Ríu Apurímac

Ríu Apurímac
Río Apurímac (es)
Situación
País	Perú
Rexón	Departamento de Apurímac ^(es)
Tipu	ríu
Coordenaes	12°15′34″S 73°59′05″W / 12.2594°S 73.9847°O / -12.2594; -73.9847
Ríu Apurímac Ríu Apurímac (Perú)
Datos
Conca hidrográfica	conca del Amazones
Superficie de la conca	125 000 km²
Llonxitú	850 km
Nacimientu	Mismi
Desembocadura	Ríu Ene
Afluentes	ver Ríu Pachachaca, Berbejo River ^(en) , Callumani River ^(en) , Río Pampas ^(es) , Río Cerritambo ^(es) , Hornillos River ^(en) , Huayllumayo River ^(en) , Livitaca River ^(en) , Río Qquero ^(es) , Río Pichari ^(es) , Río Piene ^(es) , Río Salado ^(es) , Río Velille ^(es) , Río Vilcabamba ^(es) y Río Yanama ^(es)

El ríu Apurímac ye unu de los principales ríos de Perú, un afluente del ríu Ene que ye parte del cursu cimeru del ríu Ucayali, y en que la so cuenca naz la fonte más alloñada del ríu Amazones, nes fasteres del Neváu Mismi, a 5.597 m.

Toponimia

• Apu, en quechua, significa ente otres cuesas «espíritu tutelar» según el simi taq´y cusqueño. El Apu Rimac ye l'Oráculu o Gran Falador», consideráu como'l más poderosu de los oráculos Inques, que falaba al traviés de los terribles rabiones del ríu. Un diccionariu con autoridá oficial y llingüística escribió

"Apurimaq. s. Hist. y Mit. ( El dios que fala). Dios de la cultura ch'anka."

^[1]

Xeografía

El ríu Apurímac naz na cordal de los Andes, ente Cuzco y Arequipa, a 650 km al sureste de Lima y 160 km al oeste del llagu Titicaca. El ríu, que traviesa les rexones de Cuzco y Ayacucho, pasa a llamase ríu Ene a partir de la so confluencia col ríu Mantaro a unos 400 m d'altitú. La confluencia marca'l tripunto fronterizu ente los departamentos de Junín, Ayacucho y Cuzco. Agües embaxo, recibiendo pela esquierda al ríu Perené, camuda una vegada más el so nome pol de ríu Tambo, qu'escurre unos 150 km antes d'atopase col ríu Urubamba na ciudá de Talaya, pa dar llugar a la nacencia formal del ríu Ucayali.

Mientres gran parte de los sos 700 km de percorríu, flúi al traviés d'estrechos cañones y el so trayeutu ye atayáu por catarates y rabiones.

La fonte más alloñada del Amazones

Vista de la fonte de la riega Apacheta, nel Neváu Mismi, considerada la fonte más alloñada del propiu ríu Amazones.

Otra vista del ríu Apurímac.

El Apurímac naz de la confluencia de dos pequeños ríos, el ríu Santiago y el ríu Huarhuarco. Dirixir escontra l'este y el so llargor ye d'unos 50 km dende la so fonte más alloñada cuando recibe al ríu Hornillos, que llega dende'l sur. El Hornillos tien unos 65 km cuntando les sos propies fontes, el ríu Challamayo, el ríu Lloquera, y les curties riegues Carhuasanta y Apacheta, de llargor casi idénticu (6 km cada unu). El Apacheta, que naz nes faldes del Neváu Mismi considérase la fonte más alloñada de la rede del Amazones, siendo aceptada agora pola mayoría d'estudios, anque dacuando hai dalguna dulda sobre na cuenca del ríu Mantaro, que la so llargor ye equivalente a la del Apurímac, dalguna fonte podría supera-y nunos pocos quilómetros.

Poro, el cursu del consideráu agora ríu más llargu del mundu ye'l siguiente: Apacheta → Lloquera → Challamayo → Hornillos → Apurimac → Ene → Tambo → Ucayali → Amazones peruanu → Solimões → Amazones.

Principales afluentes

Los principales afluentes del Apurimac, en sentíu agües embaxo, son los siguientes regueros y ríos:

• ríu Hornillos, d'un llargor de 65 km, con una cuenca de 630 km² y un caudad de 6 m³/s;
• ríu Pachachaca, de 210 km, 8.100 km² y 142 m³/s;
• ríu Pampes, de 370 km, 24.200 km² y 250 m³/s;
• ríu Santu Tomás, de 150 km, 3.440 km² y 84 m³/s;
• ríu Velille, de 180 km, 3.700 km² y 45 m³/s;
• ríu Vilcabamba, de 150 km, 3.930 km² y 73m³/s;

VRAEM

Cola Ene que lu enllarga, el Apurímac y últimamente el Mantaro, formen un conxuntu xeográfico y económico designáu poles sigles VRAEM (Valle del Ríu Apurímac, Ene y Mantaro). La zona del Mantaro foi amestada nel 2012, por ello'l cambéu de VRAE a VRAEM.^[2] En 2006 esta zona taba práuticamente fora de control del estáu peruanu y dedicábase al cultivu de la coca col sofitu financieru y loxísticu de los narcotraficantes. Les autoridaes peruanes empezaron a recuperar la iniciativa nel área por aciu la unviada de 1.500 militares a finales de 2006,^[3] oxetivu qu'entá nun se llogró.

Notes y referencies

1. Diccionariu Quechua-Español-Quechua. Academia Mayor de la Llingua Quechua Qosqo (1995)
2. La Ofensiva social nel VRAEM Archiváu 2013-06-30 en Wayback Machine. Andina, Axencia Peruana de Noticies, 30.6.2012.
3. Úteru.pe, VRAE Archiváu 2017-09-30 en Wayback Machine, 17 payares 2006.

Enllaces esternos

• Esta obra remanez de la traducción de Ríu Apurímac de Wikipedia - francés, espublizada polos sos editores baxo la Llicencia de documentación llibre de GNU y la Llicencia Creative Commons Atribución-CompartirIgual 3.0 Unported.

• Wikimedia Commons acueye conteníu multimedia sobre Ríu Apurímac.
• Diariu Pregón Noticies de Apurimac