Samánides

Samánides
(de 819 a 999)
dinastía
Alministración
Llingües oficiales persa
árabe
Xeografía
Cambiar los datos en Wikidata

Los samánidas o samaníes (en persa: سامانیان , trescritu como Sāmāniyān) fueron una de les primeres dinastíes d'emires iranines qu'exercieron el so poder nes provincies orientales d'Irán dempués de la conquista árabe. Recordar principalmente pol so llabor de mecenalgu, fundamental nel desenvolvimientu de la lliteratura persa posislámica (“neopersa”).

Establecimientu de la dinastía

[editar | editar la fonte]

Nel 816, el gobernador de Jorasán del califa abasí al-Ma'mūn (813-833) compensó a los cuatros nietos del noble iranín Sāmān Jodā (Nūh, Ahmad, Yahyā y Elyās) col gobiernu de les ciudaes de Samarcanda, Ferganá, Shash (cerca de l'actual Taxkent) y Herat.[1] Los socesivos gobernadores de la provincia confirmaron a los cuatro hermanos nos sos cargos.[1] Nūh, el mayor de los hermanos, nomó socesor so como gobernador de Samarcanda al so hermanu Ahmad, quien efeutivamente ocupó'l puestu tres el llargu gobiernu de Nūh.[1] Ahmad nomó al so fíu Nasr el so llugarteniente nos territorios de los que yera gobernador.[1]

Nel 875, el califa invistió como gobernador (emir) de Transoxiana a Nasr ibn Ahmad,[1] qu'hubo de defendela de la meyora del saffarí Yá'qūb ibn Layth.[1] Nasr encargó tomar de Bujārā al so hermanu menor Ismā‘īl I, qu'enantes-y había derrotáu, pero col que se reconciliara.[1] A la muerte de Nasr, foi Ismā‘īl quien-y asocedió como gobernador de la rexón.[1] El califa aceptara la esixencia de Amr de que-y nomara gobernador de Transoxiana, pero solicitara de callao a Ismā‘īl que s'opunxera a este.[1] En 900, llogró Jorasán en ganando[2] y faer prisioneru al emir saffarí Amr ibn Laith (hermanu y socesor de Yá'qūb ibn Layth) en Balj.[3][4] Foi Ismā‘īl I (892-907) quien asitió l'emiratu samaní, con capital en Bukhará,[3][4] con un notable grau d'autonomía fáctica respectu al califatu,[3] como amuesa'l fechu de que, nos años en que flaqueaba el poderíu califal, los samaníes non se dignaban faer llegar los impuestos a Bagdag.

Espansión samaní y gobiernu

[editar | editar la fonte]

Dende tiempos de Ismā‘īl I, los samaníes intentaron con diverses resultancies controlar Gorgán y Tabaristán.[3] Al norte del Sir Daria, les fronteres del emiratu samaní algamaben hasta Isfijab, cerca de Chimkant, y Shash foi un importante centru comercial.[3] Los samaníes apoderaben Jorasán al traviés de gobernadores que moraben en Nishapur.[3] Gracies a los emires samaníes, l'islam suní ortodoxu enllantóse firmemente en Transoxiana.[3]

Los samaníes, como otres de les dinastíes que surdieron nel oriente del califatu pola mesma dómina, caltuvieron fundamentalmente la estructura gubernamental anterior —en dellos casos con nuevos títulos que más tarde heredaron les dinastíes turques—[5] y sometiéronse a la teórica soberanía del califa bagdadí, que'l so nome siguía apaeciendo nes monedes y mentábase nel rezu de los vienres, magar acompañáu pol del gobernante local.[2] La so llexitimidá folgaba nel nomamientu del califa, pero tamién na teórica ascendencia sasánida, adoptada.[2]

Les rexones so control samaní estremar ente aquelles alministraes de forma direuta, les apurríes a gobernadores autónomos (como yera'l casu de Jorasán) y les gobernaes por dinastíes locales sometíes a los samaníes.[5]

Emires

[editar | editar la fonte]

Llista de los emires samaníes

A Ismā‘īl asocedió-y el so fíu Ahmad, que tuvo qu'esbaratar la conxura del so tíu Ishaq, gobernador de Samarcanda, que trató infructuosamente de faese col poder a la muerte de Ismā‘īl.[6] Ishaq intentó de nuevu arrampuñar el poder a Nasr,[nota 1] fíu de Ahmad, dempués de que los esclavos d'esti lo asesinaren, pero nun llogró tomar Bukhará y torgar el nomamientu de Nasr.[7] Decidió, de toes formes, remontase y tratar d'atraese'l favor de les ciudaes so control samaní, pos yá cuntaba col de Samarcanda.[7] La rivalidá pol sofitu de les ciudaes ente Nasr y Ishaq saldar col trunfu d'esti postreru.[7] Gracies al sofitu d'aquelles[nota 2] y ante les noticies de que los partidarios del so rival preparar p'ataca-y, coló sobre Bukhará, onde resultó ganáu nuna dura batalla.[9] En sufriendo una nueva derrota en Samarcanda, treslladóse-y prisioneru a Bukhará,[nota 3] onde Nasr recibió la confirmación como gobernador del califa.[9] Atayó una confabulación de trés de los sos hermanos presos y tuvo qu'entartallar la revuelta d'una provincia, pero llogró gobernar mientres trenta años, hasta la so muerte nel 943.[9]

A Nasr asocedió-y el so fíu Nūh, qu'hubo d'abandonar Bukhará cuatro años dempués de la so invistidura hostigado pol so antiguu xefe del exércitu, que tratara en devanéu de destituyilo y remontárase contra él, col sofitu d'unu de los sos tíos, Ibrahim.[10] Anque esti recibió la reconocencia del califa, Nūh llogró llueu semar la discordia ente los rebeldes y recuperar la capital samaní con ayuda de dalgunos d'ellos.[10] Perdió, sicasí, el control de Jorasán, controláu inda polos sos enemigos, que recibieron el gobiernu de la rexón de manes del califa.[10] Morrió cuando los sos exércitos diben tratar de recuperar Nishapur, capital de Jorasán, campaña que tuvo llugar mientres el gobiernu del so fíu.[10]

'Abd al-Malik llogró recuperar Jorasán ya imponer la paz a los enemigos del so padre pero, celosu del xeneral que llograra estes victories, mandar asesinar.[11] Mientres el so periodu como emir, tuvo llugar una gran conversión de turcos de la rexón al islam.[11] Acabó morriendo tres siete años de gobiernu, desnucado al cayese d'un caballu.[11] Asocedió-y el so hermanu Mansūr.[11]

A Mansūr siguiólu al frente del gobiernu de la rexón el so fíu mayor, Nūh, entá menor d'edá.[12] El so reináu foi convulso polos numberosos enfrentamientos de les families que s'apostaben los cargos del Gobiernu y del Exércitu.[12] Llogró recuperar el control de Bukhará, ocupada pasaxeramente polos turcos.[12] Solicitó y llogró l'auxiliu de Sebük Tigin, daquella yá señor de Gazni y Bust.[13] Tres un seriu revés, los aliaos llograron debelar dafechu al rival de Nūh —fíu d'un antiguu gobernador de Jurasán destituyíu pol samaní— a finales del 994.[13] A pesar de l'alianza, Sebük Tigin unvió al so fíu Mahmud a faese col control de Jurasán pola fuercia.[13] Anque sufrió dalgún revés a manes de los enemigos de Nūh que colaron contra él dende Gorgán, finalmente llogró caltener el dominiu de la rexón.[13] Morrió nel 997, tres casi ventidós años d'inestable reináu mientres los que camudó de cutiu de visires y xefes del Exércitu.[13] Nos sos últimos años, hubo de sofitase en Sebük Tigin y el so fíu Mahmud, que se convirtieron nos xefes militares del emir samaní.[13]

A Nūh asocedió-y el so fíu mayor, Mansur, entá menor d'edá, que caltuvo efímeramente nel so puestu al postreru visir del so padre.[13] Al empiezu del so reináu, enfrentar col so tutor, al que sofitaba un exércitu qarajanida.[14] Dempués de reconciliase con este, nomó a unu de los sos mamelucos xefe del so exércitu, que coló a enfrentase a Mahmud —esti abandonara Jurasán a la muerte del so padre pa enfrentase al so hermanu Ismail, qu'heredara les posesiones del fináu—.[14] Un aventatu de Mansur al xefe mamelucu mientres la campaña fixo qu'esti se confabulase col tutor del samaní pa deponelo y cegalo.[14] L'emir foi n'efeutu prindáu, derrocáu y cegáu tres menos de dos años nel tronu.[14] Asocedió-y unu de los sos hermanos menores, 'Abd al-Malik.[14] Mahmud presentóse entós como vengador del depuestu emir, pero los que lu estremaren del poder llograron qu'abandonara la so ofensiva venciéndo-y Jurasán.[14] Intentaron entós ganalo según retirábase, pero unu de los hermanos de Mahmud -yos infligió una derrota definitiva, qu'acabó al empar col poder de la dinastía samaní.[14] El mesmu añu (999) que los señores de Gazni vencíen al nuevu emir, los qarajaníes tomaben Bukhará y nella a tola familia real, llegaos cola sida de socorrela frente a los de Gazni.[14] 'Abd al-Malik, l'emir entronizado dempués del derrocamientu del so hermanu mayor, morrió en cautividá.[14] El mesmu Mansur tamién foi prindáu col restu de la familia.[14]

El terceru de los fíos de Nūh, Ismā‘īl, llogró escapar del cautiverio amarutáu d'esclava, axuntó a los fieles a la dinastía y retomó Bukhará.[14] Derrotáu pocu dempués polos qarajaníes, abandonó Bukhará y coló contra los señores de Gazni en Nishapur, onde ganó a unu de los hermanos de Mahmud.[14] Mahmud obligar a retirase a Gorgán, dende onde tornó pa tratar de tomar una vegada más la ciudá, pero resultó vencíu (1001).[14] Trató de tomar en devanéu el control de Gorgán y acabó abellugáu ente los turcos oguz, que-y ufiertaron el so sofitu na so llucha contra los qarajaníes.[15] Decidíu finalmente a sometese a Mahmud de Gazni en cuenta del so sofitu, los qarajaníes ganar primero que recibiera l'auxiliu d'aquel.[15] Refuxáu en Merv, morrió asesináu pol so anfitrión (1005).[15] La so muerte punxo fin a la dinastía.[15]

Rexón fronteriza

[editar | editar la fonte]

L'emiratu samaní cumplió una importante función militar, pos sirvió de proteición al mundu musulmán ante les incursiones de les tribus turques paganes d'Asia Central.[3] Por esta razón, los reinales combates na frontera coles estepes del norte ente los ghazis samaníes y les paganes tribus turques dieron, en cuenta de botín, una bayura d'esclavos turcos.[16] Dalgunos d'estos esclavos vender en Bagdag y de ente ellos se reclutaban la guardia califal de mamelucos (soldaos esclavos).[16] La dinastía topábase, n'efeutu, na frontera musulmana, y controlaba el fluxu d'esclavos turcos (pa fines civiles o militares) qu'ingresaben nel territoriu islámicu.[17] Los emires samaníes tamién usaron munchos esclavos turcos como mamelucos,[16] anque la importancia del componente local[5] —formáu por lleves de musulmanes llibres y empobináu polos notables de la zona— siempres foi grande.[17] Estos mamelucos aportaron a un elementu bien importante nel exércitu samaní —especialmente na decadencia de la dinastía—[18] y ocuparon posiciones de muncha responsabilidá na política del emiratu.[16] Resultaron ser tamién, sicasí, un focu d'amenaces pa la dinastía, fonte d'importantes rebeliones.[19]

Persia escontra mediaos del sieglu X, cola estensión de les posesiones samaníes y los sos territorios dependientes.

L'elementu servil de les fuercies samaníes creció tanto pola presión de los turcos de les estepes como pola conversión d'estos al islam, qu'esanició la posibilidá d'utilizar a los campeones islámicos contra ellos.[20] Emplegábense tamién contra los buyíes na frontera occidental del emiratu.[20] Estes unidaes yeren cares y, de cutiu, pocu disciplinaes.[20]

Cultura y relixón

[editar | editar la fonte]

La dinastía contribuyó notablemente al desenvolvimientu del persa,[21] entós en lenta decadencia.[22] Esti idioma, surdíu na rexón de Jorasán, moviera al persa mediu nel sieglu VIII.[23] La dinastía potenció l'idioma favoreciendo'l caltenimientu de los testos en persa y la producción de nueva poesía, amás de la redaición d'antoloxíes poétiques.[24] Acoyó amás a lliteratos y filósofos nos sos territorios, de los que se caltién en nome de más d'un centenar.[24] Tanto Rudakí, el padre» de la poesía persa, como Ferdousí desenvolvieron la so carrera nos dominios samaníes.[25] Coles mesmes, la correspondencia oficial de la corte redactar en persa, que sustituyó al árabe.[26]

Mientres el periodu de dominiu samaní tamién se produció un importante desenvolvimientu de la ciencia cola actividá d'Avicena —destacáu en medicina y ciencies naturales— y Biruni —con obres d'astronomía, xeografía[27] y matemátiques—.[28][21] Anque nestos campos, según nel relixosu, siguió'l dominiu del árabe, na lliteratura'l persa recuperó la so antigua pujanza.[29]

L'arte tamién se vio favorecíu pol amiestu d'influencies perses y turques.[21]

Otra importante innovación que tuvo llugar mientres el periodu samaní y que s'estendió más tarde mientres el ganaví, foi la creación d'escueles islámiques suníes (madraces) como reacción a les que crearen otres cañes del islam como los fatimíes —xiinos ismailites— n'Exiptu o los buyíes —pertenecientes a otra caña xiina— en Bagdag.[30]

El reináu de la dinastía considérase una edá d'oru de la rexón, que tuvo un floreciente comerciu, tanto coles rexones musulmanes del suroeste como con China, la estepa o la rexón del Volga.[5] Esti comerciu favoreció amás l'ampliación y embellecimiento de les ciudaes del emiratu.[21]

==Crisis y ocaso de la dinastía Unu d'estos mamelucos, el xeneral Alp Tigin —comandante de les fuercies samaníes de Jorasán mientres el reináu del emir Abd al-Malik I—, tres intrigar contra'l nuevu emir Mansūr I —prefiriera qu'a aquel -y asocediera unu de los sos fíos y non el so hermanu—,[11] sulevar en Balj y, al nun podese caltener en Jorasán,[20] retirar a la frontera sureste del emiratu,[16][11] conquistó y establecióse en Gazni —zona daquella semiislamizada—[20] como gobernador semiindependiente (962) y empezó una guerra santa contra los hindús.[16] A Alp Tigin asocediéron-y el so fíu y más tarde otros oficiales mamelucos no que se convirtió nel embrión del futuru Imperiu gaznávida.[16]

Como compensa pol so auxiliu contra ciertos xenerales rebalbos, l'emir Nūh II (976-997) confirmó al xeneral mamelucu Sebük Tigin (سبکتگین) como gobernador independiente de Gazni (qu'incluyía les rexones montascoses de Tocaristán, Bamiyán y Ghor) y al so fíu Mahmūd como gobernador de Jorasán.[31] Nel 977, Sebük Tigin creaba la so propia dinastía.[20] Aprovechando les dificultaes de los samaníes nel norte, llogró qu'estos-y apurrieren el control de Jorasán.[20] Mahmūd heredó los territorios del so padre a la muerte d'este y reforzó el so dominiu de los territorios al sur[20] del Oxus.[31]

Mentanto, los turcos qarajaníes invadieron dende'l nordés el territoriu samaní —en plena decadencia—.[32] Nel 992, los qarajaníes cruciaron la frontera aprovechando la crisis interna del emiratu y prindaron Bukhará, de la que, sicasí, retiráronse pocu más dempués.[32] Nel 999, un nuevu exércitu qarajaní volvió tomar la ciudá, que se rindió ensin resistencia.[32] Los conquistadores prindaron al emir samaní y a los sos hermanos, que deportaron.[32] Unu d'ellos, Ismā‘īl II, el postreru samaní, llogró fuxir y trató en devanéu d'oponese a los invasores mientres unos meses.[32] Los qarajaníes y los gaznavíes partiéronse l'antiguu emiratu samaní,[20] quedando los territorios al norte del Amu Daria pa los primeres y los territorios del sur pa los segundos,[33] a pesar de dellos choques fronterizos que se saldaron cola victoria de Mahmūd.[32]

Anecdotariu

[editar | editar la fonte]

En 997, Nuh II foi curáu pol mozu médicu Avicena, quien cuntaba entós con 17 años.

Notes

[editar | editar la fonte]
  1. ↑ La dinastía escarecía entá d'un procedimientu claru de socesión, lo que faía que'l qu'un fíu heredara'l tronu del so padre nun fora un procedimientu automáticu. Ishaq cuntaba amás cola so esperiencia nel gobiernu de les rexones orientales de Transoxiana, ampliu sofitu y la so cercanía al so hermanu fináu.
  2. ↑ El sofitu de Samarcanda debióse probablemente al deséu d'esta ciudá de mover a Bukhará como centru de la rexón.Ishaq llegó a acuñar monedes nel so nome tantu nesta ciudá como en Nishapur, capital de Jurasán y tamién favorable a la so causa.[8]
  3. ↑ Acabó morriendo pocu dempués en prisión.[8]

Referencies

[editar | editar la fonte]
  1. ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 1,5 1,6 1,7 1,8 Treadwell, 2005, p. 152.
  2. ↑ 2,0 2,1 2,2 Cahen, 1972, p. 228.
  3. ↑ 3,0 3,1 3,2 3,3 3,4 3,5 3,6 3,7 Hambly, 1973, p. 72.
  4. ↑ 4,0 4,1 Treadwell, 2005, p. 153.
  5. ↑ 5,0 5,1 5,2 5,3 Cahen, 1972, p. 229.
  6. ↑ Treadwell, 2005, p. 154-155.
  7. ↑ 7,0 7,1 7,2 Treadwell, 2005, p. 155.
  8. ↑ 8,0 8,1 Treadwell, 2005, p. 163.
  9. ↑ 9,0 9,1 9,2 Treadwell, 2005, p. 156.
  10. ↑ 10,0 10,1 10,2 10,3 Treadwell, 2005, p. 157.
  11. ↑ 11,0 11,1 11,2 11,3 11,4 11,5 Treadwell, 2005, p. 158.
  12. ↑ 12,0 12,1 12,2 Treadwell, 2005, p. 159.
  13. ↑ 13,0 13,1 13,2 13,3 13,4 13,5 13,6 Treadwell, 2005, p. 160.
  14. ↑ 14,00 14,01 14,02 14,03 14,04 14,05 14,06 14,07 14,08 14,09 14,10 14,11 14,12 Treadwell, 2005, p. 161.
  15. ↑ 15,0 15,1 15,2 15,3 Treadwell, 2005, p. 162.
  16. ↑ 16,0 16,1 16,2 16,3 16,4 16,5 16,6 Hambly, 1973, p. 73.
  17. ↑ 17,0 17,1 Tor, 2008, p. 214.
  18. ↑ Tor, 2008, p. 216.
  19. ↑ Tor, 2008, p. 222.
  20. ↑ 20,0 20,1 20,2 20,3 20,4 20,5 20,6 20,7 20,8 Cahen, 1972, p. 231.
  21. ↑ 21,0 21,1 21,2 21,3 Cahen, 1972, p. 230.
  22. ↑ Mahmoodi-Bakhtiari, 2003, p. 251.
  23. ↑ Mahmoodi-Bakhtiari, 2003, p. 254.
  24. ↑ 24,0 24,1 Mahmoodi-Bakhtiari, 2003, p. 255.
  25. ↑ Mahmoodi-Bakhtiari, 2003, p. 256.
  26. ↑ Mahmoodi-Bakhtiari, 2003, p. 260.
  27. ↑ Cahen, 1972, p. 266.
  28. ↑ Mahmoodi-Bakhtiari, 2003, p. 258.
  29. ↑ Cahen, 1972, p. 259.
  30. ↑ Cahen, 1972, p. 210.
  31. ↑ 31,0 31,1 Hambly, 1973, p. 74.
  32. ↑ 32,0 32,1 32,2 32,3 32,4 32,5 Hambly, 1973, p. 75.
  33. ↑ Cahen, 1972, p. 275.

Bibliografía

[editar | editar la fonte]

Enllaces esternos

[editar | editar la fonte]