Llevante mediterraneu

Llevante mediterraneu
Situación
Tipu	rexón xeográfica
Parte de	Oriente Mediu
Asitiáu en	mar Levantino ^(es)
Coordenaes	34°N 36°E / 34°N 36°E / 34; 36
Datos
Puntu más altu	Qurnat as Sawdā' ^(es)
Población	44 550 926 (sieglu XXI)

La rexón del Llevante^[1] o más específicamente'l Llevante mediterraneu ye'l términu col que se noma históricamente a una gran zona d'Oriente Próximu asitiada al sur de los montes Tauro, llindada pol mar Mediterraneu al oeste, el desiertu árabe al sur y Mesopotamia al este. El Llevante nun inclúi los montes d'El Cáucasu, nin cualesquier parte de la península árabe o Anatolia, anque dacuando inclúyese Cilicia.^{[ensin referencies]} La península del Sinaí tamién s'inclúi, pero como área marxinal, como ponte ente'l Llevante y el norte d'Exiptu. Dacuando, los pueblos llevantinos apoderaron la rexón asitiada ente'l Sinaí y el ríu Nilu, pero esa rexón escluyir del Llevante xeográficu.

Foi una zona comercial por excelencia, con distintes rutes comerciales xuniendo la mariña y Exiptu colos países del Oriente Mediu, lo que tamién provocó que fora mientres sieglos l'escenariu de distintos conflictos bélicos ente los pueblos qu'intentaben caltener el control del codalosu comerciu qu'escurría pela zona.

El Llevante ye tamién el nome de la cuenca oriental del mar Mediterraneu (mar Llevantín). Les sos fueses baxen hasta cerca de 3300 m (cerca de la islla de Creta). Tamién foi un pasu comercial importante, yá que ta nel encruz de delles víes de comunicación mítiques: les antigües de los fenicios, ruta de la seda, ruta marítima al Estremu Oriente pela canal de Suez, etc. Ta llindáu por Palestina, Turquía, Israel, El Líbanu, Siria y Exiptu.

Etimoloxía

El términu Llevante, del llatín levare, empieza a ser utilizáu col sentíu de al este d'Italia alredor de 1497, y hasta'l sieglu XIX el términu entós incorporaba toles rexones sol Imperiu otomanu, incluyida Grecia.

Cuando'l Reinu Xuníu asumió'l control de Palestina tres la Primer Guerra Mundial, los gobernadores adoptaron el términu, y los mandatos franceses en Siria y El Líbanu dende 1920 a 1946 fueron llamaos los estaos de Llevante. El términu aportó a común ente los arqueólogos de la dómina pa referise a munches escavaciones, por casu Ebla, Qadesh y Ugarit. Yá que estos sitios non podíen clasificase como mesopotámicos, norteafricanos o árabes, empezaron a ser llamaos llevantinos.

"Llevante" ye un términu utilizáu güei polos arqueólogos y los historiadores pa referise a la prehistoria y a la historia antiguo y medieval de la rexón. El términu tamién s'emplega de xemes en cuando pa referise a acontecimientos modernos o contemporáneos, a la xente y a estaos, o a partes de los estaos de la mesma rexón, a saber Israel, Xordania, El Líbanu, Siria y los Territorios Palestinos.

Ver tamién: Oriente Próximu y Oriente Mediu

Xeografía

Toma principalmente los países d'Israel, Xordania, El Líbanu, Siria, y los Territorios Palestinos. Na zona converxen trés plaques tectóniques importantes: africana, eurasiática y árabiga. Les llendes ente les plaques tectóniques siguen la llinia Azores, Xibraltar, África del norte, mar Roxu, ya Irán.^[2] La placa árabe ta moviéndose escontra'l norte contra la placa d'Anatolia (Turquía) na falla del este d'Anatolia,^[3] y la llende ente la placa exea y la Anatolia del este ye activu sismicamente.^[2]

Clima

Los países del Llevante son sobremanera grebos o semiáridos, sometíos a frecuentes seques; sicasí, esisten estensiones de montes y valles fértiles. La rexón abonda en prado, deveses, zones desérticas y montes. La escasez d'agua ye un problema en munches partes, con una demanda d'agua potable n'aumentu por cuenta de que les poblaciones tán en continua crecedera ente que la salinización y la contaminación amenacien los ríos.^[4] La mayor fonte d'agua ye'l mar de Galilea, dende'l que se lleva agua pa regar amplies zones, como'l ermu del Néguev. En Libia realizóse una gran obra d'inxeniería, el Gran Ríu Artificial, que lleva agua per mediu d'acueductos hasta les ciudaes, dende acuíferos aniciaos na última glaciación, desgraciadamente non anovables. El riego por hinchente de riegos o por asperxadura utilízase extensivamente, cubriendo casi'l total de terrenes destinaos a l'agricultura.^[5]

Les temperatures bazcuyen ente -10 °C y 25 °C en xineru y ente 20 °C y más de 35 °C en xunetu. Les temperatures añales na mayoría de la rexón nun sufrieron casi nengún cambéu mientres el periodu 1901-96, pero preve un aumentu de 1 o 2 °C hacia l'añu 2030.^[4]

Ver tamién: Xeografía d'Asia

Historia

Edá de Piedra

L'home modernu, homo sapiens, habitó na zona del Monte Carmelo nel Paleolíticu Mediu, escontra'l 90000 e. C., pero depués foi sustituyíu pol Neanderthal, del que s'atoparon restos del 60000 e. C. en Amut (Israel). Probablemente'l Sapiens tornó a África por un enfriamientu del clima.^[6][7].

Petroglifu nel Negev.

Pruebes d'una segunda migración dende África atopáronse nel nivel XXV de Ksar Akil, correspondiente al 52000- 50000 e. C. Demuestra una cultura asemeyada a la cultura Badishan de Persia y a la Sebilian I d'Exiptu (circa 50000 e. C.).^[8].

Afítase asina la fecha en que'l Homo Sapiens sustituyó definitivamente al de Neanderthal, pasando del periodu Musteriense (Paleolíticu Mediu) al Auriñaciense (Paleolíticu Cimeru), que duró del 40000 e. C. al 24000 e. C.: la cultura Ahmarian.^[8]

Dempués de la última glaciación, apaez una nueva cultura epipaleolítica, que s'estiende ente'l 18000 y 10500 e. C., llamada Kebariense, qu'utiliza microlitos, arcu y fleches y piedres de moler que demuestren la collecha de granos monteses, que pudo evolucionar dende la cultura de Halfan (Exiptu, 24000-17000 e. C.). Dellos llingüistes ven nesti periodu la llegada del idioma nostrático al Oriente Mediu.

Ámbitu de la cultura de Natufiense.

La cultura Kebariense espolletó, y dio llugar más tarde a la Natufiense, (10500-8500 e. C.), que s'estendió por tola rexón llevantina. Esta xente empecipió los primeros establecimientos sedentarios, y ayudábase de la pesca y de la collecha de granos monteses, abondosos na rexón naquella dómina. La cultura Natufiense tamién amuesa la doma temprana del perru, y l'ayuda d'esti animal na caza y guardar d'establecimientos humanos pudo contribuyir a la so prosperidá. Nel norte de Siria y na rexón del este d'Anatolia, en Cayonu y Mureyabet, la cultura Natufiense convertir na primera dafechu agrícola a partir de granos selvaxes, y más palantre adomó cabres y oveyes, sistemes copiaos de la cultura de Zarzian (norte d'Iraq ya Irán), evolucionada tamién dende la Kebariense.^[9].

En 8500-7500 e. C., la cultura neolítica de la precerámica A (PPNA), evolucionó en Canaan meridional dende l'anterior Natufiense, colos sos habitantes morando en cases redondes y construyendo el primer sitiu defensivu en Xericó (que tenía un pervalible depósitu d'agua duce). Foi sustituyida en 7500 e. C. pola precerámica B (PPNB), na que s'usen viviendes cuadraes, y que provién del norte de Siria y del valle del Éufrates.

Nesti mesmu periodu, asitiar nel Sinaí otru grupu de cazadores pañadores qu'amosaba munches afinidaes coles cultures d'Exiptu, sobremanera cola téunica lítica d'Outacha. La cultura de Harifian paez adoptar l'usu de la cerámica de les exipcies d'Isnan y Helwan (9000-4500 e. C.), xunto con elementos de la cultura PPNB na crisis climática de 6000 e. C., lo que Juris Yarins llama'l technocomplex pastoral siriu-árabe, que vio l'espardimientu de los primeros pastores nómaes nel Cercanu Oriente, creciendo a lo llargo de la mariña del mar Roxu y entemeciéndose coles cultures árabes, pa evolucionar escontra un llendo neolíticu y estendiéndose escontra'l norte y l'este, hasta Martu (Amurru) na vera occidental del Éufrates y Acad, na baxa Mesopotamia.

Nel valle d'Amuq de Siria, la cultura PPNB caltúvose influyendo desarrollos culturales posteriores na so frontera sur. Los elementos nómades fundíos con PPNB pa formar la cultura de Minhata y la de Yarmoukian dieron llugar al desenvolvimientu de la cultura clásica mediterránea, entemecida cola agricultura, qu'a partir del 5600 e. C. acomuñar cola cultura Ghassulian de la rexón, la primer cultura calcolítica del Llevante.^[10]

Ver tamién: Prehistoria d'Europa

Edá del Bronce

Cultures mesopotámiques escontra'l 5600 e. C.

Les primeres ciudaes empezaron a crecer nel sur de Mesopotamia mientres el cuartu mileniu e. C. Foi nestes ciudaes onde los llazos de la relixón empezaron a sustituyir a los del parentescu como base de la sociedá. Mientres l'apoxéu d'Uruk, los colonos y los comerciantes del Iraq meridional establecer nos más importantes asentamientos del norte de Llevante. En Sumeria, nel sur d'Iraq, cada ciudá tenía un dios como patrón, que yera adoráu nun templu central llamáu zigurat, y yera gobernada por un rei sacerdote (ishaku). La sociedá estremar en clases y especializóse y capacitó pa realizar proyeutos coordinaos, como la regación o la guerra.^[11]

Coles ciudaes llegaron les meyores en teunoloxía. Nel sieglu XXXI e. C. la escritura, la rueda y otros apaecieren yá. Daquella los pueblos sumerios del sur de Mesopotamia taben entamaos en ciudaes estáu, como Ur y Uruk, que nel sieglu XVI e. C. empezaren a entemecese n'unidaes polítiques mayores. Al almitir a los dioses de los pueblos conquistaos, la relixón foi faciéndose cada vez más politeísta y l'estáu cada vez más llaicu. El títulu de Lugal, home estraordinariu, apaez al llau de los anteriores calificativos relixosos de los reis, anque'l so deber primariu sigue siendo l'adoración de los dioses del estáu.^[12].

Imperiu acadiu, añu 2300 e. C.

Esti procesu llegó a la so conclusión natural col desenvolvimientu de los primeros imperios alredor del sieglu XXIV e. C. Sargón de Acad y los sos socesores apoderaron la rexón y establecieron la hexemonía sobre los sumerios, estendiendo'l control sobre Siria, hasta la mariña. Los archivos atopaos en Ebla menten les ciudaes de Hazor y Xerusalén ente otros llugares. Mientres esti tiempu siguió entendiéndose la cultura de Khirbet Kerak, amosando afinidaes colos pueblos caucásicos y los hurritas. Mientres los sieglos XXII y XXI floriaron los imperios de Ur y paleobabilónico, nengunu de los cualos estendióse pel Llevante. Nesti tiempu'l reinu de Yamkhad xunto al Éufrates, y de Qatna nel Orontes, yera les ciudaes estaos importantes de la rexón siria.

Paralelamente, mientres el sieglu XXXII e. C. el progresu avanzaba nel Exiptu que s'unificara, y nel valle del Indo. Toes estes civilizaciones dar en valles fértiles onde l'agricultura ye relativamente fácil pola regación consiguida per mediu de preses que controlen los hinchentes.

Esti panorama empezó a camudar a la fin del tercer mileniu, cuando delles ciudaes crecieron dixebraes pelos montes: los asirios, al norte de Mesopotamia, los cananeos en Canaán, los minoicos en Creta, y los hitites nel este d'Anatolia. Coles mesmes diéronse diverses migraciones, como les de los hitites, aqueos y hicsos.

Llevante ente'l 1560 y el 1300 e. C.: en verde'l Antiguu Exiptu, en colloráu escuru'l Imperiu hitita a principios del periodu y más claru, a finales.

Estos grupos tán acomuñaos al carru de guerra y al idioma indoeuropéu. Los caballos y los carros riquen enforma tiempu pal so cuidu, asina que'l so usu foi confiáu principalmente a un pequeñu grupu, la nobleza. Estes sociedaes tán reflexaes na Ilíada y el Rāmāyana.^[13].

Mientres los sieglos XVII y XVI e. C., les ciudaes más antigües camudaren: Babilonia foi conquistada polos casines, y la civilización del valle del Indo foi aniquilada polos indo-arios. Los sos parientes, los mitanos, conquistaron Asiria y amenaciaron al Imperiu hitita, siendo espulsaos por dambos nel sieglu XIV e. C. En Grecia desenvolviéronse dellos reinos aqueos, el más notable Micenas, que nel sieglu XV e. C. apoderaben toles ciudaes minóicas. El pueblu semita de los hicsos utilizó les nueves teunoloxíes pa invadir el Baxu Exiptu, calteniéndose nel poder mientres 300 años.

Nel decimoterceru toes estos imperios derrumbáronse de secute, toles ciudaes del este mediterraneu fueron escalaes nel ralu de poques décades. Sumieron los reinos aqueos, y l'imperiu hitita foi destruyíu. Exiptu consiguió espulsar a los sos invasores con un gran esfuerciu, tres los que'l so territoriu amenorgar mientres más d'un sieglu y l'autoridá real debilitóse permanentemente. Solamente Asiria escapó ensin dañu significativu.^[14].

Ver tamién: Edá del Bronce, Imperiu acadiu, Hitites, y Segundu periodu entemediu d'Exiptu

Edá del Fierro

Llevante nel añu 900 e. C.

La destrucción del final de la edá del bronce dexó un númberu de reinos y de ciudaes estáu minúsculos detrás. Siguía habiendo dellos centros hitites nel norte de Siria, xunto con dellos puertos fenicios en Canaán, qu'escaparon a la destrucción y convirtiéronse en grandes potencies comerciales. Nel sieglu XII e. C. la mayoría del interior, según Babilonia, taba ocupáu polos arameos, ente que la mariña cayó en manes de los filisteos. A finales del X y principios del XI, los hebreos conquistaron Canaán y xuniéronse so un solu rei.^[15].

Nesti periodu lo más notable foi'l descubrimientu del fierro y l'alfabetu feniciu, desenvueltu polos fenicios o cananeos escontra'l sieglu XVI e. C. Tamién nesta dómina surdió la primera gran relixón monoteísta, el xudaísmu.

Mientres el sieglu IX e. C. los asirios empezaron a reafitase contra les incursiones de los arameos, y desenvolvieron mientres los sieglos siguientes un imperiu de gran algame y bien entamáu. Los sos exércitos fueron los primeres n'utilizar la caballería, que tomó'l llugar de los carros, y teníen reputación de valientes y fieros.

Na so dómina los asirios apoderaron toa Siria, Israel, Exiptu, y Babilonia. Sicasí, l'imperiu empezó a derrumbar escontra'l final del sieglu VII y foi esaniciáu pola alianza ente un nuevu reinu de Babilonia y los medos.^[16].

L'equilibriu subsecuente de poderes foi de curtia duración. Nel añu 550 e. C. los perses remontar contra los medos y conquistaron el so imperiu, y en feches posteriores fixeron lo mesmo colos reinos de Lidia (Anatolia), Babilonia, y Exiptu, según cola meseta iranina hasta casi la India. Esti reinu taba estremáu en delles satrapíes y gobernáu según el modelu asiriu. Nesti tiempu'l zoroastrismu convertir na relixón predominante en Persia.

Ver tamién: Historia del Antiguu Israel y Edá del Fierro

Imperios clásicos

A partir del sieglu V e. C. los perses fixeron delles tentatives fracasaes de conquistar Grecia. Ellí la civilización evolucionara desque'l final de la edá del bronce de forma distinta al Oriente Mediu, calteniéndose les pequeñes ciudaes estaos protexíes por milicies ciudadanes. Sicasí, aliáronse y probaron la so capacidá de trunfar sobre grandes exércitos.

Nel sieglu cuartu'l poder de Persia tornara. Les campañes de Xenofonte ilustren cuan vulnerable convirtiérase pa aportar a atacada por un exércitu griegu; les ciudaes griegues debilitárense irremediablemente poles sos lluches internes, y nel 338 e. C. Macedonia conquistó Grecia, y con Alexandru Magnu volver escontra Asia y conquistó Persia en pocu más qu'una década.^[17].

Alejandro nun vivió lo suficiente pa consolidar el so reinu, y a la so muerte (323 e. C.) foi estremáu polos sos xenerales. Los antígonos establecer en Macedonia, los ptolomeos n'Exiptu, y dellos pequeños principaos apaecieron nel norte d'Anatolia. La mayor parte d'oriente foi a manes de los seléucidas. Esti periodu vio grandes descubrimientos en matemátiques, ciencia, arquiteutura, y dalgunes de les ciudaes fundaes polos griegos nel este convertir en grandes metrópolis.

Provincia romana, sieglu I.

Los seléucidas adoptaron una postura prooccidental que fadió a los sátrapas y a los griegos qu'emigraren al este. Mientres el segundu sieglu edC. la cultura griega perdió terrén y l'imperiu empezó a rompese. La provincia de Bactria remontóse, y l'Imperiu parto viose invadíu por nómaes parnos. En 141 e. C. los parnos estableciérense como imperiu, siguiendo'l modelu seléucida, y conquistara tou Irán y Mesopotamia. El reinu seleucida siguió tornando y el restu de les sos provincies fueron anexonaes pol Imperiu romanu en 64 e. C. según les provincies de Xudea y Siria.^[18].

La nobleza parta reaccionó contra la cada vez mayor influencia romana nel cambéu de mileniu. Mientres el siguiente sieglu, hubo una espansión de la so cultura xunto con una perda de l'autoridá central. En 114 l'emperador Traxanu ocupó temporalmente Mesopotamia, y escontra el final del gobiernu d'Adriano los dos poderes taben n'hostilidaes casi constantes. Mesopotamia foi ocupada otra vegada, pero los partos recuperáronse y conquistaron les provincies romanes. Poco dempués, Persia sublevóse y ganó al últimu emperador parto en 224.

La nueva dinastía persa, la sasánida, restauró l'autoridá central. Nesti periodu'l zoroastrismu convertir nuna relixón entamada bien xunida a los dirixentes del nuevu estáu. Les varies sectes del cristianismu tamién se tremaron al traviés d'Irán, y el maniqueísmu desenvolver a partir de dambes relixones; foi toleráu primeramente, pero escorríu más palantre.

Llevante nel añu 400.

Los conflictos con Roma, y dempués col Imperiu bizantín, siguieron de forma intermitentemente.^[19].

Nel añu 391 empezó la era bizantina, cola división permanente del imperiu romanu en dos, oriental y occidental. Constantín I ocupó la rexón. L'Imperiu romanu d'Occidente cayó nel añu 476; l'oriental caltener hasta 1453 cola cayida de Constantinopla.

L'imperiu bizantín algamó'l so puntu más baxu mientres el reináu de Foques, colos sasánidas ocupando'l conxuntu del mediterraneu oriental. En 610, Heraclio tomó'l tronu de Constantinopla y empezó un contraataque, espulsando a los perses ya invadiendo Media y Asiria. Incapaz parar la so meyora, Cosroes II foi asesináu y l'imperiu de sasánida cayó na anarquía. Debilitaos poles sos engarradielles, nengunu de los dos imperios taba preparáu pa ocupase de la invasión de los árabes, unificaos so la bandera del Islam y provecíos por predicar la so fe. El control bizantín sobre Israel, Xudá y otres partes del Llevante duró hasta'l 636, cuando se convirtieron en parte del Califatu. Nel 650, les fuercies árabes conquistaren Persia, Siria, y Exiptu.^[20]

Ver tamién: Imperiu bizantín y Alexandru Magnu

Edá Media

Dómina islámica

Artículu principal: Historia del Islam

Mientres los califatos d'Omar, Uthman ibn Affan y Ali Ibn Abi Talib, trés de los Califes bien empuestos, el territoriu so autoridá musulmana amplióse considerablemente. Les décades de guerra ente los imperios persa y bizantín debilitaren a dambos, qu'amás subestimaron la potencia de los sos enemigos, según a los sos escelentes militares y a la so cimera caballería.

Na batalla de Yarmuk (636), los exércitos musulmanes conducíos por Khalid ibn al-Walid consiguieron una victoria total sobre los bizantinos, dexando llibre'l camín pa la conquista de Siria y Palestina (634-640) y Exiptu (642). Dempués de ganar al Imperiu sasánida na batalla d'Al-Qadisiyya (637), los musulmanes invadieron l'imperiu, incluyendo Iraq. Cinco años dempués, tres una rebelión mientres la batalla de Nahavand, la conquista yera total, incluyendo les tierres d'Armenia, Transoxiana y el Turquestán chinu. La plaga de Xustinianu, un biltu de peste bubónica qu'afaró Persia y Roma, pudo contribuyir a la rápida meyora musulmana.^[21]

A pesar de los ésitos militares, l'atmósfera política nun taba n'aselu. Con Omar asesináu en 644, la eleición de Uthman como socesor tuvo munchos opositores que lu acusaron de nepotismu, favoritismu y d'introducir innovaciones relixoses reprensibles, siendo asesináu de la mesma en 656. El califatu foi asumíu por Ali, pero llueu españó la guerra civil, la llamada primer Fitna, qu'acabó ensin resultancies. En 661 Ali foi asesináu por un jariyita, y Muawiya ibn Abi Sufyan, gobernador de Siria con Uthman, convertir en Califa en llegando a un alcuerdu con Hasan, el fíu de Ali, instaurando'l califatu Omeya, y treslladando la capital de Medina a Damascu.^[22]

Ver tamién: Espansión musulmana

Califatu Omeya

Artículu principal: Dinastía de los omeyes

Califatu omeya.

El primer califa omeya, Muawiya I, conquistó'l norte d'África cola ayuda del xeneral Uqba ibn Nafi. En 680 asocedió-y el so fíu Yazid I, cola oposición d'Hussein, segundu fíu de Ali, y de Abd-Allah ibn al-Zubayr, lo que dio llugar a la segunda Fitna. Vencíos dambos, los omeyes prosiguieron gobernando mientres setenta años, mientres los cualos conquistaron el Magreb (699-705), España (711-716) y la Galia Narbonense (711).

La mayoría de la población d'esti nuevu imperiu nun yera musulmana, pero les distintes relixones fueron toleraes con delles restricciones, como la yizia, so un réxime llegal llamáu dhimmah. Les autoridaes musulmanes desanimaron de cutiu conversiones, pero la mayoría de la población convertir al islam, lo que creó tensiones al aumentar el númberu de musulmanes non árabes, sobremanera en Persia. Les tensiones aumentaron cuando los chiitas remontar contra los omeyes.

Los Omeyes reinaron hasta l'añu 750, cuando Abu l-Abbas venció a Marwan II, que fuxó a Exiptu. Tolos omeyes fueron asesinaos, sacante Abd al-Rahman, que fuxó a Al-Ándalus.^[23].

Califatu abasí

Artículu principal: Califatu abasí

Califatu abasí escontra'l 1190.

Al-Saffah (750-754), un descendiente d'un tíu de Mahoma, Abbas, foi nomáu califa pero nun consiguió plenu sofitu. A la so muerte, el so hermanu Al-Mansur facer col poder poles armes, reinando hasta'l 775. Fundador de Bagdag, ameyoró la economía, enllantó'l árabe como idioma oficial y protexó les ciencies y les lletres.

El so fíu Al-Mahdi (775-785) siguió coles meyores empecipiaes pol so padre, ameyorando la industria alimentaria y testil y la calidá de les viviendes. Bizanciu invadió Siria, pero foi espulsáu. A la so muerte volvieron les lluches pola socesión, siendo nomáu Califa'l so fíu Harún al-Rashid (786-809), que representa la Edá d'Oru del Islam. Convocó la yihad pa estender l'islam y arrodióse de gran luxu y parabuxel, alloñándose de los sos súbditos y faciéndose llamar «la solombra de Alá na tierra», ostentando la xefatura relixosa y política. Les xeres de gobiernu taben en manes d'un gran visir con plenitú de poderes, que presidía un conseyu formáu polos xefes de los distintos divan o departamentos alministrativos.

Tuvo que faer frente a delles rebeliones: los jariyíes tomaron dos veces Mosul pero fueron sometíos y el califa mandó baltar les muralla que la arrodiaben. L'emperador bizantín Nicéforo I refugó pagar tributu, los bereberes remontar en Ifriqiya, Idris fundó un reinu independiente en Fez. Encaloraes les revueltes, siguió un renacer cultural y fixéronse traducciones al árabe de testos griegos, perses y siríacos y basándose neses conocencies realizáronse grandes meyores científiques. Desenvolvióse la filosofía islámica, codificándose la Xaria y fundándose los cuatro Madhab. El mayor llogru foi la compilación canónica de los hadices de Sahih Al-Bujari. Tamién algamaron gran puxanza la industria y el comerciu.

A la so muerte los sos fíos engardir nuna nueva guerra civil, que s'enllargó hasta'l 819, quedando vencedor Al-Mamun, que reinó hasta'l 833.

A los problemes políticos hubo de sumar el descontentu d'una población primida polos impuestos y los problemes ente grupos relixosos, que terminaron per debilitar al exércitu. Al-Mutasim (833-842) solucionó esti últimu aspeutu creando un exércitu priváu con mercenarios turcos, qu'a la llarga convertir en emires práuticamente independientes del califa, al que se llindaben a unviar parte de les sos recaldaciones.^[24].

Califatu Fatimí

Artículu principal: Califatu Fatimí

Universidá al Azhar (El Cairo), fundada mientres el reináu d'Al-Aziz.

Los fatimíes yeren los descendientes de Fatima az-Zahra, la fía de Mahoma, y pertenecíen a la caña xiina. Conquistaron Exiptu nel 922, y treslladaron la capital a El Cairu, ampliando les sos conquistes al Llevante y el norte d'África, anque quedaron abbasíes en Bagdag.

Los gobernantes yeren nomaos polos sos méritos, lo qu'esanició les lluches dinástiques y les intrigues palaciegues. Esta reconocencia de los méritos personales diba xuníu a una gran tolerancia escontra otros, como los sunníes, que podíen algamar altos cargos, y escontra los non musulmanes, xudíos y cristianos.

El meyor de los sos califes foi Abu Mansur Nizar al-Aziz Billah, qu'amplió los sos dominios hasta Alepo, lo que provocó conflictos col Imperiu bizantín. El so fíu, Huséin al-Hakim allorió, dictó normes arbitraries que consiguieron enfrenta-y colos sos ministros, formáronse facciones nel exércitu y acabó cola tolerancia relixosa: destruyó la ilesia del Santu Sepulcru, que foi'l motivu alegáu pa les invasiones europees.

La crisis acentuar so los sos socesores, con rebeliones por tola franxa palestina debíes a fames y epidemies, anque ameyoraron les rellaciones colos bizantinos que financiaron la reconstrucción del Santu Sepulcru y unviaron trigu pa desaniciar la fame. Los turcos que formaben parte del exércitu expoliaron el país.^[25].

Imperiu Selyúcida

Artículu principal: Selyúcides

Imperiu selyúcida.

En 1055 los selyúcides, pueblu asitiáu n'Irán, tomaron Bagdag, y siguieron avanzando, conquistando territorios tanto a los bizantinos como a los musulmanes. Gobernaron sobre Transoxiana, Kermán, Xerusalén, Damascu y Asia Menor.

Disponíen d'un poderosu exércitu, nel qu'había tanto selyúcides como mamelucos, y una alministración civil eficaz, presidida pol Diván, que gobernaba l'imperiu subdividíu en provincies. Anovaron el sunismu y crearon les madrazas, escueles que vixilaben la pureza del Islam.

En 1099 tropes europees invadieron el Llevante, estableciendo'l reinu de Xerusalén, el condáu de Trípoli y el principáu de Antioquía, espulsando a los selyúcides y arrequexando a los Fatimies n'Exiptu.

Les cruzaes

Artículu principal: Cruzaes

Prinda de Xerusalén polos cruzaos.

Hubo ocho cruciaes dende'l sieglu XI hasta'l sieglu XIV. Fueron una serie de campañes militares realizaes a pidimientu del Papáu, que tuvieron llugar ente los sieglos XI y XIII, contra los sarracenos (musulmanes) pa la conquista de Tierra Santa. Entamábense como cumplimientu d'un votu, y el nome de cruzaos deber a la cruz que llevaben los sos miembros como insinia nes ropes, anque los musulmanes llamar francos, debíu al gran númberu de franceses ente les sos files.

So la escusa relixosa taben los intereses expansionistas de la nobleza feudal, el control del comerciu con Asia y l'enfotu hexemónicu del papáu sobre les monarquíes y les ilesies d'Oriente,^{[ensin referencies]} anque se declararen con principiu y oxetu de recuperar Tierra Santa pa los pelegrinos.

Dempués de pronunciar un votu solemne, cada guerreru recibía una cruz de les manes del Papa o del so legáu, y yera dende esi momentu consideráu como un soldáu de la Ilesia. A los cruzaos tamién se-yos concedíen indulxencies y privilexos temporales, tales como exención de la xurisdicción civil, inviolabilidad de persones o tierres, etc.

Les causes direutes d'esta intervención foi la llamada d'auxiliu que Alejo Comneno fixo a Urbanu II, yá que vía Bizanciu amenaciáu pola meyora turcu, y l'escusa foi la destrucción de la ilesia del Santu Sepulcru en tiempos de Huséin al-Hakim. Les Cruzaes, proyeutaes pola cristiandá occidental pa salvar a la cristiandá oriental de los musulmanes fracasaron nel so oxetivu: cuando remató la postrera, la vanguardia turca taba frente a Venecia.

Primer cruzada (1096-1099)

Godofredo de Bouillón.

Foi llamada Cruzada de los príncipes, por tar formada por contingentes armaos, procedentes principalmente de Francia, Países Baxos y el reinu normandu de Sicilia, sol mandu de segundones de la nobleza como Godofredo de Bouillón, Raimundo de Tolosa y Bohemundo de Tarento.

Llegó hasta Xerusalén, metanes matances indiscriminaes.^[26] Los cruzaos fundaron el Reinu de Xerusalén (dirixíu primeramente por Godofredo de Bouillón, el principáu de Antioquía y los condaos d'Edesa (actual Urfa, en Turquía) y Trípoli (nel actual El Líbanu).

Los dos primeros reis de Xerusalén, Balduino I y Balduino II estendieron el reinu a tola tierra ente'l Mediterraneu y el Xordán, ya integráronse nun cambiante sistema d'aliances llocales ente reinos cristianos y musulmanes indistintamente.

Segunda cruzada (1145)

División política nel añu 1135.

Los predicadores musulmanes predicaben la guerra santa contra los cristianos, hasta que'l gobernador de Mosul, Zengi, conquistó Edesa en 1144. Como respuesta, poner en marcha la segunda Cruzada, a la qu'asistieron el rei de Francia y l'emperador d'Alemaña. La cruzada foi un fracasu, yá que atacó a Damascu, aliáu del reinu de Xerusalén, en llugar d'intentar reconquistar de Edesa. Tres unos díes d'asediu, tornaron a Europa.^[27]

Nur al-Din, socesor de Zengi, tomó Damascu y práuticamente abarganó los reinos francos.

Sultanatu Ayyubí

Balduino III atacó a los fatimíes n'Exiptu, polo que Nur al-Din unvió a Saladín a ayudar. La debilidá de la dinastía yera tal que Saladino convertir nel gobernador d'Exiptu, anque so la soberanía de Nur al-Din hasta la muerte d'ésti, cuando se proclamó sultán y unificó tolos territorios musulmanes dende Exiptu hasta Siria, calteniendo corralada al Reinu de Xerusalén. Los ataques de los templarios a distintes ciudaes sarracenes y a los pelegrinos a la Meca provocó la respuesta de Saladino, que s'enfrentó a los templarios y hospitalarios el 4 de xunetu de 1187 nos Cuernos de Hattin, ganándolos y tomando de siguío Xerusalén, obligando a los sos habitantes a pagar un rescate pola so llibertá.^[28].

Tercer Cruzada

Tomar de Xerusalén conmocionó a Europa y el papa Gregorio VIII convocó una nueva cruzada. Nesta participaron Ricardu I d'Inglaterra, Felipe II de Francia y l'emperador Federico I Barbarroja. Esti postreru morrió en Siria y el so exércitu siguió ensin él escontra Palestina.

Los exércitos inglés y francés llegaron per mar y tomaron Acre el 13 de xunetu de 1191, dempués de lo que Ricardo realizó una matanza de dellos miles de prisioneros que-y valió'l nome de Corazón de Lleón.

Felipe II tornó a Francia, dexando a Ricardo al mandu de la cruzada, que, col exércitu abrasáu, robló una tregua con Saladino que dexaba'l llibre accesu de los pelegrinos desarmaos a la Ciudá Santa (1193).^[27]

Otres cruzaes

Tres la tregua roblada y la muerte de Saladino en 1193, caltúvose una paz na zona, na que los estaos cristianos caltuvieron rellaciones comercales coles ciudaes italianes.

Inocencio III convocó otra cruzada (la quinta) que partió en 1218 pa conquistar Exiptu. Tres l'ésitu inicial de la conquista de Damieta na desaguada del Nilu, qu'aseguraba la sobrevivencia de los estaos francos, los cruzaos intentaron atacar El Cairu, fracasando y teniendo d'abandonar en 1221.

Federico II Hohenstaufen entamó una cruzada en 1228 ensin el permisu papal. Recuperó Xerusalén, Belén y Nazaré por aciu un alcuerdu diplomáticu y se autoproclamó rei de Xerusalén en 1229.

En 1291 los cruzaos yá nun yeren capaces d'establecer una presencia permanente nel área, principalmente porque nun podíen atraer aventureros europeos una vegada pasó l'impulsu inicial de la idea de Cruzada.

Ver tamién: Estaos Cruciaos

Los mamelucos

Artículu principal: Mamelucu

Mamelucu.

Los mamelucos yeren esclavos turcos d'orixe eslavu, qu'exercieron como soldaos a les órdenes de los distintos califes musulmanes. En 1250 constituyeron un sultanatu n'Oriente Mediu que s'estendió por Exiptu, Palestina, Siria y les mariñes del mar Roxu hasta 1517.

La so igual procedencia, llingua, condición militar y el so prestíu nel arte de la guerra convertir nun poder en sí mesmu que nun tardó en formar el so propiu sultanatu, instaláu n'Exiptu. Hubo un total de 54 sultanes, la metá d'ellos bahríes (turcos) (1250-1382) y la otra metá burÿíes d'orixe caucasianu (1382-1517). El primer sultán foi Saif ad-Din Kutuz, que venció a les tropes de Lluis IX en 1254 y a los mongoles, que conquistaren Bagdag en 1258, a los que ganó en Kitbuga el 3 de setiembre de 1260.

El réxime mamelucu alimentaba les intrigues y les intrigues, yá que cada sultán que llegaba al poder facer ayudáu pola so cla y estremaba de los sos cargos a los homes d'enfotu del so predecesor. De los cuarenta y cinco sultanes del periodu mamelucu, ventidós aportaron al poder por métodos violentos.

Reconquistaron Siria, protexeron Exiptu y Palestina del Imperiu mongol, y espulsaron a los cruciaos cristianos. Nun escorrieron a les ilesies coptes nin a les comunidaes xudíes, anque fueron guardianes del islam curiando les ciudaes santes de La Meca y Medina. El final de la dinastía llegó cola derrota en 1517 ante Selim I, sultán del Imperiu otomanu, pero la decadencia empezó con anterioridá pola perda del control del tráficu comercial con Asia de resultes de les nueves rutes establecíes por Portugal y España al traviés del Cabu de Bona Esperanza. Los mamelucos quedaron apostraos al puestu de bey como gobernadores en nome de los turcos, anque nuevamente diríen recuperando la so importancia y controlaben oficiosamente Exiptu na dómina de la conquista de Napoleón, en 1798.^[28]

Edá Moderna

L'Imperiu otomanu en 1683.

Dómina otomana

Artículu principal: Imperiu otomanu

Nel sieglu XV surdió un nuevu poder n'Anatolia, los emires otomanos, qu'en 1453 conquistaron la capital bizantina de Constantinopla y proclamáronse sultanes. Los mamelucos caltener fora del Oriente Próximu mientres un sieglu, pero en 1514 Selim el Severu empezó la conquista sistemática de la rexón. Iraq foi ocupáu en 1515, Siria en 1516] y Exiptu en 1517, escastando la llinia mameluca. Los otomanos xunieron la rexón entera so un rei per primer vegada dende'l reináu de los califes abbasíes del sieglu X, y caltuvieron el control mientres cuatrocientos años.^[29]

Tamién conquistaron Grecia, los Balcanes, y la mayor parte de Hungría, afitando la nueva frontera ente l'este y l'oeste nel norte del Danubiu. Pero nel oeste d'Europa la crecedera demográfica, económicamente y cultural yera grande, cola nueva bayura de les Amériques que les sos riqueces poníen les bases pa la crecedera del capitalismu y de la revolución industrial. Nel sieglu XVII Europa algamara al mundu musulmán a esgaya, población y, más importante, en teunoloxía.

Antes de 1700, los otomanos fueren conteníos fora d'Hungría y l'equilibriu de poder a lo llargo de la frontera favoreciera al oeste. Anque delles árees otomanes d'Europa, como Albania y Bosnia, tuvieron munches conversiones al islam, la zona nunca foi absorbida del tou dientro de la cultura musulmana. Ente 1700 y 1918 los otomanos retiráronse constantemente, y nel XIX, Grecia, Serbia, Rumanía, y Bulgaria consiguieron la so independencia, y nes guerres balcániques de 1912-13 los otomanos fueron espulsaos d'Europa sacante la ciudá de Constantinopla y la so redolada.^[30].

Valiato de Ash-Sham (o'l Vilayet de Damascu), col so mutaserifados.

El proyeutu otomanu yera crear un imperiu nel cual integraríense mongoles, musulmanes y cristianos. Pa ello animóse al patriarca ortodoxu griegu, al católicu armeniu (1461) y al rabín xudíu por que se establecieren n'Istambul, y dexóse-yos convertise en xefes tanto civiles como relixosos de los sos siguidores, constituyíos en comunidaes autónomes y autónomes llamaes millet, que fueron les unidaes de gobiernu básicu de les comunidaes non musulmanes dientro del Imperiu. El xefe de la millet yera escoyíu pol sultán y los siguientes, pola comunidá. Pa evitar la desintegración del imperiu estableció'l principiu de indivisibilidad de poder, con tolos miembros de la clase dirixente suxetos a la voluntá del pachá.

Suleiman atacando Persia.

La decadencia otomana empezó dempués de la muerte de Suleiman el Magníficu en 1566: l'alministración otomana basada na promoción de los esclavos con talentu, estazar en families que s'implicaben nos negocios más codalosos y el cuerpu de los jenízaros empezó a intervenir direutamente na política. La crisis tuvo dos vertientes:

• Militar, una y bones los jenízaros negar a adoptar les nueves armes y téuniques: cuando les guerres pasaron de ser victoria y botín pa convertise en derrotes y perdes territoriales, se desmoralizaron y negáronse a lluchar. Pero a pesar de la so ineptitú militar los jenízaros fixéronse acaldía más fuertes en política, pa prevenir que nengún gobernante quitára-yos los privilexos.

• Alministrativa, carauterizada pol pasu d'un sistema basáu nel méritu a otru sistema de sobornos y mecenalgu. La inflación, y les guerres trocaron el superávit de les arques públiques por un déficit añu tres d'añu, polo que los sultanes y los sos ministros empezaron a pidir «regalos» a los que buscaben un puestu na alministración, independientemente de los sos méritos. Los compradores dedicar a consiguir beneficios, xubiendo los impuestos tou lo que podíen.

El vastu territoriu perteneciente al Imperiu otomanu nun podía ser controláu con eficiencia pol Gobiernu central y la debilidá d'ésti llevó a la perda de control de la mayoría de les provincies a manes de los gobernantes llocales, qu'asumieron el control más o menos permanente mientres llargos periodos. Esti xefes llocales exercíen un poder casi completu nos sos territorios, recaldando los impuestos llocales pa sigo mesmos y unviando solu tributos simbólicos al Gobiernu central.^[31]

La debilidá del Imperiu condució a invasiones europees: en 1798 Napoleón invadió Exiptu, que tamién foi ocupáu polos británicos en 1882, anque permanecía so soberanía nominal del otomanu. Tamién establecieron el so control sobre golfu Pérsicu, y Francia amplió la so influencia n'El Líbanu y Siria. En 1912 los italianos conquistaron Libia y les islles del Dodecaneso.

Llegada del ferrocarril a Beerseba en 1917.

A finales del sieglu XIX y principios del XX los distintos rexentes del Llevante intentaron modernizar los sos estaos pa competir más con eficacia colos europeos. Mehemet Ali n'Exiptu, el Sultán Abdul Hamid II en Turquía y los autores de la revolución de 1906 en Persia intentaron importar el modelu occidental de gobiernu constitucional, la llei civil, la educación secular y el desenvolvimientu industrial nos sos países. En tola rexón construyéronse ferrocarriles y telégrafos y abriéronse escueles y universidaes, remaneciendo una nueva clase social formada por oficiales del exércitu, abogaos, profesores y alministradores desafiando la direición tradicional de los eruditos islámicos.

Desafortunadamente, en toos estos casos el dineru necesario pa les reformes foi pidíu emprestáu a Occidente, y la delda condució a la bancarrota ya inclusive a una mayor dominación occidental que desacreditó a los reformadores. Exiptu, por casu, cayó so control británicu mientres el gobiernu d'Ismail Pasha (1882) porque los proyeutos de Mehmet Alí y los sos socesores quebraron l'estáu.^[32] Amás, la occidentalización del mundu islámicu creó exércitos profesionales conducíos por oficiales dispuestos a tomar el poder pa sigo mesmos, un problema que se caltuvo dende entós. Hubo tamién un problema qu'afecta toes los rexímenes absolutos que se reformen: tán preparaos pa considerar toles reformes sacante retayar el so propiu poder. Abdul Hamid, volvióse más autocráticu mientres intentaba imponer reformes constitucionales.^[33].

Mandatos europeos

Bandera del Mandatu inglés.

Mientres la Primer Guerra Mundial los británicos entamaron la campaña del Sinaí y de Palestina sol mandu d'Edmund Allenby. Coles mesmes l'oficial Thomas Edward Lawrence ("Lawrence d'Arabia") enguizaba la rebelión árabe contra Turquía, prometiendo en nome de Gran Bretaña un estáu árabe. Les fuercies turques fueron ganaes en 1917, y Palestina y Siria ocupaes. La rexón permaneció so alministración militar británica'l restu de la guerra.

L'alministración británica acabó cola fame cola ayuda de los suministros d'alimentos d'Exiptu, lluchó con ésitu contra les epidemies de tifus y de roxura y ameyoró perceptiblemente el suministru d'agua a Xerusalén. Amenorgaron la corrupción xubiendo'l sueldu a los árabes y a los xueces. Les comunicaciones ameyoraron gracies a les nueves llinies de ferrocarril y telégrafu.

Sello francés usáu nel Llevante ente 1902 y 1920.

Cuando l'imperiu otomanu foi ganáu en 1918, la población árabe percibió como traición l'actuación de los británicos: los gobiernos británico y francés roblaren un tratáu secretu (alcuerdos Sykes-Picot) pa partir l'Oriente Mediu ente ellos y, amás, los británicos prometieron cola declaración Balfour al movimientu sionista la so ayuda pa crear un patria xudía en Palestina. Cuando salieron los otomanos, los árabes proclamaron un estáu independiente en Damascu, pero yeren demasiáu débiles militar y económicamente p'aguantar a les potencies europees, y Gran Bretaña y Francia llueu establecieron el so control y camudaron l'Oriente Mediu al so prestu.^{[ensin referencies]}

La Sociedá de Naciones aprobó'l Mandatu inglés sobre Palestina en 1922, y el Mandatu Francés de Siria francés sobre Siria en 1923; anque l'artículu 22 del Conveniu de la Sociedá de Naciones faía referencia a los derechos de la población autóctona, nos documentos posteriores ignoráronse los derechos políticos de los árabes anque constituyíen el 90 per cientu de la población; los pactos referir a ellos como comunidaes non-xudíes, nun reconociéndo-yos derechos políticos nin siquier la nacionalidá. En contraste, el testu incluyó seis artículos (2, 4, 6, 7, 11 y 22) coles obligaciones por que la alministración fomente y sofite un "llar nacional" pal pueblu xudíu. Coles mesmes reconocíase a l'Axencia Xudía, que tenía representación diplomática ante la comisión permanente de la Sociedá de Naciones en Xinebra, ente que los árabes del mandatu yeren representaos polos sos alministradores ingleses.^[34]

Control de la policía inglesa en Xerusalén mientres los disturbios d'abril de 1920.

Les sulevaciones yeren continues:

• En 1919, Saad Zaghloul orquestó n'Exiptu la llamada primer revolución. A pesar de ser non violenta, foi duramente reprimida pol exércitu inglés.
• En 1920 subleváronse los sirios siendo derrotaos polos franceses na batalla de Maysalun y el mesmu añu les fuercies iraquines fueron ganaes polos británicos cuando se remontaron.
• En 1932 Iraq yera yá independiente, y Siria, El Líbanu y Transjordania teníen parllamentos nacionales, los oficiales del gobiernu yeren árabes incluyíos los ministros, y el poder taba nes sos manes. N'otros países árabes les estructures estatales yeren indíxenes, sacante en Libia y Arxelia, que, como Palestina, gobernábense como colonies.
• En 1924 creóse'l reinu independiente d'Exiptu. Anque se declaró neutral mientres la Segunda Guerra Mundial, El Cairo convertir nuna base militar importante pa les fuercies britániques y el país foi ocupáu de nuevu, invocando un tratáu de 1936 según el cual el Reinu Xuníu tenía derechu a asitiar tropes en suelu exipciu pa protexer pela canal de Suez.
• En 1941 Rashid Ali al-Gaylani dio un golpe d'estáu golpe n'Iraq que condució a la invasión británica del país, la guerra anglu-iraquina. La invasión británica d'Iraq foi siguida pola invasión aliada de Siria y El Líbanu, y la d'Irán por ingleses dende'l sur y soviéticos dende'l norte.

En Palestina'l conflictu ente'l nacionalismu árabe y el sionismu decantóse a favor del postreru por cuenta de la urxencia creada pola persecución d'Adolf Hitler na busca sionista pa inmigrar a Palestina y crear un estáu xudíu ellí. Un estáu palestín yera tamién una alternativa curiosa pa los pobladores sometíos al colonialismu británicu y francés.

Ver tamién: Mandatu Británicu de Palestina

Independencia

Los británicos, franceses y soviéticos abandonaron Oriente Mediu mientres y dempués de la Segunda Guerra Mundial:

• 17 d'ochobre de 1941: abandonn'Irán les fuercies del Reinu Xuníu y de la Xunión Soviética.
• 8 de payares de 1943: llibérase El Líbanu.
• 1 de xineru de 1944: los franceses salen de Siria.
• 22 de mayu de 1946: acaba'l mandatu británicu sobre Xordania.
• 1947: retírense les fuercies del Reinu Xuníu d'Iraq.
• 1947: les fuercies britániques llibern'Exiptu, sacante l'área de la Canal de Suez.

Abellugaos mientres la guerra de 1948.

La llucha en Palestina ente los árabes y los xudíos remató en 1947, cuando les Naciones Xuníes entamaron partir Palestina. Esti plan procuró crear un estáu árabe y uno xudíu ente'l ríu Xordán y el mar Mediterraneu. Ente que los líderes xudíu aceptar, los árabes refugaron esti plan.

El 14 de mayu de 1948, cuando expiró el Mandatu británicu de Palestina, la direición sionista declaró'l tao d'Israel. Na guerra árabe-israelina que siguió darréu, los exércitos d'Exiptu, Siria, Xordania, El Líbanu, Iraq y Arabia Saudita intervinieron y fueron ganaos per Israel. Unos 600.000 xudíos abandonaron los países árabes escontra Israel, y cerca de 700.000 árabes abandonaron el territoriu d'Israel y abellugar nos países árabes vecinos. En 1948 la ONX reconoció'l Derechu de los refuxaos palestinos a la torna derecha a la torna de los refuxaos palestinos y creó l'Axencia de les Naciones Xuníes pa los Refuxaos Palestinos.

Canal de Suez.

En 1956 Exiptu nacionalizó la canal de Suez, lo que provocó la invasión per parte d'Inglaterra y Francia, principales accionistes hasta entós. Israel sofitó l'ataque, pero la ONX llamó a los agresores a retirase so l'amenaza d'intervención de la XRSS. La nacionalización de la canal apurrió los ingresos necesarios pa la construcción de la presa alta d'Asuán, antes de la cual treslladáronse dellos monumentos antiguos d'Exiptu.

En 1958 Exiptu y Siria formen la República Árabe Xunida, que s'esllee en 1961, anque Exiptu siguió utilizando'l nome hasta 1971.

En 1967 tuvo llugar la guerra de los Seis Díes, na cual Israel ganó a la coalición árabe formada por Exiptu, Xordania, Iraq y Siria. Como resultancia, Israel arrampuñó a Xordania Xerusalén Este y Cixordania, a Siria los Altos del Golán y a Exiptu la península del Sinaí y la Franxa de Gaza. Exiptu y Siria intentaron recuperar los sos territorios en 1973, mientres la llamada guerra de Yom Kippur o del Ramadán, ensin consiguilo. En 1975 Israel restituyó'l Sinaí a Exiptu, a cambéu de la reconocencia d'ésti y de un tratáu de paz.

Territorios autónomos palestinos.

El Líbanu caltener en paz hasta los años 70, como centru financieru d'Oriente Próximu. Ente 1975 y 1980 sufrió una guerra civil, pol ingresu de grupos estremistes de Siria, ya Israel invadió'l sur del país en 1982 pa encalorar les milicies palestines, retirándose en 1985. La Revolución de los Cedros en 2005 buscó la independencia del país de la influencia siria, pero la permanencia de guerrilles palestines provocó que l'exércitu israelín bombardiara el país en 2006. La ONX unvió una fuercia de pacificación esi mesmu añu.

Pela so parte, los palestinos exiliaos a otros países, formaron la Organización pa la Lliberación de Palestina, que desamarró una guerra en forma d'ataques terroristes, primero dende campos de refuxaos en Xordania hasta la so espulsión y depués dende'l sur d'El Líbanu. Los palestinos que permanecieron n'Israel desamarraron la Intifada, que duró dende 1987 hasta que se roblaron los alcuerdos d'Oslu en 1994 y creóse l'Autoridá Nacional Palestina, a la que'l gobiernu israelín concedió autonomía en Gaza y Cixordania en 2005.

Ver tamién

• Historia de la rexón mediterránea
• Creciente fértil

Referencies

1. Esti términu apaez nel Diccionariu de l'Academia de la Llingua Asturiana. Ver: llevantín, -ina, -ino
2. Beaumont, Peter; Blake, Gerald H.; Wagstaff, J. Malcolm (1988). The Middle East: A Geographical Study, páx. 22. David Fulton.
3. Muehlberger, Bill. «The Arabian Plate» (inglés). NASA, Johnson Space Center. Archiváu dende l'orixinal, el 6 de xunetu de 2007. Consultáu'l 19, 07, 2008.
4. Watson, Robert T.; Zinyowera, Marufu C.; Moss, Richard H.. «Chapter 7: Middle East and Arid Asia» (inglés). IPCC Special Report on The Regional Impacts of Climate Change, An Assessment of Vulnerability. Consultáu'l 19, 07, 2008.
5. «Water managed areas and irrigation» (inglés). Food and Agriculture Organization (FAO). Consultáu'l 19, 07, 2008.
6. «Amud» (inglés). Enciclopedia Británica. Consultáu'l 28, 03, 2008.
7. «Amud I». cnice (MEC). Archiváu dende l'orixinal, el 2016-01-16. Consultáu'l 28, 03, 2008.
8. Gómez Castanedo, Alfredo. «El Próximu Oriente na evolución umana». Archiváu dende l'orixinal, el 2008-03-17. Consultáu'l 08, 04, 2008.
9. Xunta de Castiella y Lleón. «Primeros signos de transición». Consultáu'l 02, 04, 2008.
10. Ben-Tor, Amnon (2004). L'arqueoloxía del antiguu Israel. Ed. Crinstiandad. ISBN 84-7057-482-5.
11. Leick, Gwendolyn (2002). Mesopotamia: la invención de la ciudá. Paidós. ISBN 84-493-1275-2..
12. Apellíu,nome. «Les instituciones sumeries». Archiváu dende l'orixinal, el 2018-02-05. Consultáu'l 03, 04, 2008.
13. Casal Aretxabaleta, Begoña. «La evolución del carru llixeru de combate». Consultáu'l 07, 04, 2008.
14. Moreu, Carlos. «Los pueblos del mar». Consultáu'l 08, 04, 2008.
15. «Neohititas y Arameos». Consultáu'l 06,04, 2008.
16. Apellíu,nome. «Imperiu Neoasirio». Consultáu'l 08, 04, 2008.
17. «Griegos contra Perses». Consultáu'l 08 04, 2008.
18. «Dinastía Seléucida». Archiváu dende l'orixinal, el 2008-04-04. Consultáu'l 08, 04, 2008.
19. Prieto González, Isabel. «Sasánidas». Archiváu dende l'orixinal, el 2008-03-31. Consultáu'l 08, 04, 2008.
20. Castillo, Rolando. «El Cercanu Oriente Bizantín». Archiváu dende l'orixinal, el 10 d'ochobre de 2002. Consultáu'l 08, 04, 2008.
21. Rosen, William (2007). Justinian's Flea: Plague, Empire, and the Birth of Europe. Viking. ISBN 0-670-03855-5.
22. «islam.html Expansión del islam». Consultáu'l 06, 04, 2008.
23. «Los Omeyes». Consultáu'l 08, 04, 2008.
24. «Los abassíes y l'apoxéu califal». Consultáu'l 08, 04, 2008.
25. Apellíu,nome. «Islam-5%20decadencia%20de%20los%20Abbasies.htm Fragmentación del califatu abbasí». Consultáu'l 07, 04, 2008.
26. Introducción a les cruzaes, en Arte-romanico.com
27. Steven Runciman (1952). A History of the Crusades, vol. II. Cambridge University Press. ISBN 0-521-34770-X.
28. «Les dinastíes socesores autónomes». Historia exipcia. Archiváu dende l'orixinal, el 2008-04-26. Consultáu'l 08, 04, 2008.
29. World History Database. «Selim I» (inglés). History of Turkey. Consultáu'l 08, 04, 2008.
30. Ocaña, Juan Carlos. «Les guerres balcániques (1912-1913)». El camín escontra la guerra: 1905-1914. Consultáu'l 10, 04, 2008.
31. Imber, Colin (2004). L'imperiu otomanu, 1300-1650. ISBN 84-666-1883-Xpublicación= Méxicu, Ediciones B.
32. The Columbia Encyclopedia, Sixth Edition. «Ismail Pasha» (inglés). Consultáu'l 24, 04, 2008.
33. «L'Imperiu otomanu». Consultáu'l 08, 04, 2008.
34. R. Khalidi, 2006, The Iron Cage, ISBN 0-8070-0308-5, páx. 32,33

Bibliografía

• Roaf, Michael (1992). Mesopotamia y l'antiguu Oriente Mediu. Foliu. ISBN 84-7583-347-0.
• Ben-Tor, Amnon (2004). L'arqueoloxía del antiguu Israel. Ediciones Cristiandá. ISBN 84-7057-482-5.
• Reichert, Rolf (1973). Historia de Palestina. Editorial Herder. ISBN 84-254-0604-8.
• Arab, Khaled (2006). Cavilgues d'un árabe llaicu. Club Universitariu. ISBN 84-8454-453-2.
• Shaban, M. A. (1979). Historia del Islam. Ediciones Guadarrama. ISBN 84-335-0252-2.
• Runciman, Steven (1973). Historia de les cruciaes. Alianza Editorial. ISBN 978-84-206-2997-1.
• Maalouf, Amin. Les cruzaes vistes pelos árabes añu= 1996. Alianza Editorial. ISBN 84-206-0782-7.
• Braudel, Fernand (1987). El Mediterraneu y el mundu Mediterraneu na dómina de Felipe II. Fondu de Cultura Económica. ISBN 968-16-0775-9.
• Lewis, Bernard (1996). L'Oriente próximu: Dos mil años d'historia. Crítica. ISBN 84-7423-801-3.
• Hourani, Albert (2007). La historia de los Arabes. Ediciones B - Méxicu. ISBN 84-666-1538-5.
• López García, Bernabé (1997). El mundu árabo-islámicu contemporaneu: Una historia política. Ed. Síntesis. ISBN 84-7738-488-6.
• Gatier, Pierre-Louis; Binst, Oliver; Polidori, Robert (2000). Oriente próximu: Historia y arqueología. Ed. Könemann. ISBN 3829004982.

Enllaces esternos

• Encer, Craig. «Levantine Heritage» (inglés). Consultáu'l 24, 08, 2007.
• Hilda. «Sumerios y acadios». Consultáu'l 13, 09, 2007.
• Sharp, Jeremy (15 de setiembre de 2006). CRS Report for Congress -- Lebanon: The Israel-Hamas-Hezbollah Conflict. CRS Online. http://www.opencrs.com/document/RL33566. Consultáu'l 20, 01, 2006. 
• Francia y el Llevante, 1920