Ríu Yamuna

Ríu Yamuna यमुना
Llocalización alministrativa
División	Estaos de Haryana, Himachal Pradesh, Uttar Pradesh y Uttarakhand y Territoriu Capital Nacional de Delhi
Xeografía
Mapamapes

Pa ver el ríu d'igual nome qu'escurre por Bangladex, Jamuna (Bangladesh).

Pa ver la diosa del ríu, que dacuando se llama Iamuna, Yamuna (diosa).

Pa ver el teólogu Iamuna Acharia, Alavandhar.

El ríu Yamuna (delles vegaes trescritu como Yamunā,^[1] Jamuna^[2] o Jumna) (en sánscritu, यमुना; n'urdu, جمنا) ye un llargu ríu del norte de la India que flúi en direiciones S, SE y Y, al traviés de los estaos de Haryana, Himachal Pradesh, Uttarakhand, Uttar Pradesh y el territoriu de Delhi, hasta desaguar nel ríu Ganges —del que ye'l so principal afluente— xunto a la ciudá d'Allahabad.

Naz a un altor de 6387 m, nel glaciar Yamunotri, nes fasteres suroccidentales de los picos Banderpooch, nel Himalaya inferior, y percuerre un llargor total de 1376 km, antes de desaguar en Triveni Sangam, Allahabad, llugar cada dolce años de la pelegrinación Kumbha Mela. En Triveni («tres ríos», una y bones los hindús creen qu'ellí tamién conflúi l'invisible ríu soterrañu Sáraswati, que yá apaez nomáu nel perantiguu Rig-veda (el testu más antiguu de les escritures de la India, de mediaos del II mileniu e.C.), les agües del Yamuna son abondo tresparentes, ente que les del Ganges son más amarellentaes. Drena una amplia cuenca de 366 223 km² (el 40,2% de tola cuenca del Ganges).

El Yamuna recibe munchos afluentes nel camín, incluyendo los ríos Giri, Tons —el so afluente más llargu y más grande na parte alta—, Hindon (400 km), Chambal (1050 km), Betwā (610 km), Mandakini, Sindh (470 km) y Ken (427 km).^[3][4] El más importante ye'l Chambal, que recibe de la mesma munchos afluentes, siendo los principales los ríos Khan, Kshipra, Kalisindh, Parbati y Banas. Les ciudaes de Baghpat, Nueva Delhi, Noida, Mathurā, Agra, Firozabad, Etawah, Kalpi, Hamirpur y Allahabad atópase nes sos veres y frente a él atópase numberosos edificios importantes, destacando ente toos el Taj Mahal, n'Agra.

Lo más importante del Yamuna ye que crea una llanura d'ábanu bien fértil, la franxa de tierra conocida como'l Doab Yamuna-Ganges, una rexón ente'l Yamuna y el Ganges na gran llanura Indo-Gangética. Anque n'otres dómines foi una arteria de comunicación importante, na actualidá'l ríu utilízase básicamente pal regadío de los terrenes que traviesa. Casi 57 millones de persones dependen de les agües del Yamuna. Con un fluxu añal d'unos 10.000 hm³ y l'usu de 4.400 hm³ (de los que'l riego constitúi'l 96%), el ríu apurre más del 70% del suministru d'agua de Delhi.

Al igual que'l Ganges, el Yamuna tamién ye bien veneráu nel hinduismu y adoráu como la diosa Iamuna a lo llargo del so cursu. Na mitoloxía hindú, convertir a l'antigua diosa Iamí nesta personificación del ríu Yamuna. Iamí yera la fía de Vivasuat (el dios del sol), y hermana ximielga d'Iama, el dios de la muerte. Por eso, bañase nes agües sagraes del Yamuna llibera de los tormentos de la muerte.^[5][3]

L'agua del Yamuna ye razonablemente de bona calidá nel tramu de 375 km ente Yamunotri, nel Himalaya, y Wazirabad, en Delhi, onde s'arramen les agües residuales al traviés de 15 desaguadorios ente la barrera Wazirabad y la barrera Okhla, que faen que depués el ríu tea bien contamináu. Un funcionariu describe'l ríu como un colector d'agües negres», cola demanda bioquímica d'osíxenu (DBO) en valores que van de 14 a 28  mg/l y con un altu conteníu de coliformes.^[6] El ríu sufre por trés fontes principales de contaminación: los llares y la eliminación de les agües residuales municipales; la erosión del suelu resultante de la deforestación pa dar pasu a l'agricultura, xunto cola llavadura de los derivaos químicos de los fertilizantes, yerbicíes y pesticidas; y la escorrentía de l'actividá comercial y de los polígonos industriales.

Xeografía

El Yamuna en Uttarakhand

Los picos Banderpoonch, onde tán les fontes del Yamuna, vistos dende Mussoorie

El templu de Yamunotri a veres del ríu, un santuariu dedicáu a la diosa Yamuna.

Cursu del ríu Yamuna, na llanura Indo-Gangética

Les fontes más alloñaes del ríu Yamuna atopar nel glaciar Yamunotri, a un altor de 6387 metros, nes fasteres suroccidentales de los picos Banderpooch, parte de la cordal Mussoorie del So Himalaya. Alministrativamente, el ríu naz nel distritu de Uttarkashi del estáu d'Uttarakhand, daqué al norte de la ciudá santa de Haridwar.^[5] En arrexuntándose dellos pequeños ríos y regueros de monte, considérase que'l Yamuna, como tal, naz en Yamunotri, a 3.293 m, onde s'atopa unu de los santuarios más sagraos del hinduismu, dedicáu a la diosa Yamuna y que ye parte del Chota Char Dham, el circuitu de pelegrinaxe o Yatra. Tamién a cuerpu, cerca del templu, nuna caminada de 13 km que sigue la vera derecha del ríu, atópase'l Markendeya Tirtha, onde'l sabiu Markandeya escribió'l Markandeya Purana.^[7][8]

A partir d'equí'l Yamuna flúi escontra'l sureste mientres un tramu d'unos 200 km al traviés de los Baxos Himalayas y el cordal Shivalik, acompañáu nel valle pela carretera NN-94. El ríu pasa por pequeñes llocalidaes de monte como Bharkot, Paunthi, Muren, Naugoan, Kuwa, Nambagh y Kalsi. Nesti tramu altu del valle atopen depósitos morrenaicos nes sos empinaes fasteres, con destacaos accidentes xeomorfolóxicos como espolones enxareyaos, bancos serrapatosos de roca y secuencies de terraces aluviales (que pueden vese cerca de Naugoan).

El ríu depués señala la frontera ente la parte suroccidental del estáu de Himachal Pradesh y Uttarakhand, un curtiu tramu nel que'l ríu baxa a los llanos de valle de Doon, non lloñe de Dehradun, la capital estatal, alcontrada al oeste a apenes 30 km. El Yamuna llega a les llocalidaes de Dakpathar, Vikasnagar y Herbentpur. Al entamu d'esti tramu, por aciu una presa alliviaderu, l'agua del Yamuna ye esviada a una canal pa la xeneración d'enerxía, y pocu más embaxo, onde'l Yamuna ye encetáu pel ríu Assan, ta la barrera o dique Assan, qu'alluga un santuariu d'aves. Depués el Yamuna recibe, pela derecha y procedente del norte, al ríu Tons l'afluente más llargu y más grande del altu Yamuna, y que drena la parte d'ésta cuenca alta que pertenez a Himachal Pradesh, un total de 2.320 km². El Tons naz nel valle Hari-ki-dun y na confluencia col Yamuna lleva más agua que la corriente principal. El sistema de drenaxe completu del ríu estender ente la cuenca del Giri-Sutlej, en Himachal, y la cuenca Yamuna-Bhilangna, en Garhwal, y de fechu la cresta sur del Shimla tamién arrama nesti sistema.

Otros afluentes de la rexón son los ríos Giri, Rishi Ganga, Kunta, Hanuman, Ganga y Bata, que drenan la parte alta de la vasta cuenca del ríu Yamuna.^[9]

Dempués de pasar Paonta Sahib, la ciudá de pelegrinación Sikh, el ríu sale del estáu pel estremu suroccidental del Parque Nacional de Kalesar y algama Tajewala, nel distritu de Yamuna Nagar del estáu de Haryana, onde en 1873 construyóse una presa que ye l'orixe de dos canales importantes, la canal Yamuna Occidental y canal Yamuna Oriental, que irrigan los estaos de Haryana y Uttar Pradesh. La canal de Yamuna Occidental (conocíu por WYC, les sos sigles, del inglés Western Yamuna Canal).

El Yamuna en Haryana-Uttar Pradesh

Depués el ríu continua siendo en munchos tramos parte de la frontera ente los estaos de Haryana, al este, y Uttar Pradesh, al oeste. El ríu va virando progresivamente escontra'l sur-suroeste, describiendo un ampliu arcu nel que pasa a la derecha de les importantes ciudaes de Yamuna Nagar (532.000 hab. en 2001^[10]) y Karnal (210.476 hab.) y en dexando tras la pequeña llocalidá de Bidauli, tamién dexa a la derecha Panipat, otra importante ciudá de Haryana (261.665 hab.). Sigue poles llocalidaes de Chhaprauli (17.795 hab.), Kutana y Bagpat (36.365 hab.) y llega a les cercaníes de la capital india, Nueva Delhi.

Antes de llegar pasa frente a la planta de tratamientu de Haiderpur, que deriva parte de les sos agües pal suministru urbanu de Delhi, amás de recibir tamién les agües residuales de les ciudaes de Yamuna Nagar y Panipat. El Yamuna reponer de nuevu dempués d'esto peles agües qu'arramen nél dellos regueros estacionales y peles agües soterrañes acumulaes, yá que ello ye que mientres la estación seca, caltiénse secu en munchos tramos dende Tajewala hasta Territoriu Capital Nacional de Delhi, onde entra cerca del pueblu de Palla dempués de percorrer 224 quilómetros.

Contaminación

Lamentablemente, el ríu Yamuna ta sumamenete contamináu, tantu que representa una amenaza pal mesmu Taj Mahal, pos hai estudios que suponen que la contaminación enfusó, y pudiera tar podreciendo los sos cimientos. Si esto ye ciertu, cuerre'l riesgu de derrumbar, si ye que nun se fai nada pel ríu.^{[ensin referencies]}

El Yamuna dempués de Delhi

El Yamuna cerca de Delhi

El ríu Yamuna en Agra.

La ponte Nueva Yamuna, en Allahabad.

El Triveni Sangam, confluencia del Yamuna y el Ganges.

Una vegada superada la capital, el Yamuna continua describiendo un arcu cada vez en direición más suroeste, pasando cerca del circuitu onde se va celebrar nel añu 2011 per vegada primera'l Gran Premiu de la India, cerca de la ciudá industrial de Gran Noida, onde'l Yamuna recibe pela esquierda al Hindon (400 km). Continua agües abjo pasando por Hassanpur (14.089 en 2009) y depués yá s'enfusa definitivamente nel estáu de Uttar Pradesh. Sigue por Shergarh, Vrindavan (56.618 hab.) —una ciudá santa del hinduismu na que sobresal el templu Krishna Balaram Mandir— y l'importante ciudá de Mathurā (298.827 hab.). Continua'l ríu virando cada vez más escontra l'oeste, algamando la reserva Forestal de Babarpur, xustu antes de llegar a la ciudá d'Agra (1.430.055 hab.), onde nes sos veres atópase unu de los edificios más famosos del mundu, el Taj Majal.

Sigue la so meyora, llegando a les pequeñes ciudaes de Rudmuli, kachaura y depués a Etawah (141.460 hab.). Al poco recibe pela derecha, procedente del suoeste, al más importante de tolos sos afluentes, el llargu ríu Chambal. Casi darréu, en Bhajanpura, recibe pola mesma mano al ríu Sindh (470 km). Pasa dempués por Kalpi (42,858 hab.), la ciudá fortaleza de Chapar Ghata y Hamirpur (32.035 hab.), onde recibe pela derecha al ríu Betwā (610 km). En Glaya Ghat recibe a otru de los sos afluentes importantes, tamién pela derecha, el ríu Ken (427 km).

Prosigue, yá na parte final del so llargu percorríu, y algama la ciudá d'Allahabad y al poco, apurre les sos agües al Ganges, pela derecha, nun llugar sagráu conocíu como Triveni Sangam dempués de percorrer una distancia de 1376 km. Equí los pelegrinos viaxen en botes a les plataformes alzaes metanes la corriente pa ufiertar les sos oraciones. Mientres el Kumbh Mela, celebráu cada 12 años, los ghats de tol Sangam rexúntense y tomen el bañu nes agües sagraes de la confluencia.^[11]

Un mapa de 1908 del Doab', qu'amuesa les subrexones de "Alto Doab", "Mediu Doab," y "So Doab."

Xunto col Ganges, al que sigue casi en paralelu dempués d'algamar la llanura Indo-Gangética, la más grande llanura aluvial fértil nel mundu, el Yamuna crea'l Doab Ganges-Yamuna, una franxa de tierra que conforma una rexón de 69.000 km², un terciu de tola llanura, anguaño conocida polos sos productos agrícoles, ente los que destaca'l cultivu del arroz Basmati. La mesma llanura soporta un terciu de la población de la India al traviés de la so producción.^[12]

Estáu	Cuenca (km²)	% de la cuenca
Uttar Pradesh y Uttarakhand	74 208	21,5
Himachal Pradesh	5799	1,6
Haryana	21 265	6,5
Rajasthan	102 883	29,8
Madhya Pradesh	14 023	40,6
Delhi	1485	0,4

La diosa Iamuna

El ríu Yamuna ye, pa los hinduistes, unu de los siete ríos sagraos de la India. Los hinduistes consideren que'l Yamuna ye, dempués del ríu Ganges, el ríu más sagráu de la India. Sicasí los hinduistes vaishnavas (adoradores del dios Krisná) creen que «cuando'l Ganges se santifica mil veces, llámase Yamuna».

Nel Jari Vamsha y el Markandeia-purana identificar por primer vegada a esti ríu cola antigua diosa Iamí, que yera fía del dios del sol Vívasuat y hermana ximielga del dios hindú de la muerte, el dios Iama, con quien protagonizó la primer lleenda alrodiu de un incestu.

Según el Majábharata (sieglu III e. C.) y el Bhágavata-purana (sieglu XI d. C.), el dios Krishná pasó la so infancia en Vrindavan, a veres d'esti ríu.

Referencies

1. Nel sistema IAST, que se pronuncia iamúna, según el Sanskrit-English Dictionary de Monier Monier Williams (1819-1899).
2. Anque nun se debe confundir col ríu Jamuna (en Bangladex).
3. Hoiberg, Dale (2000). Students' Britannica India, Volumes 1-5. Popular Prakashan, páx. 290–291. ISBN 0852297602.
4. State of River Yamuna Archiváu 2018-04-13 en Wayback Machine.
5. Jain, Sharad K.; Pushpendra K. Agarwal, Vijay P. Singh (2007). Hydrology and water resources of India- Volume 57 of Water science and technology library. Springer, páx. 344–354. ISBN 1402051794.
6. «'Ganga is the most polluted river'». The Hindu (Nov 23, 2003). Archiváu dende l'orixinal, el 2008-09-15.
7. Yamunotri Temple, website del distritu Uttarkashi.
8. Nand, Nitya; Kamlesh Kumar (1989). The holy Himalaya: a geographical interpretation of Garhwal - Yamuna Drainage System. Daya Books, páx. 49. ISBN 8170350557.
9. Xeneral outline of rivers in Himachal @ webindia123.
10. Tolos habitantes de ciudaes que se detallen nesti artículu, sacantes se menta espresamente otra cosa, correspuenden al Censu de 2001.
11. At the Three Rivers Archiváu 2013-08-23 en Wayback Machine TIME, February 23, 1948.
12. Sharma, Deo Prakash (2006). Archaeology of Lower Ganga-Yamuna Doab (circa 1200 B.C. to 1200 A.D.). Bharatiya Kala Prakashan, páx. 10, 214. ISBN 8180900339. «"Doab ye una pallabra persa, de Do-Ab, que lliteralmente quier 'dos ríos', o tierra ente dos ríos".»

Enllaces esternos

• Wikimedia Commons acueye conteníu multimedia sobre Ríu Yamuna.
• Yamuna Grow Reus Grow de la provincia de Tarragona (Spain) especializáu nel cultvio de cannabis y otres plantes maestres.
• Foru Yamuna Grow Foru dedicáu al cultivu de cannabis, n'honor a la diosa Yamuna.