Otomí del Valle del Mezquital

Otomí mezquitalense nhähñu
Faláu en	Méxicu
Rexón	Hidalgo (Ixmiquilpan)
Falantes	* ±2000
Familia	Llingües otomangues  Oto-pames   Mazahua-otomí    Otomí     Mezquitalense
Estatus oficial
Oficial en	Nengún país
Reguláu por	Nun ta reguláu
Códigos
ISO 639-1	nengunu
ISO 639-2
ISO 639-3	ote

El otomí del valle del Mezquital ye'l nome dau a una variedá d'otomí faláu polos otomíes del Valle del Mezquital nel estáu d'Hidalgo y dellos inmigrantes nel estáu de Méxicu, Ciudá de Méxicu, Nuevo León y los Estaos Xuníos.

Trátase d'un dialeutu del idioma otomí, una llingua del tueru Oto-pame. Ye la variante del centro-norte nel territoriu mexicanu y ta emparentáu col otomí queretano y otomí de Temoaya. Ye una de los nueve variantes llingüístiques otomiés que pertenez a la familia llingüística Oto-mangue^[1]. Tamién ye denomináu polos sos propios falantes hñähñú, ñänhú, ñandú, ñóhnño o ñanhmu.^[2][3] Dende'l sieglu XVI esisten vocabularios, gramátiques, sermones y catecismos en otomí^[4].

Tien alredor de 200,000 falantes los cualos moren principalmente nes comunidaes del conceyu de Ixmiquilpan.^[5][6]Nun documentu publicáu en 2016 repórtense 87, 488 falantes, allugaos en 36 conceyos nel Estáu d'Hidalgo.^[1]

Esta variante falar nos conceyos del estáu d'Hidalgo: Actopan, Ajacuba, Alfajayucan, Almoloya, Atotonilco el Grande, Cardonal, Chapulhuacán, Chilcuautla, Cuautepec de Hinojosa, Eloxochitlán, Francisco I. Madero, Huasca de Ocampo, Ixmiquilpan, Jacala de Ledezma, Metepec, Metztitlán, Mixquiahuala de Juárez, Nicolás Flores, Pacula, Progresu de Obregón, San Agustín Tlaxiaca, San Bartolo Tutotepec, San Salvador, Santiago de Anaya, Tasquillo, Tepeapulco, Tepehuacán de Guerrero, Tepeji del Río de Ocampo, Tepetitlán, Tezontepec de Aldama, Tlahuiltepa, Tula de Allende, Zempoala y Zimapan.^[3][7]

Referencies

1. Institutu Nacional de Llingües Indíxenes (2016). «Prontuario en Otomí / Español». Folleto. https://site.inali.gob.mx/Micrositios/Prontuarios/index.html. Consultáu'l 25 d'ochobre, 2018. 
2. Lastra de Suárez 2006, p. 57
3. «Catálogu de les Llingües Indíxenes Nacionales: Variantes Llingüístiques de Méxicu coles sos autodenominaciones y referencies geoestadísticas». Institutu Nacional de Llingües Indíxenes (2008). Consultáu'l 2 de marzu de 2017.
4. Hernández Cruz, Lluis (2004). Sinclair Crawford, Donaldo (Asesor Llingüísticu): Diccionariu del Hñähñu (Otomí) del Valle del Mezquital, Estáu d'Hidalgo. Ciudá de Méxicu: Institutu Llingüísticu de Branu, A.C.. ISBN 9683103138.
5. [1] Archiváu 2018-11-23 en Wayback Machine Otomíes del Valle del Mezquital, CDI. 2001.
6. [2] Otomíes del Valle del Mezquital, INALI.
7. Báez Cubero et al. 2012, p. 34

Bibliografía

• Báez Cubero, Lourdes; Garret Ríos, Gabriela; Pérez González, David; Morenu Alcántara, Beatriz; Fierro Alonso, Ulises Julio (2012) Los pueblos indíxenes d'Hidalgo: Atles etnográficu, Primer, Méxicu, D.F; Méxicu: Institutu Nacional d'Antropoloxía ya Historia. ISBN 978-607-484-357-6.

• Lastra de Suárez, Yolanda (2006). Los otomíes, la so llingua y la so hestoria. Coyoacán, Méxicu D.F.: Universidá Nacional Autónoma de Méxicu. ISBN 978-970-323388-0.

• Lengua, cultura y hestoria de los otomíes (Los otomíes, un pueblu escaecíu) (enllaz rotu disponible n'Internet Archive; ver l'historial y la última versión).