Martorell

Martorell
flag of Martorell ^(en) Q11920114
Alministración
País	España
Autonomía	Cataluña
Provincia	provincia de Barcelona
Ámbitu funcional territorial	Ámbitu Metropolitanu de Barcelona
Contorna	Baix Llobregat
Tipu d'entidá	conceyu de Cataluña
Alcalde de Martorell	Xavier Fonollosa i Comas
Nome oficial	Martorell (ca)[1]
Códigu postal	08760
Xeografía
Coordenaes	41°28′28″N 1°55′50″E / 41.47444°N 1.930537°E / 41.47444; 1.930537
Martorell Martorell (España)
Superficie	12.8 km²
Altitú	56 m[2]
Llenda con	Abrera, Castellbisbal, Sant Andreu de la Barca, Castellví de Rosanes y Sant Esteve Sesrovires
Demografía
Población	28 760 hab. (2023) - 14 329 homes (2019) - 13 860 muyeres (2019)
Porcentaxe	100% de Baix Llobregat
Densidá	2246,88 hab/km²
Viviendes	118 (1553)
Más información
Estaya horaria	UTC+01:00
Llocalidaes hermaniaes	Borgo a Mozzano ^(es) y Sant’Olcese ^(es)
martorell.cat

Martorell ye un conceyu de la comarca del Baix Llobregat, na provincia de Barcelona, comunidá autónoma de Cataluña.

Xeografía

Asitiáu nel norte de la contorna del baxu Llobregat, a unos 30 km de Barcelona, na confluencia de dos ríos, el Llobregat, na parte este del términu municipal, y el ríu Anoia, afluente del anterior. El conceyu tien una estensión de 12,84 km².

Martorell estrémase, debíu al cursu del ríu Anoia, en dos grandes zones. La zona sur, apigura los barrios de la Mina, la Vila, Pont del Diable, Rosanes y Portal d'Anoia. Na zona alta, podemos atopar los barrios d'El Pla, Torrent de Llops (Fase I & II), Buenos Aires, Camí Fondu, Can Cases, Can Carreres, Pou del Merli, y el barriu de les Bòbiles.

El barriu de la Vila tien especial importancia yá que se correspuende col nucleu históricu de Martorell.

Historia

Prehistoria

El descubrimientu d'unes tumbes del periodu neolíticu na zona hermética son el testimoniu más antiguu de presencia humana nel términu municipal. Un entierru coleutivu con dote formáu por cuatro vasos de cerámica realizaos a mano y restos de diez persones. Y otra, una tumba individual con una cadarma doblada que venía acompañáu d'una pieza de cerámica tosca y corita. Nel Muséu Municipal caltiénse un fragmentu de craniu, trés maxilares inferiores, cuatro recipientes de cerámica y dos fragmentos de xil.

Edá antigua

Ponte del Diañu de Martorell.

Anque s'atoparon cerámiques íberes en distintos xacimientos de la zona, nun s'atoparon restos humanos de pobladores íberos.

La presencia romana ente Martorell y Castellbisbal puede atopase en:

• L'arcu y los estribos de la ponte del Diañu.
• La villa romana xunto a la estación de Martorell Enllaz. Del sieglu II-I e. C. y nun devasa del sieglu II-entamos del sieglu III
• Les bases de la torre Griminella
• La torreta del Clos. Asitiada na sierra de les Torretes.
• El descubrimientu de dos fracciones d'un miliario, demuestren el pasu de la Vía Augusta y puede deducise pola dedicatoria que se caltienen en parte, que se realizaron reformes mientres la dómina de Magnencio.

Edá Media

Dende'l momentu de la recuperación de Barcelona por Wifredo el Velloso y del entamu de la repoblación de la banda derecha del ríu Llobregat, a partir del añu 878, la zona de Martorell vio amontáu progresivamente la presencia humana.

El pueblu de Martorell, mientres l'alta Edá Media yera una agrupación de cases a lo llargo de la exa del camín que venía del Pont del Diable, na redolada d'una plaza y de la ilesia.

El nome de Martorell apaez per primer vegada nel añu 1032. Guillem Bonfill y la so esposa Sicarda, señores de Castellvell del Camp, fundan el prioratu de Sant Genís de Rocafort nel añu 1042. Martorell pertenecía nesti momentu a la baronía de Castellvell del Camp, el centru de la cual yera'l castiellu de Sant Jaume. Más palantre, Martorell va pasar a manes de los Montcada.

Atopáronse documentos del añu 1216 de la esistencia del hospital. L'añu 1282 citar por primer vegada la feria de Sant Bartomeu, que se faía al llau del Pont del Diable. Nel añu 1396 Martorell ye incorporáu a la Corona, colo cual , recibe'l privilexu de ser declaráu cai de Barcelona. Nel añu 1344 Roger Bernat de Foix concede'l privilexu fundacional del conceyu de Martorell.

Nos entamos del sieglu XV el pueblu sufrió les consecuencies de les lluches socesories ente los Foix y el rei Martín I d'Aragón. Nel añu 1422, la reina María de Castiella, esposa d'Alfonsu V d'Aragón, concede'l privilexu de la celebración d'una segunda feria'l día de San Marco y los cuatro siguientes, que se caltién na actualidá como Feria de Primavera. Nel añu 1437 autorízase la construcción d'una ponte sobre'l ríu Anoia.

Edá Moderna

Nel añu 1572, el papa Pío V, a pidimientu de Luis de Requesens, señor de la baronía y participante na batalla de Lepanto, concedió'l xubiléu perpetuu a la cofradería del Roser de Martorell, concesión que dio llugar a un documentu qu'entá se caltién. A finales del sieglu XVI, nel 1579, l'obispu autoriza la construcción d'una nueva ilesia parroquial.

Nel 1640 presentóse la Sulevación de Cataluña (conocida tamién como Guerra de los Segadores) portó la fortificación de la villa y de la so redolada, yá que se convirtió en cuartel xeneral de Cataluña y considerábase pieza clave na defensa de Barcelona. En xineru de 1641 la villa foi asediada y destruyida pol exércitu del marqués de los Vélez.

Nel 1652 Martorell sufrió una epidemia de peste. Nel 1669 dar# en una delimitación del términu de la población. Nel 1686 establecer na villa una comunidá de flaires capuchinos.

La Guerra de Socesión fixo sentir les sos consecuencies sobre Martorell. Nel 1714 el castiellu de Rosanes foi presu y volada la so torre del homenaxe. Dende aquella fecha, el valtamientu y la desapaición de la fortificación, que yera'l centre de la baronía, foi n'aumentu. Nel 1732 el Conceyu alcordó la construcción d'una caserna de caballería p'agospiar a les tropes y aforrar los constantes problemes cola población pol fechu d'agospiase nes cases de particulares.

Edá contemporánea

El sieglu XIX empecipiar cola Guerra de la Independencia Española, que va portar dellos saqueos de la villa y la so redolada. Mientres el sieglu XIX la población foi solmenada constantemente poles guerres civiles.

La primer fábrica de filo d'algodón ta documentada en 1817. Nel 1856 inaugúrase'l ferrocarril de Barcelona a Martorell, enllargándose hasta Tarragona ente 1861 y 1865. Cola construcción de la nueva estación de Martorell, Can Carreres empezó a formar un nucleu de población importante. Nel 1863 modifícase'l trazáu de la carretera de Madrid y poténciase la espansión de Martorell. El muséu de l'Enrajolada ye inauguráu nel 1876 por Francesc Santacana Campmany. Nel 1881 constrúyese la primer cloaca en Martorell. Nel 1887, munches families quedaron arruinaes de resultes de la filoxera. Nel 1893 inaugúrase la llinia del Ferrocarril Central Catalán, de Martorell a Igualada.

Nel 1905 empecípiase la electrificación del conceyu. Nel 1915 inaugúrase'l primer serviciu d'agües. Nel 1930 inaugúrase la piscina municipal.

El día 14 d'abril de 1931, Francesc Riera proclama la Segunda República Española en Martorell. L'añu 1936, en plena Guerra Civil Española, son amburaes y destruyíes la ilesia parroquial de Santa María, la ermita de Santa Margarita y la capiya de la Torre de Santa Lucía. Dellos personaxes reconocíos como Francesc Santacana Romeu son executaos. Nel añu 1938 constrúyese l'abelugu antiaéreo de la Plaza de la Vila. A finales de la Guerra Civil, delantre la inminente llegada de les tropes franquistes a Martorell, l'exércitu republicanu en retirada voló, el 23 de xineru de 1939, les pontes del ferrocarril de RENFE y FGC, la ponte de fierro sobre'l ríu Anoia, la ponte de fierro de la carretera de Terrassa y la Ponte del Diañu. La llegada del exércitu de Francisco Franco a Martorell vieno precedíu del bombardéu de la villa. Escontra les 9 de la mañana del día 23 de xineru, l'aviación alemana bombardeó la cai del Mur y cais de la contorna creando la llerza ente la población civil y la muerte d'unes 18 persones, la destrucción d'una trentena de cases y daños a un centenar d'edificios. Escontra'l mediudía un nuevu ataque dexó cayer bombes nos güertos del Anoia, que nun provocaron víctimes. Mientres la mañana del 24 de xineru de 1939, la población de Martorell foi ocupada pol Cuerpu d'Exércitu de Navarra y el Corpo di Tropa Voluntari (C.T.V.) del exércitu franquista.

Ente los años 1941 y 1944 constrúyense la nueva ilesia parroquial de Santa María. Nel 1945 fúndase'l Muséu Municipal. A partir del entamu de los años 70 empieza la gran espansión urbana de Martorell, complétase la urbanización del barriu del Pla y empiézase la del barriu del Camí Fondu y, darréu, la del Pelegrí Juncosa. Mientres esta dómina ye tamién cuando se desenvuelven tolos polígonos industriales, faciendo pasar la población agrícola a industrial. Tamién ye d'estes feches cuando se constrúi l'autopista, l'actual AP-7.

Símbolos

• L'escudu de Martorell definir pol siguiente blasón:

«Escudu en forma de losanje con ángulos rectos: de sinople, un mar en forma de pies ondado d'argén, cargáu de 2 faxes ondadas d'azur, sosteniendo una torre d'oru abierta chada d'una mano d'oru, de la diestra, y d'un martiellu d'oru, siniestra. Por timbre, una corona de marqués.»^[3]

Foi aprobáu'l 26 de xunu de 1992. Tolos elementos del escudu son señales tradicionales y parlantes relativos al nome de la población: tanto'l mar, como la mano, la torre y el martiellu. Martorell foi centru d'un marquesáu dende 1637, por eso lo de la corona de marqués.

• La bandera de Martorell ye apaisada, de proporciones dos d'altu por trés d'anchu. Los trés barras son del mesmu anchu y de derecha a izquierda son de color sinople, blancu y azul. Sobre la primer barra, na parte cimera y centrada, una torre abierta de color oro.

Comunicaciones

Martorell ta asitiáu nun puntu estratéxicu pa delles víes de comunicación, dada la so cercanía cola capital Barcelona. Pol conceyu pasen l'AP-2, l'AP-7, l'A-2, llinies R4 y R8 de Renfe Cercaníes, les llinies S8, S4, R5, R50, R6 y R60 de Ferrocarriles de la Xeneralidá de Cataluña enllazando coles llinies de Manresa y Igualada con Barcelona-Plaza España (llinia Llobregat-Anoia) y el pasu del AVE Madrid-Barcelona.

Estaciones de tren:

• Martorell Enllaç Plantía:FCAT
• Martorell Central Plantía:FCAT
• Martorell Vila - Castellbisbal Plantía:FCAT (Pertenez a Castellbisbal, pero da serviciu a la Vila de Martorell y a parte de Castellbisbal)

Tamién tien el so propiu serviciu de tresporte públicu xestionada pola empresa Soler i Sauret con 4 llinies, dos dedicaes pal barriu Can Bros y les otres dos que cierculan pol nucleu urbanu, pasando cada hora per cada parada. (enllaz rotu disponible n'Internet Archive; ver l'historial y la última versión).

Nun futuru ta pensada'l pasu de la Llinia orbital de Rodalies de Catalunya centrada nunos trés estaciones nueves (una cerca de la rotonda d'entrada pola Rambla de les Bóbilas, otra nel parque forestal de Can Cases y la postrera nel polígonu de SEAT) centrada pa esviar el pasu de los pasaxeros que quieran dir a otru llugar ensin tener que pasar per Barcelona. Estos dos últimes nueves estaciones tendríen un intercomunicador con Ferrocarriles de la Xeneralidá de Cataluña.

Demografía

Martorell tien un total de 27.457 habitantes, de los cualos 14.249 son homes y 13.208 muyeres según datos del INE 2011.

Nucleos de población

Martorell ta formáu por cuatro nucleos o entidaes de población.

Llista de población por entidaes:

Entidá de la población	Habitantes (2012)
Can Bros	34
27.922
Pou del Merli, El	102
Sant Genís	12

Per otru llau, Martorell tien 14 barrios:

• Barriu de Rosanes
• Barriu Font de Minar
• Barriu Can Carreres
• Barrio del Pont del Diable
• Barriu El Pla
• Barriu Illa Santacana
• Barriu Buenos Aires
• Barriu Portal d'Anoia
• Barriu del Camí Fondu *

Barriu de Can Bros

• Barriu Torrent de Llops
• Barriu Pou del Merli
• Barriu Can Cases
• Barriu les Bobilas

Evolución demográfica

Evolución demográfica de Martorell

1900	1930	1960	1990	2006
3,221	4,972	7,926	16,480	26,170
(Fonte: ^[necesita referencies])

Gráficu demográficu de Martorell ente 1717 y 2006
1717-1960: población de fechu; 1990- : población de derechu
Fonte: Municat
Gráfica ellaborada por: Wikipedia

Alministración

Alcaldes dende les eleiciones de 1979

Llexislatura	Nome	Partíu
1979-1983	Martí Flores i Sáez	PSC
1983-1987	César López Vera	PSC
1987-1991	Salvador Esteve i Figueres	CiU
1991-1995	Salvador Esteve i Figueres	CiU
1995-1999	Salvador Esteve i Figueres	CiU
1999-2003	Salvador Esteve i Figueres	CiU
2003-2007	Dora Ramón i Cabot	PSC
2007-2011	Salvador Esteve i Figueres	CiU
2011-2015	Salvador Esteve i Figueres	CiU
2015-2019	Xavier Fonollosa i Comes	CDC
2019-2023	n/d	n/d
2023-	n/d	n/d

*Mientres la llexislatura 2003-2007 gobernar a partir d'un tripartitu de PSC, ICV-EUiA y ERC

"*Mientres la llexislatura 2015-2019 gobernar con una coalición ente CDC y ERC"

Industria

Fábrica química Solvay.

A pesar de la poca estensión del territoriu del términu municipal, la industria tien una gran importancia.

La industria más importante de Martorell ye SEAT, nel términu atopa la sede, el centru de diseñu y la fábrica automovilística. SEAT tien una gran importancia na redolada de la economía na zona, yá que hai un gran númberu d'empreses qu'indirectamente s'establecieron na zona, construyendo elementos varios pa los vehículos.

A partir de SEAT, nel mesmu polígonu, creóse'l centru de formación profesional de automoción (CFPA) asitiáu al llau del parque de bomberos y delantre de la fábrica de SEAT, dedicada principalmente a la formación de profesionales de la automoción, mayormente pa SEAT, una y bones la Generalitat y SEAT llegaron a un conveniu pa la formación de los profesionales.

Nel sector de la industria químico atópase Inovyn (una compañía d'INEOS y antigua fábrica de Solvay), que'l so productu más destacáu ye'l PVC.

Tamién s'atopa Cargill Ibérica SLU (d'antiguo Cerestar Ibérica), una importante industria alimentaria. La so principal actividá ye la molturación húmeda de maíz. Los sos productu más destacaos son l'apirogena y los derivaos de les glucoses y dextrosas.

Llugares pa visitar

• El pont del diable (la ponte del diañu n'asturianu). Símbolu del conceyu.
• Ilesia de Santa Margarita. De dómina visigoda, darréu reconstruyida d'estilu románicu.
• Castiellu de Rosanes.
• Conventu de los capuchinos. De los sieglos XVII y XVIII.
• Muséu 'L'enrajolada'. Casa-muséu creada dafechu por azulexos atopaos pela contorna
• Muséu Vicenç Ros
• Rambla de les Bóbilas. Rambla asitiada en barriu de les Bóbilas centrada nel usu comercial una y bones ende asítiase'l mercáu municipal.
• Biblioteca Martorell. Creada en mayu de 2015 y asitiada ente los barrios de Buenos Aires y Cami Fondu, ye una biblioteca con más 60 000 llibros, DVD, revistes... Con aparcamientu públicu col mesmu horariu d'esta.
• Centru cultural. Dedicáu a la cultura, ye un centru con un auditoriu con más de 288 places, sales de conferencies, sales p'agrupaciones culturales, escuela oficial d'inglés, la radio municipal (Radio Martorell) y un nuevu espaciu nuevu con espaciu de robótica, de gaming, cafetería, wifi, ente otros servicios.

Fiestes

• La Quadrilla. En marzu, el primer domingu dempués d'antroxu. Baille típicu de Martorell, orixinariu del sieglu XVIII.
• Feria de primavera. Coincidiendo col últimu fin de selmana d'abril celebra la Feria de Primavera, una de les fiestes patrimoniales más destacaes del calendariu festivu de Martorell.

L'orixe de la Feria asitiar nel sieglu XV. En 1422, la reina María, esposa d'Alfonso El Magnánimo, decidió tomar distintes iniciatives pa potenciar el comerciu en Cataluña.

Teniendo en cuenta que Martorell yera un nuedu de comunicaciones bien importante, la so esposa, la reina María otorgó'l 23 de marzu de 1422 en Martorell, el privilexu de celebrar una feria per San Marcos y los cuatro díes siguientes. Por eso nun principiu esta feria yera conocida como Feria de San Marcos.

La Feria, que nel pasáu foi ganadera y agrícola, foise tresformando a lo llargo de los sieglos. Los últimos tiempos, conviértese tamién nuna muestra d'artesanía en La Vila. La mayoría d'actividaes concentrar na cortil de Ca n'Oliveras como la Mostra del Transport.

El programa inclúi actos pa tolos públicos: feries d'artesanía, comercial, del motor, feria del ganáu, xornaes de puertes abiertes, esposiciones, conciertos, zona d'ociu y el tradicional concursu d'arrastre amás ye una oportunidá pa los amantes del diseñu, que pueden dase a conocer col tradicional concursu de Cartelos de la Feria.

• Fiestes del barriu. Celebrar mientres los meses de xunu y xunetu y son entamaes poles Asociaciones de vecinos y vecines, son unes fiestes de calter popular nes que s'entrepolen actividaes divulgatives como conferencies, esposiciones o cinefórums con otres actividaes lúdicu y cultural como conciertos, circu, Chill-Out, baille de gala o talleres infantiles.
• Fiesta del Corpus. En xunu. Ígüesse alfombres florales.
• Fiesta Mayor. Esta fiesta atópase documentada dende l'añu 1032 y aprovechábase como paréntesis ente les xeres agrícoles de segar y vendimiar. En Martorell, como n'otres ilesies dedicaes a la Virxe, instalábase metanes la nave de la ilesia un túmulu, ye dicir un catafalcu cubiertu por un baldaquino, con un altar a los pies, cola imaxe xaciendo de la Virxe de la Dormición, popularmente conocida como la Virxe de la Cama.

Aparte del día 15 d'agostu, el día central de la fiesta, tamién se celebra'l día 16, fiesta de San Roque, copatrón de la ciudá dende 1589 como segundu día de Fiesta Mayor. Estos dos díes les actividaes yeren entamaes pola parroquia y el Conceyu y basábense en representaciones llitúrxiques y baille. El día 17, el tercer día de Fiesta Mayor, foi instituyíu na segunda metá del sieglu XIX a pidimientu de les sociedaes recreatives de Martorell.

Anguaño la Fiesta Mayor de Martorell ye una fiesta llena de vitalidá con organización d'actos y actividaes pa tolos públicos. Ye una fiesta mayor enraigonada nel pasáu pero viva y llena de presente con una clara proyeición escontra'l futuru.

• Fiesta del Rosario. Celébrase'l primer fin de selmana del mes d'octubre antes del 17 d'ochobre. Ta dedicada al orixe vitivinícola de Martorell dende'l 1571.

Na Fiesta del Mostiu (recuperada en 1988), desfilen el carru de los portadores con uves, los llabradores, el vinu y el cava, ente otros.

Na plaza de la Villa fai'l pregón, baillen los grupos festivos, y faise la prensada y la pisada popular d'uva.

Ente la música y la fiesta los asistentes pueden tastiar el mostiu, xusto recién prensar. Esti conxuntu d'actos son entamaos polos Amigos de San Antonio Abá.

Dende l'añu 2011 empecipióse como actividá dientro de la fiesta del Rosariu'l Vimart, una Feria del vinu y del cava que se celebra alredor de la Plaza de la Ilesia y callar Ilesia, una concentración de stands de productores vitivinícolas de la redolada qu'ufierten vinos y caves.

Tamién s'añader dellos restauradores, que completen la ufierta con una seleición de platos ellaboraos, buscando'l casoriu. Tamién s'aprovecha la Fiesta del Rosariu pa celebrar, con calter añal, l'Alcuentru d'Entidaes de Martorell.

• Fiesta del Tiscar. Segundu domingu de payares. La celebración n'honor de la Virxe del Tiscar, una adoración d'orixe andaluz, venerada na capiya de Sant Joan de Martorell dende l'añu 1751.

Imaxe de satélite

• Martorell y contorna: [1]. (Fonte: WikiMapia ([2])

Ciudaes hermaniaes

Martorell ta hermanada con:

• Borgo a Mozzano (Italia)
• Chevilly-Larue (Francia)
• Valdescuenza (España)

Personaxes célebres

• Joan Cererols, músicu, compositor y monxu benedictín.
• Gabriel Manalt, organista y compositor.
• Israel Núñez, ciclista profesional.
• José Carol Archs, escritor.
• Jaume Muxart, pintor.
• Montserrat Campmany, la so dedicación contra'l cáncer.
• Joan Prat Bartomeu, oftalmólogu pediátricu, innovación teunolóxica, y fundador de ONG Ocularis.
• Mossèn Josep Pi i Raventós, antiguu rector de la parroquia de Martorell.
• Cristian González Álvarez, atleta.
• Leandre Sunyer i Puigventós, compositor, violinista y organista.

Referencies

1. Afirmao en: Llista de Conceyos y los sos Códigos por Provincies a 1 de xineru de 2019. Data d'espublización: 8 febreru 2019. Editorial: Institutu Nacional d'Estadística.
2. URL de la referencia: http://www.idescat.cat/pub/?id=aec&n=925&t=2016.
3. Municat, l'escudu de Martorell (en catalán)

Bibliografía

• CLOPAS BATLLE, Isidre. "Notes históriques del conventu de Capuchinos de Martorell".

Enllaces esternos

• Wikimedia Commons acueye conteníu multimedia sobre Martorell.
• Páxina web del Conceyu de Martorell
• Información de la Xeneralidá de Cataluña (en catalán)
• Información del Institutu d'Estadística de Cataluña (en catalán)
• Patrimoniu históricu-artísticu de Martorell (en catalán)
• Actividaes ya información de Martorell (en catalán)
• Mapa de Martorell en Google Maps
• Cuadriella de Diaños y Dragón de Martorell