Ordes

Ordes
Alministración
País	España
Autonomía	Galicia
Provincia	provincia d'A Coruña
Tipu d'entidá	conceyu de Galicia[1]
Alcalde de Ordes ^(es)	José Luis Martínez Sanjurjo
Nome oficial	Ordes (gl)[2]
Códigu postal	15680
Xeografía
Coordenaes	43°04′36″N 8°24′26″W / 43.076666666667°N 8.4072222222222°O / 43.076666666667; -8.4072222222222
Ordes Ordes (España)
Superficie	157.23 km²
Altitú	292 m
Llenda con	Oroso, Tordoia, Cerceda, Carral, Mesía, Abegondo y Frades
Demografía
Población	12 669 hab. (2023) - 6190 homes (2019) - 6484 muyeres (2019)
Porcentaxe	1.13% de provincia d'A Coruña
Densidá	80,58 hab/km²
Más información
Estaya horaria	UTC+01:00
ordes.gal

Ordes ye un conceyu español asitiáu na provincia de La Coruña (Galicia), perteneciente a la contorna d'Ordes. Según l'IGE, en 2014 la so población yera de 12.844 habitantes.

Etimoloxía

El topónimu "Ordes", documentáu como Ordines nel sieglu XI, podría derivar de la tema *ord-, deriváu del raigañu indoeruopea *er- 'fluyir, movese', de significáu hidronímico (referida a les agües, a les corrientes fluviales, etc.).^[3]

Llendes

El conceyu parte con Oroso, Tordoia, Cerceda, Carral, Abegondo, Mesía y Frades. Ta na cuenca del ríu Tambre.

Xeografía

Ordes atopar nuna llanura a mediu camín ente Santiago de Compostela y La Coruña. L'altor sobre'l nivel del mar bazcuya ente los 461 m nel llugar de Rubial-Mesón do Vento, parroquia de Ardemil, y los 450 m nel sur del conceyu y nesti sentíu flúin los cursos d'agua, que desagüen casi toos nel ríu Tambre. El más importante ye'l ríu Lengüelle, que baxa pel oeste marcando la llende col conceyu de Tordoia. Los regatos de la parroquia de Ardemil desagüen nel ríu Barcés. El terrén ta formáu por una unidá xeolóxica d'esquistos denomada Esquistos d'Ordes.

El conceyu ocupa 157 km² y un terciu de la población mora na capital, la villa de Santa María de Ordes. Ta travesáu pola N-550, l'AP-9 y pol ferrocarril ente La Coruña y Santiago de Compostela.

Bona parte del territoriu ta ocupáu por tremedales y montes d'ocalitos.

El suelu d'Ordes, apoderáu por vegues, ye escelente pal cultivu del maíz, la pataca y especialmente del nabu, que la so fueya, el grelo, comercializar en toa Galicia. La contorna dedica unes 850 hectárees al cultivu d'esti vexetal, la tercera mayor estensión de Galicia, solo por detrás de la contorna de Compostela y Terra Chá, na provincia de Lugo.

Historia

De la dómina castreña destaquen el castru de Ceidón y el de Ferreiros. Mientres la Edá Media fixo parte del condáu de Trastámara, y darréu estremóse ente la xurisdicción de Folgoso, del conde de Altamira, el cotu de Faramilláns y les xurisdicciones de Gorgullos y Montáivos. Montáivos foi donáu por Alfonsu VII a la catedral de Santiago de Compostela en 1124. El 25 de xunu de 1554, Felipe II, inda príncipe y dempués de pelegrinar a Compostela, pernoctó nel llugar de Cai, na parroquia de Poulo, camín de La Coruña pa embarcar camín d'Inglaterra y contraer matrimoniu con María Tudor. El capítulu quedó inmortalizado nuna inscripción nel dintel de la puerta de la Casa de Maldonado:

"Nesta casa poso'l rei D. Fhelipe II a 25 de ivnio de 1554."

Otru pernomáu pelegrín del Camín Inglés a Compostela sería'l gran duque Cosme III de Médicis, quien tamién folgó en Poulo el 6 de marzu de 1669 mientres el so viaxe per España y Portugal.

En xunu de 1775, sería frai Martín Sarmiento quien describiría puntillosamente la zona nel so llibru de viaxes.

Mientres finales de la Edá Moderna, les tierres d'Ordes quedaron adscrites a la provincia de Santiago de Compostela. Tres la promulgación de la Constitución de 1812, pasaron a integrar la provincia única de Galicia. Darréu, les divisiones territoriales asocedíes ente 1822 y 1833 supunxeron la so adscripción a la nueva provincia de La Coruña.

El modernu conceyu d'Ordes crear tres les reformes xudiciales de 1834 cuando herieda la dignidá del históricu partíu xudicial de Poulo, capital xudicial hasta'l 21 d'abril de 1834. Finalmente, el boletín oficial provincial publicaba, el 27 d'abril de 1836, la nacencia del modernu "conceyu d'Ordes". La postrera de les actuales parroquies en adscribirse sería San Pedro de Ardemil, fechu que tendría llugar mientres la sesión plenaria del 6 de xunu de 1836 de la Diputación provincial de La Coruña.

El xeneral Porlier tamién pernoctó nel llugar de Mesón de Deus-Merelle, y ellí foi fechu prisioneru'l 22 de setiembre de 1815, dende onde foi treslladáu a La coruña pa ser executáu na forca. Mientres la guerra civil de 1833 produciéronse enfrentamientos ente lliberales y absolutistes y en 1846 pasó Solís coles tropes del Exércitu Llibertador de Galicia.

Clima

El so clima ye de tipu oceánicu húmedu, con abondoses precipitaciones (anque con mínimos en branu) y temperatures nidies. Les precipitaciones superen los 1.500 mm añales. La temperatura medio ye de 13 °C, magar xela tol añu sacante nel branu.El so clima ye de tipu oceánicu d'interior

Cultura y arte

Ilesia de San Xiao de Poulo (románica, sieglu XII) Ilesia de San Paio de Buscás (románica, sieglu XII) Ilesia de Santolaya de Pereira (románica, sieglu XIII), construyida sobre'l xacimientu romanu del castru de Casanova. Torre de Morgade (sieglu XIV) Palaciu de Bidueiro (sieglu XVII). Palaciu do Peñascu (1691). Muséu del Traxe: Muséu Juanjo Liñares (sieglu XXI).

Demografía

Evolución de la población d'Ordes - dende 1900 hasta 2011 -
1900	1930	1950	1981	2004	2007	2010	2011
7.260	8.205	10.450	11.076	12.287	12.359	{{{7}}}	{{{8}}}
Fontes: INE e IGE (Los criterios de rexistru censal variaron ente 1900 y 2011, y los datos del INE y del IGE pueden nun coincidir.)

Economía

Mientres la década de 1960 producióse una emigración escontra les ciudaes más próximes y escontra Europa, que frenó na década de 1970. Na actualidá, un cuartu de la población dedicar al sector primariu (ganáu bovino pa lleche). La industria testil ye una de les actividaes más puxantes; esisten diverses fábriques de testil como TMX, Deus o Viriato (la de mayor tradición) ente otres, qu'amás de les sos propies coleiciones, en munchos casos suministren ropa a El Corte Inglés, Inditex y a diverses firmes de moda españoles. Na industria tamién destaca la construcción. El sector terciariu concentrar na capital del conceyu y destaquen empreses de comerciu al per mayor.

Parroquies

Ardemil (San Pedro) Barbeiros (Santa María) Beán (Santa María) Buscás (San Paio) Leira (Santa María) Lesta (Santu André) Mercurín (San Clemente)

Ordes (Santa María) Parada (Santa Mariña) Pereira (Santaia) Poulo (San Xulián) Santa Cruz de Montáivos (Santa Cruz) Vilamaior (Santiago)

Personalidaes d'Ordes

• Iván Raña Fuentes (n. 1979), triatleta, campeón del mundu en Cancún nel añu 2002.

• Manuel Lois García, (héroe de la Guerra Civil Española), muertu en 1937.

• Gerardo Abad Conde (1881-1936) abogáu y políticu. Ministru de la Marina del Gobiernu d'España ente xineru y abril de 1935.

• Juanjo Llinares (1933-2009), baillarín y estudiosu del folclor español.

• Jaime de Castro García (1917-2010), maxistráu del Tribunal Supremu, miembru de la Real Academia de Xurisprudencia de Galicia, Gran Cruz de Raimundo de Peñafort.

• Vicente Carnota Pérez (1855-1920), sacerdote de Jaca y periodista. Fundador del periódicu coruñés El Noroeste. Redactor xefe de Diariu de Galicia (1895), direutor (1896) de La Monarquía de Ferrol y redactor de La Voz de Galicia hasta 1910.

• Miguel Ángel Couto Rivas (1988) Comediante y cuentacuentos.

Referencies

1. Afirmao en: Houses of the municipalities of Galicia. Autor: Llista de presidentes de Galicia.
2. Afirmao en: Nomenclátor de Galicia. Data d'espublización: 30 abril 2013. Editorial: Llista de presidentes de Galicia.
3. Edelmiro Bascuas, Hidronimia y léxicu d'orixe paleoeuropeo en Galicia (páx. 132)

Enllaces esternos

• Wikimedia Commons tien conteníu multimedia tocante a Ordes.
• Web del Conceyu d'Ordes