Sardón de Duero

Sardón de Duero
Alministración
País	España
Autonomía	Castiella y Lleón
Provincia	provincia de Valladolid
Partíu xudicial	Valladolid
Tipu d'entidá	conceyu d'España
Nome oficial	Sardón de Duero (es)[1]
Nome llocal	Sardón de Duero (es)
Códigu postal	47340
Xeografía
Coordenaes	41°36′33″N 4°26′01″W / 41.6092°N 4.4336°O / 41.6092; -4.4336
Sardón de Duero Sardón de Duero (España)
Superficie	19.71 km²
Altitú	723 m
Llenda con	Villavaquerín, Olivares de Duero, Quintanilla de Onésimo, Santibáñez de Valcorba, Traspinedo y Villabáñez
Demografía
Población	608 hab. (2023) - 313 homes (2019) - 267 muyeres (2019)
Porcentaxe	0.12% de provincia de Valladolid
Densidá	30,85 hab/km²
sardondeduero.es

Sardón de Duero ye un conceyu^[2] y una llocalidá d'España asitiáu al este de la provincia de Valladolid, nel centru de la comunidá autónoma de Castiella y Llión. L'accesu principal al pueblu dar pela carretera N-122, que coneuta principalmente Valladolid con Soria.

Xeografía

Allugamientu

El términu municipal de Sardón de Duero, que toma una superficie de 19,71 km², ta asitiáu na zona oriental de la provincia de Valladolid. El so territoriu ta representáu na fueya MTN50 (escala 1:50.000) 373 del Mapa Topográficu Nacional.^[3]

Villabáñez	Villavaquerín	Olivares de Duero
Traspinedo		Quintanilla de Onésimo
Traspinedo	Santibáñez de Valcorba	Quintanilla de Onésimo

Orografía

Sardón de Duero alcontrar na zona centro-oriental de la Cuenca del Duero, onde predominen materiales de rellenu del Terciariu y Cuaternariu. Al altor de la llocalidá oldea'l valle del Duero, encaxáu nos depósitos terciarios y que los sos materiales son cantares, graves, arenes y magres del Cuaternariu, cola morfoloxía tabular de meses o pandoriales a entrambos llaos del ríu Duero, compuestos de margas, yelsu y caliares del Terciariu.^[4] La so altitú media bazcuya ente los 870 msnm, nel vértiz xeodésicu de Pico Miranda,^[5] y los 710 msnm, la zona más baxa, na vega del Duero.

Clima

El clima nel conceyu clasifícase como mediterraneu continentalizado, d'iviernos fríos con frecuentes xelaes, y branos templaos y secos. La oscilación térmica añal ronda los 20 °C ente que la diaria supera n'ocasiones los 15 °C. Les precipitaciones partir de forma irregular a lo llargo del añu, con escasez de les mesmes pel branu, concentrándose a la fin del seronda, nos meses ivernizos y en primavera.^[6][7]

Según la clasificación climática de Köppen Sardón de Duero encuadrar na variante Csb,^[6] esto ye, clima mediterraneu de branos nidios, cola media del mes más templáu non cimeru a 22 °C pero superándose los 10 °C mientres cinco o más meses. Trátase d'un clima de transición ente'l mediterraneu (Csa) y l'oceánicu (Cfb). Sobre la base de los datos de la estación meteorolóxica asitiada na Granxa, a 2 quilómetros de distancia, los parámetros climáticos permediu averaos del conceyu son los siguientes:

Parámetros climáticos permediu de Sardón de Duero. Granxa (temperatures y precipitaciones)
Mes	Xin	Feb	Mar	Abr	May	Xun	Xnt	Ago	Set	Och	Pay	Avi	añal
Temperatura media (°C)	3.70	5	7.40	9.20	12.90	17.50	20.90	20.50	17.10	12.30	7	4.20	11.5
Precipitación total (mm)	44.20	35.60	30.40										Error d'espresión: Operador < inesperáu
Fonte: Ministerio d'Agricultura, Alimentación y Mediu Ambiente. Datos de precipitación (1961-2003) y de temperatura (1961-2003)[8]

Historia

L'espaciu riberanu entendíu ente Tudela de Duero y Quintanilla de Arriba foi testigu dende la Edá Media d'una próspera colonización llevada a cabu polos conceyos y los monesterios. Nesti tramu hubo tres fundaciones monástiques que surdieron a partir del sieglu XI, toes coles sos granxes y estensiones agrícoles: Santa María de Duero o de les Mamblas, Santa María de Retuerta y Santa María de Valbuena. Pela so parte la colexata de Santa María de Valladolid tamién tuvo patrimoniu nestes tierres y fundó un prioratu en La Quemada d'Olivares, pela redolada d'Olivares de Duero, que la so principal riqueza foi'l plantíu d'olivares, cultivu recuperáu con bones resultancies nel sieglu XX.^{[nota 1]}

Canal del Duero al so pasu por Sardón

La ribera quedó asina colonizada y amás de les grandes estensiones propiedá de los monesterios surdieron al so amparu pequeñes granxes o aldegues, un númberu sustanciosu de preses, acequies, pesqueres y aceñas (o molinos fariñeros d'agua) qu'aprovechaben les agües del Duero. El paisaxe riberano d'esti tramu viose favorecíu y aprovecháu inda más cola construcción paralela al ríu de la canal del Duero (1880-1886). Los plantíos de los viñeos que les sos cepes traxeron aquellos primeros monxos franceses que rexentaron estos monesterios ocuparon dende antiguu grandes espacios. Na ribera nun faltaba l'agua polo qu'hubo tamién cultivos de güerta, árboles frutales y otros árboles destinaos a la regulación de curties.

Sardón de Duero desenvolver na redolada de l'abadía de Retuerta en calidá de granxa perteneciente al monesteriu y esplotada por colonu. Hasta'l sieglu XIV nun s'atoparon noticies exactes sobre la población; nesi sieglu pertenecía a la merindad del Infantazgo de Valladolid y yera llugar solariego. Los sos señores yeren l'abá del monesteriu y el merín de Retuerta Ruy González de Castañeda.^[9]

A principios del sieglu XIX, Sebastián Miñano, nel so Diccionariu xeográficu y estadísticu d'España y Portugal (1826-1829), señalaba que yera villa de señoríu perteneciente a la provincia de Valladolid, partíu de Peñafiel y obispáu de Palencia. Describe'l llugar a la izquierda del Duero, nun llanu y anchu valle pol cual escurre'l ríu arrodiáu de pinares. Indica que la granxa de Sardoncillo, na vera derecha del Duero, pertenez al monesteriu de Padres canónigos Mostenses de Retuerta. La so población yera de 35 vecinos, 136 habitantes, y producía vinu, trigu, centenu, cebada, avena, frutes, llegumes, ganáu lanar, cabrío, de gocha y vacunu. La so industria yeren dos fábriques de papel, una con trés tintes y otra con una.^[10]

Tres la cayida del Antiguu Réxime quedó constituyíu en conceyu constitucional. A mediaos de sieglu Pascual Madoz, nel so Diccionario geográfico-estadístico-histórico de España y sus posesiones de Ultramar (1845-1850), asitiar na provincia, audiencia territorial y capitanía xeneral de Valladolid, partíu xudicial de Peñafiel y diócesis de Palencia. Describe la so situación en llanu, na marxe esquierda del ríu Duero, esfrutando d'un clima saludable. Cuntaba con 42 cases, la consistorial, cárcel, escuela d'instrucción primaria, la ilesia parroquial de San Juan, una ermita, l'ex monesteriu de Retuerta y el despobláu de Sardoncillo. El so terrén yera na so mayor parte arenosu y fluexu, con un monte pobláu d'encines y pinos. La so producción yera de trigu, cebada, centenu, llegumes y vinu. Había caza de perdices y llebres y pesca de barbos y anguiles. La so industria yera l'agrícola y dos fábriques de papel y la so población yera de 45 vecinos, 187 almes.^[11][12]

Demografía

Evolución de la población

Gráfica d'evolución demográfica de Sardón de Duero[13] ente 1842 y 2014

Población de derechu (1842-1897, sacante 1857 y 1860 que ye población de fechu) según los censos de población del sieglu XIX.      Población de derechu (1900-1991) o población residente (2001-2011) según los censos de población del INE.      Población según el padrón municipal de 2014 del INE.

Economía

Ver tamién: Economía de la provincia de Valladolid

Agricultura y ganadería

Ver tamién: Gastronomía de la provincia de Valladolid

Cultívase cebada, trigu, maíz, xirasol, pataques, puerros, cenahoria, remolacha, llechuga, arbeyos, apiu, centenu, avena y alfalfa. Enantes predominaba la esplotación direuta pero col tiempu hubo un cambéu escontra l'arrendamientu, siendo yá pocos los llabradores o cooperatives que llabren les sos propies tierres.

La ganadería porcina atópase estabulada y emplégase pa carne; la ovina apenes tien representación nel pueblu y hai delles granxes avícoles pa carne y recoyida de güevos.

Industria

El Duero al so pasu por Sardón

L'actividá industrial y empresarial de Sardón de Duero creció notablemente nos últimos años, destacando la incorporación al sector de les enerxíes anovables, instalando delles centrales solares nel pueblu. Tamién se tien en cuenta la enerxía hidroeléctrica aprovechando'l pasu del ríu Duero pol pueblu, y son dos les centrales qu'operen y abastecen de suministru llétricu a Sardón y otros pueblos próximos. La industria tamién aumentó nel sector de la repostería cola ampliación y internacionalización de la empresa Mantecadas Posadas, que tien más de setenta años d'historia.

Patrimoniu

L'orixe de Sardón foi una colonización subordinada al monesteriu de Retuerta que nun aportar# a nunca señoríu dependiente d'un noble; por eso'l so caserío nun cunta con cases pernomaes de la Edá Media o Edá Moderna, nin con una ilesia suntuosa. La ilesia y el molín o fábrica de papel edificáu nel sieglu XIX sobre'l regueru Valimón son los edificios más importantes que se destacar na llocalidá, ente que'l términu municipal cuenta cola abadía de Retuerta y el términu agrícola de Sardoncillo o Granxa de Sardón.

Ilesia de San Xuan Bautista

Edificiu de la ilesia cola torre que'l so remate foi restauráu con lladriyu

Ye un templu católicu del sieglu XVI ensin pretensiones artístiques, senciellu, d'una sola nave. Ta construyíu con mampostería sacante los sos ángulos que tán reforzaos con sillares. A mediaos del sieglu XVIII sufrió un derrumbe y hubo que refaelo casi enteru, siendo'l maestru de obra Manuel Martínez. Tamién se fixeron obres na torre anovando tol segundu cuerpu con fábrica de lladriyu en llugar de mampostería y sillares. La puerta d'accesu al templu abrir nel muriu sur. Ye de mediu puntu con doveles sencielles. L'interior ye sobriu, coles parés de mampostería ensin encalar. La bóveda sobre'l presbiteriu ye gótica, de crucería.^[14]

Nel so interior alluga tres retablos procedentes de la desamortización de l'abadía de Retuerta. Unu d'ellos ye utilizáu como retablu mayor; ye un retablu clasicista del sieglu XVII, d'un solu cuerpu y trés calles separaes por columnes estriaes con capiteles dóricos. Los dos calles llaterales modificar nel sieglu XVIII y convirtiéronse en calle-relicario con forniques de decoración rococó y cristales a manera de zarramientu. Na predela asitiáronse otros cuatro forniques siguiendo'l mesmu sistema. Dempués los cristales sustituyir por espeyos. Nel llugar central del retablu atopa un crucifixu de marfil, de 58 cm. Ye obra de mediaos del sieglu XVIII. El retablu rematar con un Remate n'áticu áticu onde s'asitió la escultura de san Xuan Bautista d'un escultor anónimu vallisoletano del sieglu XVII.^[14]

Otru de los retablos ta asitiáu na paré del llau de la Epístola. Les imáxenes qu'amuesa nun son de Retuerta pero sí'l relieve del áticu con una escena de la Virxe y Santa Gertrudis. El tercer retablu procedente de Retuerta ye ximielgu d'este y tópase nel llau del Evanxeliu. Asocede lo mesmo colos santos qu'acovez y col relieve orixinal del áticu representando un milagru de San Norberto. Dambos retablos son del escultor Pedro Bahamonde.^[14]

• Retablos procedentes de Retuerta
• 
  Retablu asitiáu nel llau del Evanxeliu
• 
  Retablu utilizáu como retablu mayor
• 
  Retablu asitiáu nel llau de la Epístola

La ilesia guarda amás otros oxetos esvalixaos de los monesterios de Retuerta y la Armedilla, como llenzos, orfebrería, santos de devoción.^[15]

Molín de Santoxenia

Molín fariñeru de Santoxenia

Ye un complexu industrial llevantáu sobre'l regueru Valimón, que traviesa la llocalidá de sur a norte, y que n'apurriendo l'agua al molín va desaguar al ríu Duero. El molín foi construyíu en 1814 pol industrial Millán Alonso Tejada, que yera propietariu tamién d'otros dos fábriques de papel na cercana llocalidá de Quintanilla.^{[nota 2]} El molín de Sardón funcionó como fábrica de papel de fumar (pa enguedeyar pitos). Como alcordanza d'aquel comerciu queda'l nome de la cai perpendicular al molín: cai de la Papelería.^[16]

Dempués de funcionar como molín de papel foi fábrica de lluz hasta qu'escontra 1930 camudar en molín fariñeru; esti cometíu duró hasta mediaos de la década los años sesenta. D'esta última etapa ye'l rótulu que lleva na fachada: Molín fariñeru de Santoxenia

• Molín de Santoxenia
• 
  Complexu d'edificios. En primer términu'l regueru Valimón
• 
  Calce del regueru pasando a les instalaciones del molín
• 
  Salida de l'agua per debaxo del molín

Xardín del Carreteru

Xardín del Carreteru coles secuoyas

Ye un espaciu que se topa a la salida del pueblu, ente la canal del Duero y el mesmu ríu Duero, onde dambos escurren paralelos. El llugar carauterizar pol plantíu d'árboles exóticos; al so amparu'l Conceyu instaló unes meses con bancos de madera pa solaz de los vecinos. El plantío data de los años 1889 y 1890 que son les feches de les Esposiciones Universales de París. Había carreteros profesionales que recibíen encargos de plantones que se vendíen nos dos esposiciones citaes. Los veceros yeren hacendados que queríen llucir esos árboles nes sos finques y xardinos. Los exemplares que se llantaron equí fueron les demasíes de dalgún carreteru que, o mercó de más o los sos veceros nun los aceptaron a última hora. Son escepcionales pola so guapura y tamañu los dos secuoyes ximielgues.^[16]

Estación de tren

Edificiu de viaxeros; en bon estáu de caltenimientu y habitáu

Pertenez a la llinia de ferrocarril Valladolid-Ariza, yá en desusu. Foi la cuarta de les estaciones nel km 31,239. Nel so orixe foi una estación de cuarta clase que tenía la vía principal más una vía de muelle y otra de devaso. Tuvo una grúa hidráulica asitiada ente la vía principal y la de devaso y una báscula puente de 20 Tm (tonelada métrica) que foi sustituyida más tarde por otra de 30 Tm; tuvo amás un gálibu.

En 1978 esistía entá una cierta actividá ya instaláronse les semibarreras automátiques nel pasu a nivel del P.K. 30,952;^{[nota 3]} na mesma estación había una señal avanzada per un sitiu y una señal de semáforu pol otru. En 1980 la estación algamó la categoría de 3ª clase porque s'instaló una segunda vía d'apartáu pa dar serviciu a un polvorín que tenía'l Parque d'Artillería soterráu nun monte próximu. Esta nueva vía asitióse sobre Traviesa de formigón travieses de formigón bibloque y carriles de 45 kg/m. Pa facilitar la carga y descarga asfaltóse una porción de terrén. En 1982 la estación tenía la categoría d'apartaderu cargaderu y el 15 de xineru de 1985 namái yera cargaderu.

Caltiénse l'edificiu de viaxeros habitáu por particulares. Caltiénse de pies, anque coles puertes cegaes y ensin usu. L'edificiu de servicios caltién les plaques cerámiques casi sumíes, onde entá puede lleese Retrete caballeros, Retrete señores, Retrete urinariu, Llampistería. La llampistería yera l'almacén de llámpares de petroleu pa les llocomotores a vapor. En 1992 sumieron el depósitu d'agua y la grúa hidráulica.^[17]

• Vistes de la estación
• 
  Vía principal y de devaso. En primer planu, palanca de cambéu d'aguyes
• 
  Vía pal Parque d'Artillería coles travieses de formigón
• 
  Edificiu de servicios coles plaques cerámiques d'entrada bien deterioraes

Ermita y redolada

Sardoncillo

Artículu principal: Sardoncillo

A menos de dos quilómetros de Sardón y cruciando el ríu Duero atópase'l pobláu de Sardoncillo (topónimu antiguu), conocíu como Granxa de Sardón. Nel so orixe foi un nucleu de colonos dependientes de l'abadía de Retuerta. La mole del monesteriu algamar a ver a poca distancia separada pol calce del ríu. Sardoncillo tuvo ilesia, que ye la ermita asitiada nel centru d'una gran escampada —anque esti edificiu nun ye l'orixinal—. Nesta ermita guarda la imaxe románica de Fuentes Claras.^[15]

Monesteriu de Santa María de Retuerta

Abadía de Retuerta dende Sardoncillo, col ríu Duero ente medies

Artículu principal: Monesteriu de Santa María de Retuerta

El monesteriu de Santa María de Retuerta asítiase na ribera esquierda del ríu Duero. Ye un monesteriu perteneciente a la orde premostratense, edificáu n'estilu tardorrománico y foi fundáu por Sancho Ansúrez, nietu del conde Ansúrez. Foi declaráu monumentu históricu-artísticu perteneciente a l'Ayalga Nacional d'España el 3 de xunu de 1931, teniendo por tanto la considerancia actual de Bien d'Interés Cultural (BIC, nᵘ ref. RI-51-0000998).^[18] El monesteriu, principalmente la so ilesia, foi restauráu y rehabilitáu y pertenez al grupu empresarial priváu Novartis. Ye visitable.

Fiestes y tradiciones

San Juan lleváu a costazos peles cais del pueblu

El 24 de xunu celébrase San Xuan Bautista, la fiesta grande del conceyu, con procesiones y mises n'honor del santu, la tradicional foguera a medianueche según verbenes y xuegos infantiles;^[19] la segunda fiesta celebrar n'honor a la Virxe del Patrociniu, el primer fin de selmana d'agostu.

Deportes

Sardón de Duero siempres foi un pueblu bien venceyáu al deporte como puede comprobase na seición sardoneros destacaos. Na actualidá destaca l'equipu de fútbol sala, el CDFS Sardón, que lleva dellos años realizando bones temporaes. Esiste tamién el Club d'Atletismu de Sardón de Duero. Munchos sardoneros dedicar al deporte na actualidá, fútbol, baloncestu y rugbi acopen los deportes escoyíos polos mozos de la llocalidá pa ocupar el so tiempu d'ociu.

Personalidaes destacaes

• Miguel Alonso Pesquera, diputáu Nacional nes Cortes Españoles.
• Emilio Llaguna, actor.
• Miguel Velasco, xugador de rugbi, internacional cola Selección nacional de rugbi d'España, ex-xugador y exentrenador del VRAC, y anguaño direutor deportivu del mesmu equipu.
• Jaime Alonso-Lasheras, xugador de rugbi, tamién internacional cola seleición nacional y ex-xugador del Club de Rugby El Salvador.
• Henar Alonso-Pimentel, nadadora, campeona d'España de 100 y 200 m braza, de los que llegó a tener el récor d'España.
• Eliseo Parra, cantautor.

Referencies

1. Afirmao en: Llista de Conceyos y los sos Códigos por Provincies a 1 de xineru de 2019. Data d'espublización: 8 febreru 2019. Editorial: Institutu Nacional d'Estadística.
2. Ministeriu de Facienda y Alministraciones Públiques. «Rexistro d'entidaes llocales». Archiváu dende l'orixinal, el 26 d'abril de 2015. Consultáu'l 11 de mayu de 2015.
3. Institutu Xeográficu Nacional d'España. «MTN25 y MTN50». Archiváu dende l'orixinal, el 16 de marzu de 2015. Consultáu'l 11 de mayu de 2015.
4. Institutu Xeolóxicu y Mineru d'España (1997). Mapa Xeolóxicu d'España a escala 1:50.000, fueya 373. Archivado del original el 2016-12-04. https://web.archive.org/web/20161204125925/http://info.igme.es/cartografia/magna50.asp. Consultáu'l 25 de mayu de 2015. 
5. Direición Xeneral del Institutu Xeográficu Nacional. «Vértices xeodésicos». Archiváu dende l'orixinal, el 17 de marzu de 2015. Consultáu'l 23 de febreru de 2015.
6. AEMET. «Atles climáticu ibéricu». Archiváu dende l'orixinal, el 22 d'avientu de 2015. Consultáu'l 27 de mayu de 2015.
7. Critchfield, H.J.. University of Idaho (ed.): «Criteria for classification of major climatic types in modified Köppen system» (inglés). Xeneral Climatology. Prentice Hall. Archiváu dende l'orixinal, el 30 de setiembre de 2009. Consultáu'l 27 de mayu de 2015.
8. «Estaciones meteorolóxiques - Sardón de Duero. Granxa (temperatures y precipitaciones)». Consultáu'l 27 de mayu de 2015.
9. Ortega Rubio, 2010, p. 255. cf. Magüetu de les Behetrías de Castiella, p. 15.
10. Miñano, Sebastián. Diccionariu xeográficu y estadísticu d'España y Portugal. VIII. http://bibliotecadigital.jcyl.es/i18n/consulta/registro.cmd?id=714. Consultáu'l 28 de mayu de 2015. 
11. Madoz, 1984, p. 113.
12. Madoz, Pascual. Diccionario geográfico-estadístico-histórico de España y sus posesiones de Ultramar. XIII.  páxs. 861. http://www.bibliotecavirtualdeandalucia.es/catalogo/consulta/rexistro.cmd?id=6353. Consultáu'l 28 de mayu de 2015. 
13. Institutu Nacional d'Estadística (España). «Alteraciones de los conceyos nos Censos de Población dende 1842. Sardón de Duero». Consultáu'l 27 de mayu de 2015.
14. Valdivieso, 2000, p. 275.
15. Escapa, 2011, p. 237.
16. Escapa, 2011, p. 238.
17. Pintado Quintana , 2001, p. 107/108.
18. Ministeriu d'Educación, Cultura y Deporte. «Base de datos de bienes inmuebles». Consultáu'l 27 de mayu de 2015.
19. Conceyu de Sardón de Duero. «D'interés turísticu». Consultáu'l 27 de mayu de 2015.

Notes

1. Nel sieglu XVII esta granxa yera una finca de recréu perteneciente a los reis.
2. L'industrial Millán Alonso Tejada foi amás un políticu que llogró nos comicios tolos votos del distritu de Peñafiel. Tuvo un fíu que nació en Sardón en 1842, Miguel Alonso Pesquera, que, siguiendo la carrera política aportó a presidente de la Diputación y del Bancu de Creitu Castellanu; foi amás promotor y financieru del ferrocarril Valladolid Ariza. La ciudá de Valladolid consagró-y una cai.
3. P.K. significa puntu quilométricu. Ye una notación típicamente española.

Bibliografía

• Antón, Francisco (2005). Monasterio medievales de la provincia de Valladolid. Valladolid: Maxtor, facsímil d'edición de 1942. ISBN 84-9761-210-8.
• Escapa, Ernesto (2009). Tierra d'Horizontes. Valladolid: Edita Edical (cola autorización de la Diputación de Valladolid Patronatu Provincial de Turismo. ISBN 978-84-92535-19-4.
• Escapa, Ernesto (2011). Corazón de Carbayu. Viaxe pol Duero dende Urbión a Porto. Madrid: Edita Gadir. ISBN 978-84-96974-53-1.
• Madoz, Pascual (1984). Diccionario Geográfico-Estadístico-Histórico de España. Valladolid. Valladolid: Ámbitu, edición facsímil.
• Ortega Rubio, Juan (2010). Los pueblos de la provincia de Valladolid. Valladolid: Maxtor, facsímil d'edición de 1895. ISBN 84-9761-732-0.
• Pintado Quintana, Pedro (2001). El ferrocarril Valladolid-Ariza. Barcelona: Editor Lluis Prieto. ISBN 84-930930-2-5.
• Valdivieso, Enrique, «Sardón de Duero», Sardón de Duero, VIII, Valladolid: Diputación de Valladolid, ISBN 84-500-6815-0 

Enllaces esternos

• Wikimedia Commons acueye conteníu multimedia sobre Sardón de Duero.

• Sitiu web oficial

• Sardón de Duero n'OpenStreetMap.