Llingües cordofanianes

Llingües cordofanianes
Distribución xeográfica	Y. de Kordofán del Sur
Países	Sudán
Falantes	191 mil
Filiación xenética	Níxer-Congu(?)   L. Kordofanas
Subdivisiones	Kadugli-krongo (NS?) Talodi-Heiban (NC?) Katla-Rashad (NC?)
Ver tamién Idioma - Families - Clasificación de llingües
[editar datos en Wikidata]

Les llingües cordofanas o kordofanas son un grupu de pequeñes families de llingües falaes nos montes Nuba na provincia de Kordofán del Sur, en Sudán. La clasificación d'esta familia ye un problema abiertu y la so rellación con otres llingua Níxer-Congu inda estrema a los espertos.

Historia

Les llingües kordofanas yeren bien pocu conocíes, namái a finales del sieglu XIX empezaron a ser estudiaes sistemáticamente, antes d'esa fecha, namái se publicaren dos llistes de vocabulariu curties pal "takele" (tegalí?) y el "Schabun",^[1] compiladas por africanistes alemanes. Ente 1847 y 1853, Karl Tutschek trabayó con un falante nativu de Tumale, Djalo Djondan, que fuera lliberáu nel mercáu d'esclavos d'Alexandría y lleváu a Alemaña.^[2]

A finales de sieglu XIX publicó una llista más pal "tegelé" (tegalí).^[3] La preeminencia del tegalí nos estudios anteriores tien enforma que ver cola relativa importancia del reinu de Tegalí nel sieglu XIX.

Lepsius (1880) apreció la importancia de les llingües kordofanas pa la clasificación de les llingües africanes. Mientres el sieglu XX llevar a cabu numberosos trabayos de campu nos montes Nuba.^[4] Toos estos trabayos ampliaron notablemente la conocencia que se tenía a principios del sieglu XX d'estes llingües. Gradualmente a lo llargo del sieglu XX, la estensión de les llingües kordofanas, les sos carauterístiques gramaticales, el léxicu, y les rellaciones ente elles fueron conociendo meyor.

Clasificación

Joseph Greenberg propunxo que les llingües cordofanas taben emparentaes ente sigo y xuntes formaben un grupu filoxenéticu distantemente emparentáu coles llingües nigerocongoleñas. Según otra clasificación, asitiar xunto a les llingües Níxer-Congu dientro de la familia de llingües Níxer-cordofanas.

Otros autores consideren que les llingües cordofanas nun constitúin una unidá filoxenética válida y de fechu dellos de los sos subgrupos podríen de fechu tar rellacionaos con distintos de les families establecíes. Anguaño'l consensu mayoritariu nun considera a les llingües kadu (kadugli-crongo) como parte de les llingües Níxer-Congu^[5] (de fechu dellos autores asitiar dientro de les llingües nilo-saḥarianes). Tampoco'l restu de grupos paez formar una unidá filoxenética.

Llista de llingües kordofanas

Una llista de les llingües cordofanas ye la siguiente:

• Llingües kadugli-krongo (Kadu) (73.000 falantes, tamién llamaes tumtum o kadu), fueron consideraes como cordofanas nun principiu, pero anguaño son consideraes como llingües nilo-saḥarianes.
  • Kadugli (Kaduqli)
  • Krongo

Llingües cordofanas d'asociaes a les llingües Níxer-Congu.

Llocalización de les llingües cordofanas, en sur de Sudán.

• Llingües cordofanas puramente felicidaes:
  • Llingües talodi-heiban
    • Heiban-Koalib
      • Fungor (tamién llamáu ko, kau o nyaro; 2.400 falantes)
      • Koalib (tamién llamáu koalib; 24.000 falantes)
      • Utoro (10.400 falantes)
      • Tira (tiru) (10.100 falantes)
      • Moru (15.000 falantes)
      • Shirumba (tamién llamáu shwai; 2.800 falantes)
    • Llingües talodí (16.500 falantes)
      • Talodí (tamién llamáu talawdi o jomang)
      • Lafofa (tamién llamáu tegem)
      • Daloca (tamién llamáu ngile)
      • Denguebú (tamién llamáu masakin)
  • Llingües katla-rashad
    • Katla (tamién llamáu katla; 12000 falantes)
      • Kalak (tamién llamáu katla)
      • Lomorik (tamién llamáu tima)
    • Llingües tegalí-tagoí (tamién llamaes Rashad, 29.000 falantes)
      • Tegalí
      • Tagoí

Clasificación interna

Dexando a un llau les llingües kadugli-krongo (llingües kadu), la clasificación de primer nivel de les llingües kordofanas nun ye revesosa y ta formada por cuatro grupos filoxenéticos escamplaes:

• Grupu Heiban (koalib; koalib-moru)
• Grupu Talodi (talodi; talodi-masakin y lafofa)
  • Ngile (daloka, masakin)
  • Dengebu (reikha, masakin)
  • Tocho (moru)
  • Jomang (talodi)
  • Nding (eliri)
  • Tegem (lafofa)
• Grupu Rashad (tegalí; tegalí-tagoí)
• Grupu Katla (Katla)

Estos nomes corresponder colos de les llocalidaes más importante del dominiu de cada unu de los cuatro grupos llingüísticos. Lo que nun ta tan claro son les rellaciones internes d'esos cuatro grupos. Dellos autores propunxeron dos supergrupos talodi-heiban y rashad-katla, siendo'l segundu más dudosu que'l primeru. La similaridad léxica d'estos cuatro grupos analizada nel proyeutu comparativu ASJP suxer la siguiente agrupación pa los cuatro grupos anteriores:

	Katla Rashad Talodi Heiban

Descripción llingüística

La primer gramática curtia d'una llingua kordofana que se conoz foi escrita por Meinhof (1943-44), y yera un esbozu gramatical del ebang (tamién llamáu, heiban) basáu nel analís de dos traducciones de los evanxelios. La gramática más completa d'una llingua kordofana ye la gramática del moru de Black y Black (1971). Les notes de Carlo Muratori sobre'l orig (variedá de tegalí), fueron reanalizadas y editaes por Schadeberg y Elias (1979). Y pal grupu llingüísticu kadugli (anguaño consideráu fuera'l kordofano), Reh (1985) apurrió una estensa y detallada descripción del krongo.

Comparanza léxica

Los numberales reconstruyíos pa distintes cañes de les llingües cordofanas son:

GLOSA	Níxer-Congu				Nilo- saḥarianu
	Talodi-Heiban		Katla-Rashad		Kadugli- krongo
	PROTO- TALODI	PROTO- HEIBAN	PROTO- KATLA	PROTO- RASHAD
'1'	*-a elːʊ(k)	*-ɛt̪ːɛ	*-t̪yː-	*o-t̪(ː)a	*ŋ-gɔtːɔk
'2'	*-ɛːɽa(k)	*-yɽil(?)		*d-kkʊ(k)	*-aːrya
'3'	*-at̪ːak		*-t̪ʌt̪	*-ikt̪a	*-ɗɔːna
'4'	*b-ɽan (?)	*kʷoɾoŋo	*-gʌlʌm	*(w)arʊm	*-giːsʊ
'5'		*t̪oðene		*ʊmmʊr	*d̪umːo
'6'	*5+1	*ɲyɽlel		*ɲyɽer
'7'	*5+2	*4+3/ *5+2		*5+2
'8'	*5+3	*ɗubə/ *4x2		*dupːa
'9'	*5+4	*5+4		*10-1
'10'		*ɗui

Referencies

1. Rüpell, 1829
2. Lorenz Tutschek, 1848
3. Munzinger, 1864
4. Seligman, 1910/11; Meinhof, 1915-1919; MacDiarmid y MacDiarmid, 1931; Stevenson 1956-1957; Schadeberg, 1981
5. Schadeberg, 1981.

Bibliografía

N'español:

• Moreno Cabrera, Juan Carlos, Llingües del mundu, Visor, Madrid, 1990. ISBN 84-7774-856-X

N'inglés:

• Bell, Herman, The Nuba Mountains: Who Spoke What in 1976? (enllaz rotu disponible n'Internet Archive; ver l'historial y la última versión). ('los montes Nuba: ¿quién fala qué en 1976?'). Trátase d'un estudiu de resultancies publicaes, provenientes d'un proyeutu mayor del Institute of African and Asian Studies (Institutu d'Estudios Africanos y Asiáticos): Language Survey of the Nuba Mountains ('investigación del llinguaxe nos montes Nuba'), 1995.
• Blench, Roger, Kordofanian and Niger-Congu: an evaluation of the evidence (inéditu).
• MacDiarmid, P. A. y D. N., The languages of the Nuba Mountains y Sudan Notes and Records (14: 149-162), 1931.
• Schadeberg, Thilo C. A survey of Kordofanian. SUGIA Beiheft 1-2. Hamburg:Helmut Buske Verlag, 1981.
• Schadeberg, Thilo C. "The classification of the Kadugli language group" (Nilo-Saharan: Proceedings of the 1st Nilo-Saharan linguistics colloquium,) (pp. 291-305), ed. por T. C. Schadeberg y M. Lionel Bender, Foris Publication:Dordrecht, Leiden, 1981.
• Seligmann, Brenda Z., Note on the language of the Nubas of Southern Kordofan ("Zeitschrift für Kolonialsprachen"), 1:167-188, 1910-1911.
• Stevenson, Roland C., A survey of the phonetics and grammatical structure of the Nuba Mountains languages, with particular reference to Otoro, Katcha, and Nyimang, "Afrika und Übersee" (40:73-84, 93-115; 41:27-65, 117-152, 171-196), 1956-1957.
• Tucker, A. N. y M. A. Bryan, The Non-Bantu Languages of North-Eastern Africa. (Handbook of African Languages, Part III), Oxford University Press, Londres, 1956.
• Tucker, A. N. y M. A. Bryan, Linguistic Analyses/The Non-Bantu Languages of North-Eastern Africa (manual d'idiomes africanos), Oxford University Press, Londres, 1966.
• Tutschek, Lorenz, On the Tumali language, "Proceedings of the Philological Society for 1846-1847 and 1847-1848" (vol. 3, 239-254), "Proceedings of the Philological Society for 1848-1849 and 1849-1850" (vol. 4, 138-139), 1848-1850.

N'alemán:

• Meinhof, Carl, Sprachstudien im egyptischen Sudan, Zeitschrift für Kolonialsprachen (9, 9), "1. Tagoy" (6, 164-161), "2. Tumale" (6, 182-205), "11. Tegele" (7, 110-131), "12. Rashad" (7, 132), 1915-1919.
• Schadeberg, Thilo C., A survey of Kordofanian, SUGIA Beiheft 1-2, Helmut Buske Verlag, Hamburgu, 1981b.
• Schadeberg, Thilo C., Das Kordofanische, Die Sprachen Afrikas. Band 1: Niger-Kordofanisch (pp. 117-128), ed. por Bernt Heine, T. C. Schadeberg y Ekkehard Wolff, SUGIA Beiheft 1-2, Helmut Buske Verlag, Hamburgo, 1981b.
• Tutschek, Lorenz, Über die Tumale-Sprache, Gelehrte Anzeigen, herausgegeben von Mitgliedern der k. bayer, Akademie der Wissenschaften (nrs. 91-93), Spalten 729-752. (=Bulletin der königl. Akademie der Wissenschaften. Nrs. 29-31.), 1848.