Laguardia

Laguardia
Alministración
País	España
Autonomía	País Vascu
Provincia	Álava
Comarca	Rioja Alavesa ^(es)
Tipu d'entidá	conceyu d'España
Alcalde de Laguardia ^(es)	José Manuel Amezaga Cuende
Nome oficial	Laguardia (es)[1]
Nome llocal	Guardia (eu)
Códigu postal	01300, 01308, 01309 y 01321
Xeografía
Coordenaes	42°33′00″N 2°34′59″W / 42.55°N 2.5830555555556°O / 42.55; -2.5830555555556
Laguardia Laguardia (España)
Superficie	81.08 km²
Altitú	62 m
Llenda con	Lapuebla de Labarca, Elciego, Navaridas, Leza ^(es) , Samaniego ^(es) , Lagrán, Bernedo, Kripan, Elvillar, Lanciego, Oyón, Logroño, Fuenmayor y Lapoblación
Demografía
Población	1472 hab. (2023) - 767 homes (2019) - 727 muyeres (2019)
Porcentaxe	100% de Rioja Alavesa ^(es)
Densidá	18,15 hab/km²
Más información
Fundación	1168
Estaya horaria	UTC+01:00
Llocalidaes hermaniaes	Vayres
laguardia.eus

Laguardia (eusquera: Guardia) ye un conceyu asitiáu nel sur de la provincia d'Álava, España, a 64 km de la capital Vitoria, que pertenez a la comunidá autónoma del País Vascu. Ta enclaváu na contorna de la Rioja Alavesa.

Topar nuna pandiella y ta arrodiada por una muralla que mandó llevantar el rei Sancho'l Fuerte de Navarra. Inda se caltienen cinco puertes d'accesu a la ciudá. Los sos nomes son: Mercadal, Carniceríes, Páganos, San Juan y Santa Engracia. Les sos cais y rincones caltienen un gran sabor medieval. La so economía ta basada na industria del vinu, con ellaboración propia y numberoses bodegues.

Topónimu

Mientres la Edá Media recibió nomes como Leguarda, Gardia, Guardia, Guoardia, Lagarde, Lagardia y Laguoardia, hasta que quedó afitáu nel actual Laguardia, siendo'l nome completu "La Guardia de la Sonsierra Navarra"^{[ensin referencies]}.

Esiste ciertu discutiniu sobre'l nome euskérico de la llocalidá. A finales del sieglu XIX estendióse la creencia de qu'antes de la concesión de la carta de villazgo en 1164, la población de Laguardia llamárase Biasteri. Munchos vieron en Biasteri un topónimu d'orixe euskérico y fixéronse populares etimoloxíes como bi haitz herri ('pueblu de los dos peñes'). Ello llevó a utilizar Biasteri hasta feches recién como nome n'euskera de la llocalidá. Sicasí, nos últimos años del sieglu XX filólogos ya historiadores llegaron a la conclusión consensuada de que Biasteri fuera'l nome antiguu de la vecina llocalidá de Viñaspre, non de Laguardia, y que por tanto nun cabía realizar dicha asociación. Na actualidá la Real Academia de la Llingua Vasca considera que'l nome correutu n'euskera de la llocalidá ye Guardia.

Barrios

Laguardia tien tres barrios separaos del cascu urbanu:

• El Campillar: a 7,5 km del cascu urbanu, cerca del ríu Ebro. Tien 29 habitantes.^[2]
• Laserna: a 11 km. Ta separáu del restu del términu municipal por un meandro del ríu Ebro. Tien 48 habitantes.^[2]
• Páganos: a 3,5 km. Tien 76 habitantes.^[2]

Solo Páganos, que aportó a un conceyu independiente nel pasáu, ta reconocíu como conceyu y tien por tanto entidá xurídica.

Llenzu de muralla.

Historia

Nel llugar denomináu La Hoya esiste un perimportante xacimientu arqueolóxicu protohistóricu. Trátase d'un asentamientu prerromanu d'etnia berona que'l so sustratu toma un estensu periodu de más de mil años, aproximao dende'l sieglu XII e.C. hasta'l sieglu II e.C..

Nel añu 1164 la villa recibió los sos fueros mientres el reináu del rei navarru Sancho VI "El Sabiu". La demarcación inicial entendía dende les Conches de Haro hasta'l Sotu d'Íñigo Galíndez, nel actual términu de Viana. Foi la cabecera de la comunidá de "Villa y Tierra" hasta que se fueron creando nueves villes na so redolada, esgazando'l territoriu en favor de San Vicente, Labraza y Viana. Aun así, en dómina medieval foi la principal plaza de la Sonsierra de Navarra.

Demografía

Gráficu de población 1900-2010

Gráfica d'evolución demográfica de Laguardia ente 1900 y 2010

Política y alministración

Eleiciones municipales en Laguardia - Guardia |-style="background:#eee"

Partíu políticu	2015[3]		2011[4]		2007[5]		2003[6]		1999[7]		1995[8]		1991[9]
Partíu Popular (PP)	39,56%	4	50,24%	5	43,93%	4	52,82%	5	59,69%	6	47,6%	5	29,3%	3
Partíu Nacionalista Vascu (EAJ-PNV)	23,73%	2	30,11%	3	35,54%	4	-	-	-	-	39,04%	4	38,41%	4
Euskal Herria Bildu (EH Bildu) / Bildu	22,15%	2	14,13%	1	-	-	-	-	-	-	-	-	-	-
Ciudadanos (Cs)	8,23%	1	-	-	-	-	-	-	-	-	-	-	-	-
Partíu Socialista d'Euskadi-Euskadiko Ezkerra (PSE-EE)	4,01%	0	3,97%	0	5,33%	0	4,25%	0	3,53%	0	3,46%	0	8,28%	1
Eusko Alkartasuna (EA)	-	-	-	-	8,88%	1	-	-	-	-	-	-	5,18%	0
Eusko Abertzale Ekintza - Aición Nacionalista Vasca (EAE-ANV)	-	-	-	-	3,75%	0	-	-	-	-	-	-	-	-
Ezker Batua-Berdeak Aralar (EB-B)	-	-	-	-	0,89%	0	-	-	-	-	-	-	-	-
Partíu Nacionalista Vascu/Eusko Alkartasuna (PNV/EA)	-	-	-	-	-	-	41,64%	4	26,17%	3	-	-	-	-
Unidá Alavesa (UA)	-	-	-	-	-	-	0,28%	0	2,39%	0	8,94%	0	13,25%	1
Euskal Herritarrok (EH)	-	-	-	-	-	-	-	-	7,07%	0	-	-	-	-
Herri Batasuna (HB)	-	-	-	-	-	-	-	-	-	-	-	-	5,07%	0

Economía

Bodega Ysios.

La economía de Laguardia xira en redol al mundu de la viticultura (cultivu de la vide, industria vitivinícola y enoturismo). Laguardia ye la capital d'una de les contornes vitivinícolas más conocíes d'España, la Rioja Alavesa. En Laguardia, según nes llocalidaes de la so redolada, produzse vinu de la Denominación d'Orixe Calificada Rioja.

Ilesia de San Xuan.

Monumentos y llugares d'interés

• Muralla: les altes muralles qu'arrodien la llocalidá tienen parés d'unos dos metros, recubiertes de piedra de sillería y coronaes por un adarve almenado. Cuenta con cinco puertes d'accesu a la villa.
• Ilesia de Santa María de los Reis. Empezar a construyir nel sieglu XII. Nel sieglu XIV tuvo llugar la construcción del templu tal que güei conocer, a esceición del tramu principal de les naves y la cabecera, que son obra del XVI. El retablu mayor, obra de Juan de Bascardo, ye del sieglu XVII. La pieza más destacada de la ilesia ye'l pórticu, que se llabró a finales del sieglu XIV y foi policromado nel XVII. Ye unu de los pocos pórticos policromados que se caltienen n'España (en Toro (Zamora) esiste otru). Les talles de les arquivoltas representen a los Apóstoles; nel mainel ta representada la Virxe de los Reis, una y bones esi pórticu narra la vida de la Santa Virxe. El tímpanu ta estremáu en trés partes, con relieves historiaos. Dichu pórticu cerrar con una capiya de los sieglos XV- XVI que ye la que dexó'l caltenimientu de la pintura.

Torre Abacial.

• Ilesia de San Xuan, que foi empecipiada n'estilu románicu y concluyida nel góticu. Tien una capiya adosada a los pies, del sieglu XVIII, consagrada a la Virxe del Pilar. Dicha capiya ye la socesora d'otra capiya anterior similar a la del pórticu de Santa María, pos nesta tamién esistía un pórticu d'entrada a la ilesia cola imaxe de la Virxe nel mainel. La portada sur ye de finales del s. XII, de los entamos del góticu. La so torre-campanariu formaba parte de la muralla como torre principal de defensa de la zona sur de la villa y más tarde añader la espadaña.
• Ermita de Santa María de Berberana, románica. Ye la única ilesia en tola Rioja Alavesa que tien un ábside cuadráu.
• Plaza Mayor: porticada, centru de la villa. Nella atopen el conceyu antiguu y el nuevu. Esti postreru amuesa na so fachada l'escudu de la villa y un reló carillón con unos autómates qu'a les 12, 14, 17 y 20 hores dancien al ritmu d'un pasacalles típicu de les fiestes de la llocalidá.

Pórticu de la Ilesia de Santa María de los Reis.

• Conceyu vieyu renacentista: tien un escudu imperial de Carlos V.
• Conventu de los Capuchinos. Construyir nel sieglu XVII sobre l'antigua judería, na parte baxa del pueblu. Cuntaba con ilesia y claustru alredor del cual arrexuntábense les estancies del conventu. Cola Desamortización de Mendizábal, los flaires qu'ende moraben fueron espulsaos y l'edificiu pasó a tener dellos usos (cárcel, escueles, xulgáu). A mediaos del sieglu XX l'edificiu foi destruyíu pa construyir el cuartel de la Guardia Civil y la casa del médicu, respetándose namái la fachada. Na actualidá dicha fachada sigue de pies, presidiendo una plaza con una escalinata barroca d'accesu dende la Cai Mayor.
• Casa de la Primicia. Ye l'edificiu civil más antiguu que se caltién de pies de la villa. Na ilesia cobraba l'antiguu impuestu de diezmos y primicias.
• Restos prehistóricos de dalgunos dólmenes y un pobláu celtíberu na llocalidá de La Hoya. Estanque celtíberu.
• Casa natal del fabulista Félix María Samaniego. Palaciu del sieglu XVII qu'alluga dependencies de la Diputación Foral.
• Monumentu a Félix María Samaniego. Quiosko de finales del sieglu XIX de gustu oriental construyíu en fierro sobre un pedestal de piedra con bancu corríu y escaleres d'accesu al mesmu. Ye una pieza singular na Arquiteutura del Fierro del País Vascu. Nel centru allúgase un bustu del fabulista.
• Llagunes y banzáu de El Prao: biotopu protexíu. Engloba los trés llagunes endorreicas de Carralogroño Carravalseca y Musco, y el banzáu Prao de la Paul creáu sobre una antigua zona encharcada.
• Bodegues: el sosuelu de la villa medieval ta furáu por numberoses cueves utilizaes como bodegues. Fora del recintu cercáu atópense otres bodegues, ente elles les Bodegues Ysios, con un edificiu del arquiteutu Santiago Calatrava y Bodegues Campillo, la primer bodega de Laguardia que se constrúi con un proyeutu arquiteutónicu. Delles de les bodegues almiten visites turístiques.

Monumentu al fabulista Félix María de Samaniego, natural de Laguardia.

Paisanos pernomaos

• Blanca Garcés de Navarra (d. 1133 – † 1156), fía del rei García Ramírez de Pamplona y de Margarita de L'Aigle. Foi consorte del futuru rei Sancho III de Castiella y madre del futuru rei Alfonsu VIII de Castiella.
• Pedro López de Montoya, humanista, pedagogu y biblista español del sieglu XVI.
• Félix María Samaniego (1745–1801), escritor famosu poles sos fábules. Caltiénse la so casa natal del sieglu XVII, que foi'l palaciu nel qu'habitaron los sos ascendientes y descendientes hasta'l pasáu sieglu, na plazuela de la ilesia de San Xuan.
• José Cardiel (1704–1782), misioneru xesuita, esplorador de la Patagonia arxentina. Cuenta con un monumentu a la so memoria nel Paséu de la Collada.
• Antonio de Lezama (1882–1971), periodista.
• Óscar de Marcos (1989-), futbolista anguaño nel Athletic Club. Tamién xugó nel Deportivo Alavés.

Música

La llocalidá de Laguardia siempres foi conocida por tener ente los sos habitantes músicos de gran talentu en toles sos aguaes. D'esta forma, delles xeneraciones de gaiteros dieron llugar a que se celebre'l Día del Gaiteru, una de les fiestes más importantes, que se celebra n'homenaxe a gaiteros pernomaos d'esta villa y contorna.^[10] Tamién son parte importante de la historia musical del pueblu les sos charangues y la so banda municipal, que lleva n'activu dende l'añu 1881.^{[ensin referencies]}

Deporte

La llocalidá cunta con un equipu de fútbol de División Rexonal. Una formación anterior competía na Lliga Rexonal de La Rioxa.

En 1967 empezó en Laguardia la decimosesta etapa de la Vuelta ciclista a España, una contrarreló con final en Vitoria. El ganador foi'l francés Raymond Poulidor.

Dende l'añu 2012,^[11] celébrase una carrera popular entamada pola peña "Los Zaborricos".^[12]

Referencies

1. Afirmao en: Llista de Conceyos y los sos Códigos por Provincies a 1 de xineru de 2019. Data d'espublización: 8 febreru 2019. Editorial: Institutu Nacional d'Estadística.
2. «Población del Padrón Continuu por Unidá Poblacional en 2015». Consultáu'l 8 de xineru de 2017.
3. ara.cat (ed.): «Resultaos eleiciones municipales Laguardia - Guardia 2015». Consultáu'l 25 d'agostu de 2015.
4. Ministeriu del Interior (ed.): «Resultaos eleiciones municipales Laguardia - Guardia 2011». Consultáu'l 25 d'agostu de 2015.
5. Ministeriu del Interior (ed.): «Resultaos eleiciones municipales Laguardia - Guardia 2007». Consultáu'l 25 d'agostu de 2015.
6. Ministeriu del Interior (ed.): «Resultaos eleiciones municipales Laguardia - Guardia 2003». Consultáu'l 25 d'agostu de 2015.
7. Ministeriu del Interior (ed.): «Resultaos eleiciones municipales Laguardia - Guardia 1999». Consultáu'l 25 d'agostu de 2015.
8. Ministeriu del Interior (ed.): «Resultaos eleiciones municipales Laguardia - Guardia 1995». Consultáu'l 25 d'agostu de 2015.
9. Ministeriu del Interior (ed.): «Resultaos eleiciones municipales Laguardia - Guardia 1991». Consultáu'l 25 d'agostu de 2015.
10. «gaiteru Día del Gaiteru». Consultáu'l 6 d'abril de 2016.
11. «carrera popular-pedestre-villa-de-la guardia/ Esti sábadu celebróse la 1ª carrera popular Villa de La Guardia». Consultáu'l 6 d'abril de 2016.
12. «pa-la so carrera popular Laguardia preparar pa la so carrera popular» (13 d'agostu de 2015). Consultáu'l 6 d'abril de 2016.

Bibliografía

• 2007 - Epístoles llíriques. Correspondencia con Antonio de Lezama. Editorial Buscarini (Coleición 'La Imprenta d'Armando', 1). Introducción de Luis Alberto de Cuenca. Prólogu, edición y notes: Rubén y Diego Marín A.
• 1469/09/12 - Privilexu a la villa de Guardia por que los sos vecinos sían teníos por Castellanos.

Enllaces esternos

• Wikimedia Commons acueye conteníu multimedia sobre Laguardia.
• Turismu de Laguardia