L'Institutu Smithsonianu (inglés: Smithsonian Institution ) ye un centru d'educación ya investigación que tien amás un complexu de museos acomuñáu. Ta alministráu y financiáu pol Gobiernu de los Estaos Xuníos, amás de los fondos que recibe gracies a donaciones, ventes, concesiones, llicencies p'actividaes y revistes. La mayoría de les sos instalaciones tán alcontraes en Washington, D.C., pero ente los sos 19 museos, nueve centros d'investigación y un zoo atópense dellos asitiaos en Nueva York, Virxinia y en Panamá (únicu centru Smithsonianu allugáu en Llatinoamérica), ente otros llugares. El Smithsonianu cunta con más de 136 millones de bienes nes sos coleiciones,[1] publica dos revistas (Smithsonian y Air&Space), y tien una fuercia de seguridá propia pa protexer a los visitantes, trabayadores y propiedaes de los distintos museos. L'emblema de la Institución ye un sol estilizado.
L'Institutu Smithsonianu foi fundáu en 1846 pal "aumentu y espardimientu" de la conocencia con fondos mandaos a los Estaos Xuníos pol científicu británicu James Smithson (1765–1829), quien sicasí nunca visitó los Estaos Xuníos. Nel testamentu de Smithson constaba que, de morrer el so sobrín Henry James Hungerford ensin herederos, el patrimoniu de Smithson pasaría a ser propiedá de los Estaos Xuníos pa la creación d'una fundación pal aumentu y espardimientu de la conocencia ente los homes». Dempués de que dichu sobrín morriera ensin herederos en 1835, el presidente Andrew Jackson informó al Congresu d'esti legáu, que xubía a 104.960 soberanos d'oru, o 500.000 dólares d'Estaos Xuníos (equivalente a 10 100 997 dólares en 2008 dempués de la inflación). Tres un encaloráu alderique sobre si'l Gobiernu Federal tenía autoridá p'aceptar esi regalu, el Congresu aceptó l'heriedu mandáu a la nación y comprometióse a invertila nun fondu de caridá.
Ocho años dempués, el Congresu aprobó l'acta que constituyía l'Institutu Smithsonianu, un híbridu ente asociación pública y privada, convirtiéndose en llei'l 10 d'agostu de 1846 cola firma del presidente James Polk. El proyeutu de llei foi redactáu pol congresista demócrata por Indiana Robert Dale Owen, socialista y fíu de Robert Owen, padre del cooperativismu.
L'arquiteutura almenada del edificiu principal del Institutu Smithsonianu nel National Mall dio llugar a qu'ésti seya coloquialmente conocíu como "El Castillo". Foi construyíu pol arquiteutu James Renwick Jr. y termináu en 1855. Munchos de los otros edificios de la Institución son afitaos históricos y arquiteutónicos. El filántropu de Detroit Charles Lang Freer donó la so coleición privada a la galería amás de fondos pa construyir el muséu, constituyendo una de les donaciones más importantes que'l Smithsonianu recibía d'un particular.
Magar que el primer secretariu del Smithsonian, Joseph Henry, quixo faer de la institución un centru pa la investigación científica, llueu se convirtió en depositaria de diverses coleiciones gubernamentales. La espedición que l'Armada de los Estaos Xuníos realizó circunnavegando el globu ente 1838 y 1842 atropó miles de especímenes d'animales, un yerbariu de 50 000 exemplares, conches, minerales, aves tropicales, muestres d'agua de mar y pieces etnográfiques procedentes del Pacíficu Sur.
Toos estos elementos pasaron a formar parte de la coleición del Smithsonian, según los procedentes de les esploraciones militar y civil realizaes nel oeste americanu; ente elles, la esploración de la frontera con Méxicu y les de la llinia de ferrocarril del Pacíficu, qu'axuntaron oxetos de los nativos americanos y especímenes d'estudiu natural.
La Institución convertir nun imán pa los naturalistes dende 1857 a 1866, quien formaron un grupu llamáu Club del Megateriu.
Ente otres anécdotes rellacionaes cola institución, figura la nominación nel so honor del asteroide (3773) Smithsonian, afayáu en 1984. Nel añu 2009 l'Institutu Smithsonianu concedió'l derechu d'usar el so nome a terceros per primer vegada na so historia, na película d'aventures Night at the Museum 2.
L'Institutu Smithsonianu foi establecíu como un preséu fideicomiso por llei del Congresu de los Estaos Xuníos, y ye funcional y llegalmente un organismu del Gobierno Federal. Más de dos tercios de los cerca de 6300 puestos de trabayu del Smithsonianu son emplegaos del gobiernu. L'Institutu ta representáu por abogaos del Departamentu de Xusticia de los Estaos Xuníos en casu de xuiciu, que los sos costos correríen al cargu de la tesorería federal.
La llexislación pola que se crea l'Institutu Smithsonianu (aprobada pol Congresu'l 10 d'agostu de 1846) aboga pola creación d'una Xunta de Gobiernu que gobierne y alministre l'organismu. Felicidad xunta, de 17 miembros, axúntase siquier cuatro veces al añu ya inclúi como miembros ex officio al presidente de la Corte Suprema y al vicepresidente de los Estaos Xuníos, a los que se suman tres senador escoyíos pol presidente del Senáu, tres miembros de la Cámara de Representantes escoyíos pol so presidente y nueve ciudadanos propuestos pola Xunta y aprobaos pol Congresu. Los miembros que son diputaos o senadores caltienen el so puestu hasta que remate'l so periodu llexislativu, ente que los ciudadanos pueden cumplir a lo más dos mandatos de seis años cada unu. El xefe nominal de la institución ye'l Rector (Chancellor), cargu que tradicionalmente desempeñó'l presidente de la Corte Suprema. En setiembre de 2007, la Xunta creó'l cargu de presidente de la Xunta de Gobiernu ocupáu anguaño por Patricia Q. Stonesifer.
El direutor executivu del Smithsonianu ye'l secretariu, nomáu pola Xunta de Gobiernu. El titular d'esti cargu, que tamién sirve de secretariu de la Xunta ensin votu, tien el privilexu de tomar la pallabra en comparecencia ante'l Senáu.
Amás, esisten 156 museos acomuñaos al Institutu Smithsonian.[1]
La siguiente llista numbera los centros d'investigación col so muséu acomuñáu ente paréntesis: