ónde cree que va llegar el líquidu. De xuru va responder equivocadamente que al mesmu altor que nel vasu, porque nun tuvo en cuenta que les dimensiones del nuevu recipiente (alto y delgáu) inflúin na resultancia.
La so conversación conozse como monólogos coleutivos. representen conceutos desenvolviendo y utilizando símbolos, usualmente en forma de pallabres.
Son procesos carauterísticos d'esta etapa: el xuegu simbólicu, la centración, la intuición, l'animismo, l'egocentrismu, la yuxtaposición y la falta de reversibilidad (incapacidá de caltener propiedaes –d'un oxetu–).
De siete a 12 años d'edá. Cuando se fala equí d'operaciones fai referencia a les operaciones lóxiques usaes pal resolución de problemes. El neñu nesta fase o estadiu yá non solo usa'l símbolu, ye capaz d'usar los símbolos d'una manera lóxica y, al traviés de la capacidá de caltener, llegar a xeneralizaciones atolenaes.[12] Alredor de los 6/7 años el neñu adquier la capacidá intelectual de caltener cantidaes numbériques: llargores y volúmenes líquidos. Equí por 'caltenimientu' entiéndese la capacidá d'entender que la cantidá caltién igual anque se varie la so forma. Antes, nel estadiu preoperativo por casu, el neñu tuvo convencíu de que la cantidá d'un llitru d'agua conteníu nuna botella alto y llargo ye mayor que la del mesmu llitru d'agua trasegado a una botella baxo y ancho (equí esiste un contautu cola teoría de la Psicoloxía de la Gestalt). Sicasí, un neñu qu'aportó al estadiu de les operaciones concretes ta intelectualmente capacitáu pa entender que la cantidá ye la mesma (por casu un llitru d'agua) en recipientes de bien diverses formes.
Alredor de los 7/8 años el neñu desenvuelve la capacidá de caltener los materiales. Por casu: tomando una bola de magre y manipoliándola pa faer delles boluques el neñu yá ye consciente de qu'axuntando toles boluques la cantidá de magre va ser práuticamente la bola orixinal. A la capacidá recién mentada llámase-y reversibilidad.
Alredor de los 9/10 años el neñu aportó al últimu pasu na noción de caltenimientu: el caltenimientu de superficies. Por casu, puestu frente a cuadraos de papel puede dase cuenta qu'axunten la mesma superficie anque tean esos cuadraos atropaos o anque tean esvalixaos.
Dende los 12 d'equí p'arriba (tola vida adulta).
El suxetu qu'entá s'atopa nel estadiu de les operaciones concretes tien dificultá n'aplicar les sos conocencies o habilidaes, adquiríos en situaciones concretes, a situaciones astractes. Si un adultu diz-y "non te burlles d'él porque ye gordu... ¿qué diríes si te asocediera a ti?", la respuesta del suxetu nel estadiu de les operaciones concretes sería: YO nun soi gordu. Por cuenta de la incapacidá de considerar a nivel de pensamiento dos variables al empar, o pol fechu de nun aportar a la noción de caltenimientu, enantes del estadiu de les operaciones formales un suxetu podría, por casu, pensar que n'ordenando la so maleta, esta va pesar menos porque tien más espaciu llibre.
Acordies con esta teoría, dende los 12 años d'equí p'arriba el celebru humanu taría potencialmente capacitáu pa les funciones cognitives realmente astractes, yá que yá taríen afitaes toles nociones de caltenimientu, esistiría la capacidá pa resolver problemes remanando delles variables, habría reversibilidad del pensamientu y podríase asina aportar al razonamientu hipotéticu deductivu. A esti conxuntu de carauterístiques del pensamientu adultu Piaget llamar «estadiu de les operaciones formales».
=== Otres designaciones Presidente §
Comisión Suiza UNESCO § Sociedá Suiza de Psicoloxía § Asociación de Llingua Francesa de Psicoloxía Científica § Unión Internacional de Psicoloxía Científica
[N del T: cuando foi posible sustituyéronse les referencies n'inglés o francés poles disponibles al castellán].
Atópase disponible una clasificación por década d'estes publicaciones del periodu 1919-1980 nel Prefaciu a:
Smith, L. (1993). Necessary knowledge [Conocencia Necesaria]. Hove: Erlbaum Associates Ltd.
Jean Piaget Archives (Suiza): http://www.unige.ch/piaget/
Jean Piaget Society: Society for the Study of Knowledge and Development (USA): http://www.piaget.org/
Esta información ye una adautación d'una revisión biográfica sobre'l trabayu de Jean Piaget de:
Predecesor: Madre Teresa |
Premiu Balzan 1979 |
Socesor: Enrico Bombieri Hassan Fathy Jorge Luis Borges |