Llingües Volta-Níxer

Llingües Volta-Níxer
Distribución xeográfica	África subsaḥariana
Países	Nixeria  Benín  Togu  Ghana
Falantes	~57 millones
Filiación xenética	Níxer-Congu   Volta-Congu     Benue-Kwa       Benué-Congu         L. Níxer-Volta
Subdivisiones	Akpes Ayere-Ahan Gbe (?) YEAI (Defoide) NOI Ukaan
Ver tamién Idioma - Families - Clasificación de llingües
[editar datos en Wikidata]

Les llingües Volta-Níxer o Níxer-Volta (tamién llamaes históricamente Benue-Congu occidental ya inclusive Kwa oriental) ye una de les cañes de la subfamilia Volta-Congu de les llingua Níxer-Congu formada por casi un centenar de llingües y con más de 55 millones de falantes. Les llingües demográficamente más importantes del sur de Nixeria, Benín, Togu y sureste de Ghana como'l yoruba, l'igbo, l'edo, el fon y l'ewe, pertenecen a esti grupu.

Clasificación

La clasificación d'esta llingua históricamente foi bien aldericada, yá que-y les consideró parte de les llingües kwa o parte de les llingües Benue-Congu que tamién son les otres dos cañes de les llingües Benue-Kwa, sicasí Williamson y Blench (2000) consideren que les llingües Volta-Níxer constitúin una caña independiente. Les fronteres ente los diversos grupos de llingües Volta-Níxer tán mal establecíos, y esisten clasificaciones discordantes pa delles de les llingües. Dellos autores suxirieron qu'estes llingües vendríen de la diversificación d'un continuu geolectal más que ser la resultancia de la separación en distintes families.

Los grupos que formen parte del grupu Volta-Níxer son los siguientes (inclúyense tamién les principales llingües y el númberu de falantes ente paréntesis):

Volta–Níxer	Akpes (1) Llingües ayere-ahan (2) Llingües gbe (21: Fon [2 millones], Ewe [3 millones])   YEAI   Llingües yoruboides (15: Igala [1 millón], Yorùbá [22 millones]) Llingües edoides (27: Edo [Bini, 1 millón]) Akoko (1) Llingües igboides (7: Igbo [18 millones])  NOI  Llingües nupoides (12: Ebira [1 million], Nupe [1 million]) Oko (1) Llingües idomoides (9: Idoma [600,000]) ? Ukaan (1)

Les llingües yoruboides y el akoko fueron rellacionaos coles llingües defoides, pero'l trabayu más recién les llingües edoides y igboides clasificáronse como cañes primaries, pal grupu formáu por toos estos grupos acuñóse'l acrónimu YEAI. Similarmente, el oko, les llingües nupoides y les llingües idomoides clasificáronse como un grupu NOI. El ukaan, de mala clasificación, fuera clasisficada como una llingua atlántica occidental propúnxose que podríen tar más rellacionáu coles llingües Volta-Níxer, pero la so posición ye aldericada, Blench considera que taría más cerca de les llingües Benue-Congu.

Comparanza léxica

Los numberales para distintes llingües Volta-Níxer son:^[1]

GLOSA	Akpes (Ekiromi)	PROTO- GBE	YEAI			NOI			Ukaan	PROTO- VOL.-NIG.
			PROTO- YORUBOIDE	PROTO- EDOIDE	PROTO- IGBOIDE	PROTO- NUPOIDE	Oko	PROTO- IDOMOIDE
'1'	í-gbȭ ēkìnì	*-ɖy+kp͡o	*o-kp͡ã *y-nɛ	*ɔ-kp͡a	*-nu ~ *o-el to	*-nin~*-rĩ	ɔ̀ɔ́rɛ ɔ̀yɛ́rɛ	*-ye	ʃí	*-kp͡a *-rĩ
'2'	ī-dīan(ì)	*-βy	*y-ɟi	*ɪ-βa	*y-bɔ	*-ba	ɛ̀-bɔ̀rɛ̀	*-pa	wā	*-ba(ɟi)
'3'	ī-sās(ì)	*-tã	*y-ta	*ɪ-ʐai	*y-tɔ	*-ta	ɛ̀-ta	*-ta	tāːs hrāhr	*-tãi
'4'	ī-nīŋ(ì)	*-nɛ	*y-rĩ	*ɪ-ne	*-nɔ	*-na~*-nin	ɛ̀-na	*-nɛ	nāʲ nā	*-nai
'5'	īʃōn(ì)	*a-tɔ̃	*y-rũ	*ɪ-ʃorĩ	*i-se (<*i-sa)	*-tw̃ã	ùpi	*-hɔ (<*tʰɔ)	hrʊ̃̀ː tõ̀ː	*tõː- *-coni
'6'	ītʃānās(ì)	*-yizɛ̃ *-dɛ̃́	*y-fa	*ɪ-zĩza(?)	*i-sinu (<*i-sa-nu)	*-tw̃ã-nin	ɔ̀pɔ́n-ɔ̀ɔ́rɛ	*-hai-ri	hràdá	*
'7'	ītʃēnētʃ(ì)	*-tɔ̃+βè -drɛ̃́	*y-ɟy?	?	*y-sa-bɔ	*-tw̃ã-ba	úfɔ́m-bɔ̀rɛ̀	*-hai-pa	hránèʃì	*tõː-ba?
'8'	ānāːnīŋ(ì)	*-tɔ̃+tã -ɲí	*y-ɟɔ	y-nerẽ(?)	*y-sa-tɔ	*-tw̃ã-ta	ɔ̀nɔ́kɔ́nɔkɔ́nɔ	*-hai-ta	nàːnáʲ/ nàːná	*-naːnai
'9'	ɔ̀kpɔ̄lɔ̀ʃ(ì)	*-tɔ̃+nɛ	*y-sã?	*i-ci-nin	?	*-tw̃ã-na~ *-tw̃ã-nin	ùbɔ́ɔ̀rɛ̀	*-hai-nɛ	hráòʃì	*-tõ-nai
'10'	īyōf(ì)	*-wo	*y-wa	*i-gb͡yɲi	*i-ɗi	*-wo	ɛ̀-fɔ	*-wo	òpú	*-wo

Ver tamién

• Gráficu de llingua Níxer–Congu con númberu de falantes.

Referencies

1. Benue-Congu Numerals

Bibliografía

• Wolf, Paul Polydoor de (1971) The Noun Class System of Proto-Benue–Congu (Thesis, Leiden University). The Hague/Paris: Mouton.
• Williamson, Kay (1989) 'Benue–Congu Overview', pp. 248–274 in Bendor-Samuel, John & Rhonda L. Hartell (eds.) The Niger–Congu Languages — A classification and description of Africa's largest language family. Lanham, Maryland: University Press of America.