La Roca de la Sierra

La Roca de la Sierra
Alministración
País	España
Autonomía	Estremadura
Provincia	provincia de Badayoz
Tipu d'entidá	conceyu d'España
Alcalde de La Roca de la Sierra ^(es)	Alfonso González Almunia
Nome oficial	Roca de la Sierra, La (es)[1]
Códigu postal	06190
Xeografía
Coordenaes	39°06′33″N 6°41′25″W / 39.1091°N 6.6902°O / 39.1091; -6.6902
La Roca de la Sierra La Roca de la Sierra (España)
Superficie	109.6 km²
Altitú	248 m
Llenda con	Badayoz y Mérida
Demografía
Población	1436 hab. (2023) - 718 homes (2019) - 746 muyeres (2019)
Porcentaxe	0.21% de provincia de Badayoz
Densidá	13,1 hab/km²
Más información
Estaya horaria	UTC+01:00
larocadelasierra.es

La Roca de la Sierra ye un conceyu y llocalidá españoles, pertenecientes a la provincia de Badayoz (comunidá autónoma d'Estremadura).

Toponimia

La Villa de Manzanete convertir en La Roca de la Sierra por Cédula Real de Felipe III, el nuevu nome foi dau pola casa del Conde de La Roca, que tenía equí'l so asientu.

A la cayida del antiguu réxime la llocalidá constituyir en conceyu constitucional na rexón d'Estremadura, entós conocíu como La Roca.

En resume, la toponimia actual, antes yera Villa de Manzanete y La Roca, nun puede ser esplicada d'una manera esplícita, yá que nun hai datos al respeutu.

Situación

Se enclava ente Puebla de Obando, Villar del Rey y Badayoz, que s'atopa 38 quilómetros pela carretera EX-100, ocupando una fondalada nun dominiu de sierres. Pertenez a la contorna de Tierra de Mérida - Vegues Baxes y al Partíu xudicial de Montijo.

La llocalidá estiende la so caserío nun llanu arrodiáu de sierrillas d'escasa altitú que marquen la transición ente la sierra de San Pedro y les vegues del ríu Guadiana.

Mediu físicu y natural

El nucleu ta asitiáu nuna llanura ente sierres. El términu ye accidentáu al enclavarse nel corazón de la sierra de San Pedro; anque s'atope nuna zona de transición a les vegues del Guadiana. Destaquen les sierres de Dueñes, Bilanu, Aguda y Omeru y el cuetu de Sierrilla. Ente los cursos d'agua destaquen el regueru Rivera de Troya y Lorianilla.

El clima ye de tipu mediterraneu. La sierra condiciona'l so clima al aumentar les precipitaciones. La temperatura medio añal ronda los 16°C. Los iviernos suelen ser nidios con una temperatura medio cimera a 8°C, algamando les mínimes absolutes valores de -3°C. El branu ye secu y calorosu con una temperatura medio estacional cercana a los 25°C y unes máximes absolutes qu'algamen los 40°C. La precipitación media añal ta próxima a los 600 mm. La estación más lluviosa ye l'iviernu y la más seca'l branu.

La formación vexetal autóctona ye del tipu durilignosa con un monte esclerófilo mediterraneu representáu principalmente pol sufrera y en menor midida, pola encina, xunto a otres especies que componen la carba como la jara, árgoma, cantueso, etc.

Historia

La Roca de la Sierra

La Roca de la Sierra

Hai restos d'asentamientos prehistóricos, representaos por dólmenes na finca de propiedá privada, llamada de la Muela, de los que solamente queden de forma visible, les Cueves del Monxu y del Moru.

• Cueva del Monxu: tratar d'un dolmen con corredor incipiente. La galería ye apreciable nun llargor de tres metros. Les piedres que la formen tienen un altor de dos metros. El nome que recibe esta cueva vien dau pola tradición na que se cunta que vivió ellí un monxu ermitañu; los vieyos del pueblu dicen qu'esiste una galería soterraña ente la cueva y el conventu de Loriana qu'aprovecharíen los monxos pa escapar en casu de peligru. La cueva del Monxu tamién llamada Cueva de la Moneda, por creese qu'ellí hubo soterráu una ayalga, fizo que los paisanos, con rústicos instrumentos, intentaren infructuosamente buscar dichu ayalga y sí destruyir esta xoya prehistórica.
• Cueva del Moru: esisten otros dólmenes pero calteníos peor que l'anterior, casi toos ellos destruyíos por faer usu de la piedra yá llabrada como elementu constructivu. Este ye'l casu de la cueva del Moru, que subsiste en tola so planta salvo la falsa cúpula.
• Otru restu d'asentamientu humanu ye la Citanía, que s'atopa na zona de dólmenes; l'arqueólogu que lu investigó nun dexó claro'l llugar exactu onde s'atopa pero créese que se refier al llamáu Mirador de Muela (anque d'esta tema namái esisten conxetures). Dende esti mirador ve la interpretación del home na piedra. La Citanía respuende perfectamente a un castru o fortaleza natural, aprovecháu pa la so conveniencia más segura. Tien bon accesu dende la Cueva del Monxu y ta cortada a picu na transición a la llanura. Hai restos arqueolóxicos.
• Na Finca de la Pizarrilla esisten restos d'un pobláu con ensame de signos, inclusive d'escritures anteriores a les inscripciones céltiques.
• Toes estes construcciones formen parte d'un apéndiz meridional de la gran concentración dolménica de Valencia de Alcántara (Cáceres).

Orixe del asentamientu actual

El pueblu actual tien un evidente orixe medieval ensin que pueda datase ésti de manera fehaciente. Créese que'l pueblu surdió nel sieglu XIII mientres la Reconquista llevada a cabu por Alfonsu IX de Lleón. Teníen problemes de sustentu nos tresllaos ente Cáceres y Badayoz (poles grandes estensiones de tierra de les llanures estremeñes); aprovechando la fertilidá d'estes tierres, ye lóxicu pensar qu'instalaren un asentamientu fixu. Ésti sería l'orixe, ensin dulda, de lo que aportaría a la Villa de Manzanete y darréu La Roca de la Sierra (anque nun hai documentación sobre la tema).

Suponse'l primer asentamientu xunto a la rivera de Troya, a esta zona anguaño denominar de «Los Castiellos». Nos sieglos XIII y XIV, ye posible que pa los servicios relixosos de la población asitiao y floreciente cuntar con una pequeña capiya que subsiste anguaño. Trátase d'una nave con cúpula y fai funciones de capiya del campu santo. Yá nel sieglu XIV dátense les obres de la construcción de la ilesia, brengosu templu de formosa factura. Tamién esiste la ponte medieval sobre la rivera de Troya qu'entá güei empresta serviciu al pueblu. Estos dos obres d'importancia y eleváu costu indiquen la prosperidá de la que pudieron beneficiase naquella dómina los sos habitantes.

Loriana

Loriana foi una antigua población, sumida nel sieglu XVII, que s'asitiaba ente La Roca de la Sierra y La Nava de Santiago, nuna paraxa montascoso y bravío, arrodiáu d'encines y xarales, ocupando un valle de singular guapura sobre'l regueru Lorianilla. Nesi mesmu ámbitu atópense numberosos dólmenes, como'l de Lácara, la Moneda, la Cueva del Moru, la Cueva del Monxu, etc., según abondosos restos prehistóricos y romanos. Estos últimos restos rellacionar cola industria del vidriu, que da nome a la sierra cercana.

A esti llugar treslladar en 1551 el conventu franciscanu antes asitiáu en La Roca de la Sierra. La nueva fundación foi realizada por fray Alonso de Manzanete, sobre una vieya ermita dedicada a San Isidro esistente yá nesi puntu. Poco dempués celebráronse nesti centru les definiciones en que resultó escoyíu Provincial de la Orde, San Pedro de Alcántara.

Monesteriu de San Isidro de Loriana

El Monesteriu de San Isidro de Loriana respuende formalmente a les carauterístiques de sobriedá y cencellez propies de les fundaciones franciscanes. Articúlase en redol a un amenorgáu y recoletu claustru central de doble arcada n'altor, con un pozu nel centru. A él se anejan les dependencies del conventu y la ilesia. Nel esterior destaca la mole d'un sólidu cuerpu cuadrangular con aspeutu de torrexón militar que s'asitia n'unu de los ángulos, y los estribos axacentes, que la so secuencia conforma un conxuntu d'acusáu interés plásticu.

Anque maltrecho y en creciente estáu de deterioru, y últimamente dedicáu a fines que desdicen de la nobleza del so calter, el vieyu conventu caltién inda la so estructura principal, constituyendo un testimoniu de inestimable interés. Esti estáu haber lleváu a apaecer na Llista colorada de Patrimoniu español en peligru.

Ye ampliu y formosu anque'l tratu cruel del tiempu y de los propietarios de la finca (por cuenta de la desamortización) causaron un informe amontonamientu de ruines. El conventu subsiste en gran parte, magar la vista resulta atrabancada por sirvir d'establu. La ilesia esiste na so totalidá salvo la bóveda y tamién aguanta al pasu del tiempu'l patiu y les celdes qu'indiquen l'austeridá d'estos relixosos franciscanos. El conxuntu nun ye d'una arquiteutura espectacular, pos los sos fundadores precisamente buscaben lo contrario, pero tien la placidez de les maneres sencielles; enmarcada nun formosu paisaxe montascoso (cercanu a la sierra de San Pedro y bien próximu a la nacencia del ríu Loriana). Ye bien interesáu constatar como esti conventu ye similar en tou, podría llamase ximielgu, del conventu del Palancar que se construyó sobre'l conventito que sirvió de morada a San Pedro de Alcántara.

Caltúvose'l conventu de Loriana hasta aproximao 1835 (desamortización de Mendizábal); pero yá s'atopaba vacíu. Una de les hestories sobre la desapaición de los monxos del conventu, por tradición popular caltenida, ye la que pola ingestión de fungos venenosos, comunes del llugar (amanita faloides, oronja verde) por error inxerir, pola so paecencia a otros de gustu prestosu y non venenosos de la mesma familia, tamién abondoses na zona.

Na fachada esistíen perabondosos impautos de bales qu'una tradición identifica como ataques de la invasión francesa de principios del sieglu XIX; la insistencia de la tradición apurre un datu que tien de tenese como históricu si harmonizar con otros datos conocíos na Roca de la Sierra, en dómines de la dominación francesa. La Roca de la Sierra foi bien castigada por esta invasión, pola situación estratéxica, yá que siguía calteniendo cierta importancia como encruz de caminos. La población ante l'invasor y nos momentos más críticos procuraben abellugase nel campu y nun tenía nada d'estrañar, que'l conventu de Loriana sirviera d'abellugu a gran parte de la población, d'ende que fuera atacáu un indefensu conventu en mediu del campu. La Roca de la Sierra foi expoliada polos franceses, sustraxeron los cuadros del Altar Mayor, obres del Divín Morales; destruyeron gran parte del archivu y mataron al so alcalde ordinariu Andrés Domínguez Requena, en 1810, según consta nel archivu parroquial. Nesti archivu describe la muerte por cuenta de una batalla nel llugar de Machacona. Otres tradiciones, falen de zona de pruebes de tiru de cazadores noveles.

Dómina de los Austrias

De la dómina de los Austrias ye bien interesante faer constar que'l Conceyu (de la entós Villa de Manzanete), tuvo un llargu pleitu cola corona, que'l so titular yera Felipe II pola propiedá de la devesa boyal, dando los tribunales la razón al Conceyu. Dende entós el pueblu caltién esta formosa finca como bien de propiu, salvándose de la desamortización de Mendizábal.

Población

Dende 1834 había quedáu integráu nel Partíu xudicial de Badayoz.^[2] Nel censu de 1842 cuntaba con 144 llares y 430 vecinos.^[3]

La población de La Roca de la Sierra caltuvo una fuerte crecedera hasta mediaos del sieglu XX que ye cuando algama'l so techu demográficu. A partir de 1950 la emigración azotó al conceyu llevándolo a perder, hasta 1986, casi la metá de los efectivos demográficos colos que cuntaba. Esti conceyu, que s'atopa so una atraición fuerte de les ciudaes de Badayoz y Mérida, magar que tuvo nel quinqueniu 1981-1985 una alta natalidá (16,1 por 1000) y una baxa mortalidá (10,5 por 1000) acusó un saldu migratoriu negativu pal quinqueniu del 33,1 por 1000.

Arquiteutura

Nesta población caltién una arquiteutura carauterizada pola presencia de cases blanquiaes de dos pisos con diversos adintelados nes sos fachaes, cuenta con cais amplies y places regulares. Hai delles cases interesantes, por caltener l'escudu nobiliariu nes sos fachaes na cai Justo Castillo. Ente toles realizaciones, la construcción más singular ye la so ilesia parroquial, noble edificación a finales de sieglu XV que caltién una interesante fachada a los pies. Apodera na construcción la mampostería, interviniendo la sillería nos contrafuertes, esquines y otres partes del edificiu. Bien relevantes son les sos fachaes gótiques, siendo la de los pies de mayores proporciones y con una ventana granada na parte cimera. Nel so interior ye una amplia estancia de solo una nave y presbiteriu ochavado, cerrándose tolos espacios con bóveda de crucería estrellada.

Patrimoniu cultural

Urbanísticamente el nucleu entamar en planta sobre l'antiguu itinerariu de Mérida a Portugal, sobre'l que se consolidó la so cai principal, que por tal motivu ostentaba'l nome de Portugalejo (pasando a denominase Fray Alonso de Manzanete). Pol pueblu escurre la Ribera de la Troya, del qu'un ramal llamáu Regueru Cagancha, circula ente'l caserío. Pa superalo esistía un ponticu denomináu Viejo, esta ponte de piedra, similar al actual sobre la ribera de Troya, foi baltáu al enriar y tapar el regueru Cagancha. Los ámbitos redoma son conocíos como Castillo Grande y Castillo Chicu, lo que denota la esistencia nesi llugar, n'otru tiempu, d'una fortificación.

Nel aspeutu monumental les realizaciones más señalaes son la ilesia parroquial y la ponte medieval.

• Ilesia Parroquial de La nuesa Señora del Prau,^[4] tratar d'una recia construcción de sillería, orixinaria del sieglu XV, con portaes gótiques y somera torre renacentista. Nel interior llama l'atención la bóveda de crucería estrellada, reconstruyida a finales del sieglu XVIII, tres el so esbarrumbe de resultes del terremotu de Lisboa de 1755. La ilesia cuntó con un retablu de Luis de Morales, perdíu mientres la Guerra de la Independencia Española.

• Ponte, obra d'orixe medieval d'estilu románicu, asítiase, nel estremu contrariu a la parroquia, sobre l'antiguu camín de Badayoz a Cáceres; esto ye, en posición tresversal respectu a la crecedera posterior del pueblu, lo que-y confier una situación actual estraña nel conxuntu del caserío. Cuenta con tres arcos de piedra y cuerpu de sillería, ufiertando una de les panorámiques más curioses de la llocalidá.

• Antiguu Conceyu, yá baltáu, ocupaba l'antiguu conventu franciscanu treslladáu nel sieglu XVI al sitiu de Loriana. L'edificiu yera una modesta realización de mampostería encalada, nel qu'apaecen el blasón de les Vera (familia local) y un escudu de la Inquisición Española. Non lloñe, sobre la casa de los titulares de la Villa, Condes de la Roca, asitiada en callar Fray Alonso de Manzanete, lluz el del so llinaxe. La pieza, de llabráu finu y ricu ornamientu de lambrequines, ta flanqueada por dos figures femenines.

Actividá económica

La tasa d'actividá en 1986 tenía un valor del 33,2%. Na distribución por sectores apreciábase un predominiu absolutu del agrariu qu'acoyía al 73,5% de la población activa, siguíu de lloñe pol de servicios (15,6%), la construcción (8,2%) y la industria (2,7%). La vocación de los suelos, dende'l puntu de vista agrariu, ye de tipu ganaderu, una y bones el pacional ocupa casi'l 40,4% del términu municipal. La superficie llabrada representa una importante parte (48,9%) pero la mayoría ye de tipu devesa boyal; destacando ente los cultivos los yerbáceos (89%) y la olivar. Del total de les unidaes ganaderes destaca'l bovín (753), propiu de les deveses; siguíu del ovín (512), porcín (86) y caprino (39).

Gastronomía

Amás d'otres preparaciones típiques del Partíu Xudicial, quiciabes los platos más representativos de La Roca son: les sopes de poléu y de buche, el gazpachu, la caldereta de corderu, el cocíu estremeñu, les migues, la chanfaina y los papes de farina.

Fiestes

• San Isidro Llabrador, celébrase'l 15 de mayu con gran romería na devesa boyal.
• Fiesta patronal: celébrase'l 24 de xunu, día de San Xuan Bautista.

Referencies

1. Afirmao en: Llista de Conceyos y los sos Códigos por Provincies a 1 de xineru de 2019. Data d'espublización: 8 febreru 2019. Editorial: Institutu Nacional d'Estadística.
2. Cervantes Virtual [1]
3. Conceyu Códigu INE -06-115. [2]
4. «Llistáu de Parroquies». Archidiócesis de Mérida-Badayoz. Archiváu dende l'orixinal, el 11 d'abril de 2008. Consultáu'l 29 de xineru de 2012.