Tiempos verbales n'español

Los tiempos verbales n'español referir a les confluencias de diverses categoríes gramaticales como tiempu gramatical y aspeutu gramatical, que nuna llingua fusionante apaecen fundíes nos morfemes flexivos del verbu. Asina distintes combinaciones d'estes categoríes dan llugar a dellos subparadigmas flexivos, llamaos tiempos verbales del español.^{[nota 1]}

Tiempos d'indicativu

N'español el Manera indicativa n'español indicativu ye la forma usada pa describir fechos reales o seguros, con independencia de si estos fechos son pasaos, actuales o s'espera que van asoceder con certidume. Los nomes usaos pa los tiempos verbales difieren n'España y América. Na llista siguiente, siempres qu'haya dos nomes, el segundu ye'l que s'usa en países americanos:

• Presente, el presente emplégase sobremanera p'aiciones habituales que se dan nel presente (les aiciones non necesariamente habituales usen formes perifrástiques: toi comiendo, ta dormiendo...). Les formes regulares de primer persona pa los trés conxugaciones del español son: amu, tarrezo, partu...
• Pretéritu perfectu compuestu o antepresente. Usar pa les aiciones que nun fai demasiáu tiempu qu'asocedieron. El verbu auxiliar, haber, ta en presente: amé, tarrecí, partí...
• Pretéritu imperfectu o copretérito. Describe una aición o estáu nel pasáu, ensin indicar si completóse o non. Termina en: -ía / -aba: amaba, tarrecía, partía...
• Pretéritu pluscuamperfeutu o antecopretérito. Indica una aición pasada asocedida con anterioridá a otra tamién pasada, esto ye, con anterioridá a otru tiempu pretéritu. Formar col verbu auxiliar haber, en pretéritu imperfectu: amara, partiera, tarreciera...
• Pretéritu perfectu simple o pretéritu. Tamién llamáu pretéritu indefiníu: amé, tarrecí, partí...
• Pretéritu anterior o antepretérito. El verbu auxiliar haber ta en pretéritu perfectu simple: hubi amar, hubi tarrecíu, hubi partíu.... Esti tiempu ta cayendo en desusu y na actualidá ye pocu usáu, frecuentemente apaez sustituyíu por dalgún otru tiempu más o menos equivalente nel contestu.
• Futuru simple o futuru imperfectu. Solo hai una forma simple: voi amar, voi tarrecer, voi partir.
• Futuru perfectu o antefuturo. El tiempu compuestu formar col auxiliar en futuru simple: amaría, tarrecería, partiría...
• Condicional simple o pospretérito. Solo hai una forma simple y termina en –ría: amaría, tarrecería, partiría.... D'antiguo el condicional considerábase una manera verbal distintu, sicasí anguaño suelse arrexuntar cola manera indicativa.
• Condicional perfectu, condicional compuestu o antepospretérito. El tiempu compuestu formar col auxiliar en condicional simple: amaría, tarrecería, partiría...

Tiempos de suxuntivu

Tradicionalmente dizse que n'español el suxuntivu usar pa fechos non reales, hipotéticos, contrafactuales o deseyaos pero inciertos. Sicasí, úsase igualmente pa fechos reales, factuales y ciertos:

• Presente:
  • (qu'él/ella) ame **

(qu'él/ella) tema ** (qu'él/ella) parta * Pretéritu perfectu compuestu o antepresente:

• • amara **

tarreciera ** partiera * Pretéritu imperfectu o copretérito:

• • amara (o amase)
  • tarreciera (o tarreciera)
  • partiera (o partiera)
• Pretéritu pluscuamperfeutu o antepretérito:
  • hubiera o amara **

hubiera o tarreciera ** hubiera o partiera * Futuru simple o futuru:

• • amara **

tarreciera ** partiera * Futuru compuestu o antefuturo:

• • haber amar
  • haber tarrecíu **

haber partíu.

Tiempos d'imperativu

El manera imperativa nel español nun sirve pa falar de fechos reales o ficticios, sinón pa espresar órdenes o fechos que deben o tendríen de realizase, pero non necesariamente tánse dando. L'español, al igual que la mayoría de les llingües europees, y a diferencia del llatín, tien formes d'imperativu indiferenciadas respectu al tiempu gramatical. Otra manera, el llatín tenía formes d'imperativu presente y d'imperativu futuru. L'español namái tien formes d'imperativu pa oraciones afirmatives na segunda persona. Pa espresar el sentíu imperativu n'oraciones negatives úsase'l presente de suxuntivu.

Español antiguu y mediu

En español medieval y n'español de los sieglos d'oru los tiempos compuestos non siempres se formaben col auxiliar haber, en verbos de movimientu y otros intransitivos tenía d'usase obligatoriamente el verbu ser:

Soi veníu a estes tierres pa cultivales. (mediu)

Vini a estes tierres pa cultivales. (modernu)

Esti fenómenu dar n'otres llingües romániques como l'italianu o'l francés (ver verbos inergativos y inacusativos#Exemplos del italianu), ya inclusive n'alemán modernu. Siendo esta diferencia d'aidar una traza típica del área llingüística europea.

Notes

1. Nótese que la noción de tiempu gramatical ye distintu de la de tiempu cronolóxicu, polo que ye importante nun confundir dambes nociones.

Referencies

Bibliografía

• Coloráu, G. (1990). «Rellaciones ente temporalidá y aspeutu nel verbu español», Tiempu y aspeutu n'español.
• Ruiz Campillo, J. P. (2014). «espaciu._Un mapa operativu_del sistema verbal_en_espa%C3%B1ol La lóxica del espaciu. Mapa operativu del sistema verbal n'español». Journal of Spanish Language Teaching (1:1):  páxs. 62-85. https://www.academia.edu/7393667/La_l%C3%B3gica_del espaciu._Un mapa operativu_del sistema verbal_en_espa%C3%B1ol.