Llingües tucanas | ||
---|---|---|
Distribución xeográfica | rexón circunamazónica | |
Países |
Brasil Colombia Perú Ecuador | |
Falantes | ~20.125 (1999)[1] | |
Filiación xenética | Macro-tucano (?) | |
Subdivisiones |
Tukano oriental (10875 h.) Tukano central (6300 h.) Tukano occidental (2950 h.) | |
Códigu Glottolog | tuca1253 | |
Ver tamién Idioma - Families - Clasificación de llingües | ||
[editar datos en Wikidata] |
Les llingües tucanas (o tukano) constitúin una familia de llingües indíxenes d'América falaes nel noroeste de l'Amazonia, en territorios de Brasil, Colombia, Perú y Ecuador.
Ta estremada en tres rames, asina:[2]
Llingua Korewahe (ko'reuajú, coreguaje) 2.210 falantes (2001)[3]
Llingua Kubewa (pamiwa, cubeo, hähänaua) 2.150 (1997);[7] 6.800 (2001)[8]
Llingua Piratapuyo (wa'íkâdá) 1.070 (1986)[20]
La clasificación anterior ye criticable yá que nun paez haber evidencia abonda pa caltener la esistencia d'una caña central qu'arrexunte al cubeo y al tanimuca-retuarã, una clasificación más conservadora en cuatro rames, ye la que puede inferise de la clasificación basada en semeyanza léxica del proyeutu ASJP:
| |||||||||||||||||||
Pa Greenberg (1987), la familia Tucano y les llingües makú - puinave arrexuntar nel macro-tukano,[23] y al empar arrexunta esta macrofamilia nel phylum Ecuatorial-Tucano, nel cual taríen tamién les llingües arawak, guahibo y Piaroa-Sáliba. Wheeler (1992) atopó delles rellaciones "sorprendentes" nes reconstrucciones de Proto-Tucano y proto-chibcha y dalgunes con Proto-Arawak.
El trabayu comparativu sobre les llingües tukanas dexó conocer relativamente bien el sistema fonolóxicu del proto-tukano. L'inventariu de consonantes ye relativamente pequeñu y contién oposiciones de sonoridá:
llabial | alveolar | velar | |
---|---|---|---|
obstruyente sorda | *p | *t | *k |
obstruyente sonora | *b | *d | *g |
aproximante | *j | *w |
En delles llingües les oclusives sonores tienen frecuentemente alófonos non-nasales [b, d, g] y nasales [m, n, ŋ].
Dende'l puntu de vista de la tipoloxía llingüística Les llingües tucanas:
Los numberales en distintes llingües tucanas son:
GLOSA | PROTO- TUC. Oc. |
PROTO- TUC. Or. |
Cubeo | Tamiyuca | PROTO- TUCANO |
---|---|---|---|---|---|
'1' | *teʔy- | *dĩʔkã- | kuinákó | íʔró- | *tiʔ-(?) |
'2' | *kaʔyá- | *pɨa- | pɨká-rã | íɸo- | *pɨka-(?) |
'3' | *iʔtia- | yobekɨ-rã | baéka- | ||
'4' | *gahe-seʔy- | *baʔpati- | yovaikɨwai | botá- | |
'5' | *teʔy hɨtɨ | *dĩʔkã ãbõkõto |
kuinápɨ́rɨ́pe paiwɨ |
íʔra ɸiʔta- | *1+'mano' |
'10' | *pɨa ãbõkṍtõ | íɸa-ɸiʔta- | *2+'mano' |