Perigüela

Perigüela
Alministración
País	España
Autonomía	Castiella y Lleón
Provincia	provincia de Zamora
Tipu d'entidá	conceyu d'España
Alcalde de Pereruela ^(es)	Daniel Gómez Moralejo
Nome oficial	Pereruela (es)[1]
Códigu postal	49280
Xeografía
Coordenaes	41°24′57″N 5°52′39″W / 41.4159°N 5.8774°O / 41.4159; -5.8774
Perigüela Perigüela (España)
Superficie	160.69 km²
Altitú	763 m[2]
Llenda con	El Perdigón, Casaseca de Campeán, Villanueva de Campeán, Cabañas de Sayago, Peñausende, Fresnu de Sayago, Bermiellu de Seyagu, Moral de Sayago, Villaseco del Pan, Almaraz de Duero y Zamora
Demografía
Población	506 hab. (2023) - 285 homes (2019) - 245 muyeres (2019)
Porcentaxe	0% de provincia de Zamora
Densidá	3,15 hab/km²
aytopereruela.org

Perigüela^[3] (en castellán, Pereruela) ye un conceyu y llocalidá española de la provincia de Zamora y de la comunidá autónoma de Castiella y Llión.^[4]

El conceyu pertenez a la histórica contorna de Sayagu y ta formáu poles llocalidaes de Perigüela, Arcillo, La Cernecina, Malillos, Sobradillo, Sogo, San Román, La Tuda, Pueblica y Les Enillas.^[4]

Perigüela cunta con un reconocíu prestíu nacional pol so alfarería, hasta'l puntu d'identificar el so nome coles cazueles, crisoles, fornos de folla refractario y otros caciplos que salen de los sos talleres, y que mientres el sieglu XIX algamó cierta sonadía internacional al participar nes esposiciones universales de París y Viena de dichu sieglu, con obres del alfareru Lucas Porto Carneru. Les folles de la llocalidá axunten escelentes cualidaes p'aguantar les altes temperatures del fueu.

El conceyu ye la entrada habitual de los visitantes del parque natural d'Arribes del Duero dende la ciudá de Zamora. El so accesu ye al traviés de la carretera CL-527 que xune la capital provincial con Fermoselle. El Duero ufierta nesti espaciu paraxes tan interesantes como'l Saltu del Lladrón», «la peña Los Danzadores» o la ribera xunto a la desaguada del regueru. Pero tamién hai paraxes menos conocíes con testimonios de la histórica presencia del home, como pue ser los restos del asentamientu tardorromano de «Los Castiellos», los restos de les mines de casiterita o les aceñas de Pizarro o del Peñón, la Quemada tanto una como otra atópense ente la cayida de l'agua de Almaraz y la del regatu de la Esguilada— o la aceña Nueva o del Señor Rufino —ente'l regatu de la Esguilada y la peña de los Danzadores—, esta postrera la más llamativa pola so forma de barcu y pol so estáu de caltenimientu, anque los trés atópase na actualidá mediu somorguiaes nes agües del banzáu de Villalcampo.

Xeografía física

Llocalización

El conceyu de Perigüela asítiase al suroeste del conceyu de Zamora, dientro de la contorna natural de Sayagu. El conceyu ta formáu poles llocalidaes pedáneas d'Arcillo, Sogo, Malillos, Les Enillas, Sobradillo de Palombares, La Tuda, La Cernecina, Pueblica de Campeán y San Román de los Infantes, xunto con Perigüela. En xunto ocupa una estensión de 161 km².

El so principal accesu ye al traviés de la carretera CL-527, una de les principales víes d'accesu al parque natural d'Arribes del Duero, especialmente conocíu polos montascosos y inhóspitos paraxes de los cañones de los ríos Duero y Tormes, especialmente conocíos como "Aportar".

La llocalidá de Perigüela falta 15 km de la ciudá de Zamora, daqué más de 20 km de Bermillo de Sayago, 47 km de Fermoselle, 50 km de Toro, 53 km de Fuentesaúco y 82 km de Benavente.

Clima

El conceyu nun cunta con estaciones termopluviométricas, polo que la información esistente ye de les asitiaes nes sos proximidaes y dientro de la provincia de Zamora. La temperatura medio de la zona asítiase en redol a los 13 °C, siendo la media del mes más fríu de 4º C, anque la media de les mínimes d'esti mes ye inferior a 2 °C. Carauterizar por un iviernu llargu, d'unos 6 meses, nos que son frecuentes les xelaes, superando les 60 al añu. El branu ye curtiu, con xunetu y agostu como los meses más calorosos, y una media d'ente los 20º y 22 °C.

Les precipitaciones atopar ente les isoyetas añales de 500-70 mm, anque más cerca de los valores inferiores. Les agües suelen dar empiezu a principios de seronda y caltiénense con una cierta regularidá hasta xunu, siendo más frecuentes nes estaciones de seronda ya iviernu. D'estes precipitaciones, una parte escasa ye en forma de nieve, siendo frecuente la so presencia mientres una media de dos a cuatro díes al añu.

Hidrografía

El Duero delimita el so términu municipal pel norte. Amás cunta con llagunes y llamargues pocu fondes, según llixeres depresiones susceptibles d'hinchente, que tienen un marcáu calter estacional o sufren intenses fluctuaciones a lo llargo del añu nel nivel de les sos agües, alcontraes n'árees de clima mediterraneu continental.

Naturaleza

Xeoloxía

El conceyu de Perigüela atopar de llenu na zona integrada pol procesu de metamorfismu deriváu del afloramientu graníticu del “batolito de Sayagu” que continua ensin interrupción hasta tierres salmantinas. La so superficie amuesa una cierta monotonía cola presencia de formaciones granítiques, esquistos micáceos, etc. Dende un puntu de vista topográficu, la penillanura sayaguesa mover ente unos márxenes de los 750 a 800 metros sobre'l nivel del mar, que nesti conceyu namái superen los tesos de Traspedespadas con 729 m y de Várate con 797 m. Del so términu, la zona este y sur asitiada xunto cola Tierra del Vinu ye de magre coloráu. Compónense principalmente d'ábanos terciarios con afloramientos esporádicos de capes de margas y caliares del secundariu.

El relieve ye abondo nidiu, anque cunta con frecuentes ondulaciones y afloramientos predresos de granitu. El suelu presenta un color pardu o pardu-amarellentáu, anque nun ye frecuente la esistencia de suelu al descubiertu. Tamién ye relativamente frecuente la presencia del color gris pola esistencia de roques de granitu con formes peculiarmente arrondaes pola erosión.

Na topografía del territoriu abonden los valles estrechu y curtiu, que fueron destinaos a cultivos de güerta o de praderíes. Tamién esisten mases montiegues, principalmente d'encines y rebollos que'l so paisaxe foi foi encampizáu. El sustratu herbal predominante ye'l de les formaciones de cultivu de ceberes, con alternanza de barbechos y camperes. D'ente los terrenes deforestados tamién frecuenten los pacionales destinaos al aprovechamientu de les recielles d'oveyes.

Destaca la esistencia de barganales de piedra que dixebren les distintes parceles, dando al paisaxe un aspeutu reticuláu. El denominador común de la construcción d'estos barganales, son lloses de cayuela clavaes na tierra y ente elles montones de piedres arrondaes de granitu, soportaes por llábanos de cayuela asitiaes perpendicularmente a les que tán clavaes nel suelu. Polo xeneral, xunto a estos barganales caltiénense exemplares arbóreos d'encines y rebollos.

Zones protexíes

El términu municipal de Perigüela cunta cola esistencia del Monte d'Utilidá Pública Nᵘ73 – Tarrones», perteneciente a la entidá llocal menor de Sogo. Amás esisten tres espacios protexíos dientro de la Rede Natura 2000, y que se denominen LIC ES4170083 Riberes del Ríu Duero y Afluentes, LIC ES4190102 Cañones del Duero y ZEPA ES0000206 Cañones del Duero.

Amás, Perigüela atópase na Zona III del Plan de Caltenimientu y Xestión del Llobu en Castiella y Llión», aprobáu por Decretu 28/2008, de 3 d'abril de la Conseyería de Mediu Ambiente, que ye aquella zona carauterizada polos territorios que presenten una capacidá d'acoyida de la especie moderada-baxa, una disponibilidad de biomasa de preses monteses bien baxa y un riesgu potencial de conflictos cola ganadería estensiva alto. De la mesma, Perigüela cuenta con parte del so territoriu incluyíu dientro del ámbitu d'aplicación del Decretu 83/2006, de 23 de payares, pol que s'aprueba'l Plan de Caltenimientu de l'Águila Perdicera en Castiella y Llión, en concretu los terrenes coincidentes cola ZEPA Cañones del Duero. Igualmente, tolos terrenes allugaos al norte de la carretera CL-527 incluyir nel ámbitu d'aplicación del Plan de Recuperación de la Cigüeña Negra, aprobáu por Decretu 83/1995, de 11 de mayu.^[5]

Historia

Na paraxa de "Los Hociles" atopáronse testimonios más antiguos de la presencia humana nesti territoriu. Ente los oxetos atopaos, fechaos na Edá del Cobre, atopáronse fragmentos de cerámica decorada, delles puntes de flecha de piedra tallada y hachos apolazaos. Tamién s'atoparon nesti llugar y en “Los Casales” varios fragmentos cerámicos que pertenecen a la Edá del Fierro I, toos ellos acomuñaos a la cultura del Sotu de Medinilla”.

De feches posteriores son los restos cerámicos atopaos nel mesmu cascu urbanu de Perigüela, clasificaos como de “terra sigillata” nes sos variedaes hispánicu y tardío, xunto con otros fragmentos variaos, ente los que destaca una pequeña vasía que pudo formar parte d'un enterramientu.

Otros fragmentos cerámicos podríen indicar la continuidá del poblamientu d'esti territoriu dende'l Baxu Imperiu hasta l'Alta Edá Media, cuando la llocalidá quedó integrada nel Reinu de Llión, siendo repobláu polos sos monarques nel contestu de les repoblaciones llevaes a cabu en Sayago. Les primeres fontes documentales surden a partir del sieglu XI, mentando en 1085 a Sobradillo de Palombares y en 1157 a San Román de los Infantes como llugares de repoblación. En 1180 y en 1190 reséñase que Perigüela yá tenía conceyu, dómina na que probablemente se construyó la ilesia d'esta llocalidá.

D'esta dómina son les primeres noticies que se tienen sobre l'actividá alfarera que tanta sonadía dio a Perigüela. Ye por tanto a partir de la Edá Media cuando s'empieza a regular sobre los derechos de la folla, tantu de la folla blanco como del bermeyu. La estracción de la folla blanco nun debió de dar problemes, non asina asocedió lo mesmo col bermeyu, lo que dio llugar a quexes y a la regulación de la so estracción. D'esta forma la folla colorao o bermeyu estremar en dos categoríes, la del cabildru y el de caballería. Los derechos del primeru pertenecíen al cabildru, ente que los del segundu pertenecíen a les clases pudientes de la dómina.

La regulación sobre la folla, establecía que se debía d'esplotar añalmente per cuartos, un añu cada unu, entá cuando l'alfareru nun tuviera tierres nesi cuartu. D'esta forma, l'unu de mayu axuntaben los propietarios en Pereruela y establecía el preciu de los arrendamientos. La normativa yera taxativa nesti asuntu, pos si dalgún alfareru nun consumía la folla nel añu, tendría que devolvelo y pagar nuevamente por él, de lo contrario podría ser multáu. Pagaos los arrendamientos, l'alfareru podría estrayelo de cualesquier parte, siempres que fuera'l cuartu n'usu d'esi añu y siempres que rellenara'l buecu causáu.

A mediaos del S. XVIII los derechos de la folla pasaron a manes de la familia Docampo, qu'al pie de la ilesia, yeren los propietarios de la mayor parte de les tierres ya inmuebles del conceyu. La familia Docampo pertenecía a la nobleza y teníen casa solariega, esistiendo anguaño'l so escudu d'armes d'un solu cuartel con cinco agües nel ábside de la ilesia. Les sos posesiones yeren bien amplies y tomaben tierres, bienes y demás enseres asitiaos nes actuales provincies de Salamanca y Zamora. El mayoralgu de los Docampo escastar a finales del sieglu XIX, quedando partíes les sos propiedaes ente diversos vecinos y foranos.

Sía que non, mientres la Edá Moderna Pereruela tuvo integráu nel partíu de Sayago de la provincia de Zamora, tal que reflexaba en 1773 Tomás López en Mapa de la Provincia de Zamora.

En 1738, sol reináu de Felipe V, el pueblu recompra el terrén del pueblu a la corona. Los llotes escluyeron en principiu los terrenes comunales, anque finalmente acabaron vendiéndose tamién.

Yá nel sieglu XIX, al reestructurase les provincies y crease les actuales en 1833, la llocalidá foi encuadrada na provincia de Zamora, dientro de la Rexón Lleonesa,^[6] integrándose en 1834 nel partíu xudicial de Bermillo de Sayago,^[7] dependencia que s'enllargó hasta 1983, cuando foi suprimíu'l mesmu ya integráu nel Partíu Xudicial de Zamora.^[8]

Alfarería

Feria de la cerámica en Zamora en 2008. Un puestu con caciplos de Pereruela.

L'alfarería de Pereruela, de documentada antigüedá, tradicionalmente fecha por muyeres y famosa poles sos cazueles, inmeyorables p'asaos, cuntar ente les más apreciaes cerámiques zamoranes, xunto coles de Movevos, Toro, Venialbo, Zamora capital y otros pueblos de les contornes del Aliste y el Sayago como Carbellino o Cibanal.^[9]

Patrimoniu

Calzaes

El conceyu de Pereruela cunta con un notable y ricu patrimoniu, ente los que destaquen el so dos calzaes de posible orixe romanu. Estes son les calzaes de Fermoselle y de Miranda, de les que la postrera foi apocayá señalizada.

D'especial mención, dientro d'estes calzaes, son dalgunos de les sos pontes, ente ellos el de Sogo. Tradicionalmente fueron consideraos de dómina romana, anque modifiados poles restauraciones a que se vieron sometíos na etapa medieval, moderna y contemporánea.

Pontes

• La ponte Potato, asitiáu xunto a la Pueblica de Campeán, carauterizar polos sos trés arcos de los que dos son ximielgos y pola so alcantariella adintelada.
• La ponte de Judiez, tamién asitiada sobre la ribera de Campeán, anque agües embaxo de la ponte Potato. Pol pasa la "Calzada Mirandesa" que xunía Zamora y Miranda do Douro. Con un altor de casi cuatro metros, foi tradicionalmente consideráu como romanu. Consta de tres arcos desiguales, el primeru ye de mayor tamañu y tien 4 alcantarielles. Anguaño atópase bien deterioráu poles continues riada.
• La ponte de les Urrietas ye otru de les pontes. Foi apocayá restauráu y asitiáu al so llau un merenderu. Considérase que puede tener el so orixe na dómina d'Augusto. Tien un porte pimpano y macizo, formáu por trés arcos de los que'l mayor ye'l del centru, y cuenta con cuatro tajamares.
• La ponte de la Albañeza tamién ta asitiada na calzada. Atopar nel términu d'Arcillo y ta formáu por trés arcos de forma ojival, y dos alliviaderos en forma d'alcantariella.
• La ponte de Sogo atópase na calzada de Pereruela a Fermoselle. Tien tres arcos, de los que los de los estremos fueron rebaxaos, y siendo d'ellos el central el de mayor tamañu. Tamién ye consideráu de la dómina romana, anque podría ser modificáu con posterioridá.

Paraxes

D'ente les sos paraxes, destaca con especial mención "Aportar", dende va dellos años protexíos pola figura de parque natural, siendo na actualidá denomináu "parque natural d'Arribes del Duero". El Duero ufierta nesti espaciu paraxes tan interesantes como'l "Saltu del Lladrón", "la peña Los Danzadores" o la ribera xunto a la desaguada del regueru. Pero tamién hai paraxes menos conocíes con testimonios de la histórica presencia del home, como pue ser los restos del asentamientu tardorromano de "Los Castiellos", los restos de les mines de casiterita o les aceñas de Pizarro o del Peñón, la Quemada tanto una como otra atópense ente la cayida de l'agua de Almaraz y la del regatu de la Esguilada— o la aceña Nueva o del Señor Rufino —ente'l regatu de la Esguilada y la peña de los Danzadores—, esta postrera la más llamativa pola so forma de barcu y pol so estáu de caltenimientu, anque los trés atópase na actualidá mediu somorguiaes nes agües del banzáu de Villalcampo.

D'especial singularidá ye'l denomináu "Saltu de la Vieya". Asítiase na llocalidá de Les Enillas y ye un cañón predresu d'impresionante guapura visible dende munchos quilómetros a la redonda.

Pel oeste del términu cuerre de sur a norte, en busca del Duero, la Ribera o Ribera de Sobradillo. Namás entrar nel términu de Pereruela, l'agua sume so les roques en "Los Hociles" y pasia pola mítica "Chimenea del Diañu" mientres más de 200 m. Ellí atópase, escavada na roca, la mítica "Sala de l'Ayalga". Na zona descuella la presencia del denomináu "ponte de Los Hociles", llugar de camín escontra les tierres altes. A lo llargo del percorríu de la Ribera pueden atopase los restos de seis molinos fariñeros.

De gran popularidá na zona son les peñes del "Caurterón" y "La Palla", xunto col "tesu de Bárate", venceyaes polos paisanos col héroe sayagués por excelencia, Viriato. Esisten otres peñes que poles sos formes caprichoses alimentaron la fantasía de los perigüelanos, ente elles les de "Peña Redonda" de Peña'l Viso, "Peña la Gorra", "Peña Esculca" o "Peña'l Pendón"

Preses

El Porvenir ye una central hidroeléctrica asitiada nel términu de San Román de los Infantes. El so saltu y la presa, ufierten magnífiques vistes sobre'l Duero.

Inmuebles

D'ente les ilesies del términu, destaca la ilesia parroquial de Santa Eufemia. Na so nave ye fácil estremar los diversos estilos arquiteutónicos románicu y góticu que lu conformaron. Del so interior destaca'l retablu de San Antón (sieglu XVI) que nel so día formó parte d'un primitivu retablu mayor. El retablu mayor ye del sieglu XVIII y nél destaquen los dos medios relieves de La Pasión. Nel centru la titular de la parroquia y patrona del pueblu Santa Eufemia, que la so festividá celebrar el 16 de setiembre.

Caúna de les llocalidaes que conformen el so términu, supo caltener les sos construcciones tradicionales, colos sos portalones principales, balconaes, ventanes y portones traseros, pa carros y animales, tradicionales en tou Sayago, restu de molinos, fornos (caseru y de cocer cerámica), palombares, etc.

Descansaderos

El descansadero de "Les Gallegues" tamién destaca pola so fonte fecha sillares y cubierta con grandes llábanos.

Fiestes

Ver tamién: Mazcaraes d'iviernu na provincia de Zamora

Les principales fiestes de Pereruela son San Marcos el 25 d'abril, San Isidro el 15 de mayu, Santa Eufemia el 16 de setiembre y el Ofertorio'l primer fin de selmana d'ochobre.

D'especial mención, son los dos romeríes la de San Marcos y la de San Isidro. Dambes son celebraes de la mesma manera, con una procesión pol pueblu colos sos correspondientes rogativas, pa dempués terminar cola correspondiente comida hermanatoria de vecinos. Celébrense'l día 25 d'abril y el 15 de mayu respeutivamente.

Demografía

Evolución demográfica de Perigüela

1991	1996	2001	2004	2011	2015	2017
877	769	713	673	656	591	559
(Fonte: INE)

Gráfica d'evolución demográfica de Perigüela ente 1900 y 2017

Fonte: Institutu Nacional d'Estadística d'España - Ellaboración gráfica por Wikipedia.

Ver tamién

• Arcillo
• La Cernecina
• Malillos
• Sobradillo de Palombares
• Sogo
• San Román de los Infantes
• La Tuda
• Pueblica de Campeán
• Les Enillas
• Parque natural d'Arribes del Duero
• Ponte de Requejo
• Duero
• Cortina (Contorna de Sayago)
• Sayago
• Llista de conceyos de Zamora
• Provincia de Zamora
• Gastronomía de la provincia de Zamora

Referencies

1. Afirmao en: Llista de Conceyos y los sos Códigos por Provincies a 1 de xineru de 2019. Data d'espublización: 8 febreru 2019. Editorial: Institutu Nacional d'Estadística.
2. URL de la referencia: https://www.aemet.es/es/eltiempo/prediccion/municipios/pereruela-id49152.
3. http://www.furmientu.org/01Documentos/9999991El%20llumbreiru10.pdf Páxina 4
4. Error de cita: La etiqueta <ref> nun ye válida; nun se conseñó testu pa les referencies nomaes Diputación Pereruela
5. «Cambéu Puntual de les Normes Subsidiarias Municipales de PERERUELA». Archiváu dende l'orixinal, el 2016-03-06.
6. «Real Decretu de 30 de payares de 1833 sobre la división civil de territoriu español na Península ya islles axacentes en 49 provincies» (castellanu). Gaceta de Madrid.
7. Subdivisión en partíos xudiciales de la nueva división territorial de la Península ya islles axacentes / aprobada por S. M. nel real decretu de 21 d'abril de 1834
8. Real Decretu 529/1983, de 9 de marzu, pol que se determinen los Partíos Xudiciales de cada provincia, a considerar a efeutos de les eleiciones de Diputaos provinciales.
9. VV.AA. (1975). Guía de los alfares d'España. Madrid, Editora Nacional, páx. 270-274. ISBN 84-276-1293-1.

Enllaces esternos

• Wikimedia Commons acueye conteníu multimedia sobre Perigüela.