Támara de Campos

Támara de Campos
Alministración
País	España
Autonomía	Castiella y Lleón
Provincia	provincia de Palencia
Partíu xudicial	Palencia
Tipu d'entidá	conceyu d'España
Alcaldesa de Támara de Campos	María Concha Gallardo García
Nome oficial	Támara de Campos (es)[1]
Códigu postal	34439
Xeografía
Coordenaes	42°12′12″N 4°23′37″W / 42.203333333333°N 4.3936111111111°O / 42.203333333333; -4.3936111111111
Támara de Campos Támara de Campos (España)
Superficie	20.75 km²
Altitú	790 m
Llenda con	Frómista, Santoyo, Astudillo, Amusco y Piña de Campos
Demografía
Población	75 hab. (2023) - 34 homes (2019) - 33 muyeres (2019)
Porcentaxe	0% de provincia de Palencia
Densidá	3,61 hab/km²
tamaradecampos.dip-palencia.es

Támara de Campos ye un conceyu^[2] y una llocalidá d'España asitiada na zona central de la provincia de Palencia, na comunidá autónoma de Castiella y Llión. Atópase na contorna natural de Tierra de Campos y forma parte, coles mesmes, del partíu xudicial de Palencia.^[3]

Los sos oríxenes remontar a la repoblación efectuada na zona mientres el sieglu X tres les meyores feches en Sahagún, Carrión y Astudillo. Dichu orixe podría tar rellacionáu cola fundación del monesteriu de San Miguel, yá mentáu en 960.^[4] Darréu foi, xunto con otros ocho poblaciones, una de les llamaes Nueve Villes de Campos, que compartíen términos comunes pero gociaben d'ordenances propies y cuntaben con un gobiernu federáu que s'axuntaba una vegada al añu n'asamblea en Támara.^[5]

A finales del sieglu XII o nel XIII la Orde de San Xuan de Xerusalén fundó un hospital de pelegrinos, qu'influyó na prosperidá de la villa al trate beneficiada pol pasu cercanu del Camín de Santiago. Los vecinos de la mesma escoyeron voluntariamente ser vasallos de la Orde y como tal apaez entá nel Magüetu de les Behetrías, a mediaos del sieglu XIV,^[6] magar los censos publicaos nos siguientes sieglos yá apaez citada como llugar de realengu. Finalmente, tres la cayida del Antiguu Réxime quedó constituyida en conceyu constitucional.

La villa, nel so conxuntu, tien la declaración de Bien d'Interés Cultural, na categoría de Conxuntu Históricu Artísticu,^[7] y ente'l so patrimoniu destaca especialmente la ilesia de San Hipólito el Real (tamién declarada BIC), l'Hospital de San Xuan de Xerusalén y el monesteriu de San Miguel, amás de delles cases nobles y los restos de la muralla medieval. Ye'l llugar de nacencia de Sinesio Delgado, fundador de la Sociedá Xeneral d'Autores y Editores (SGAE).

La so economía básase principalmente nel sector primariu; en dómina contemporánea, l'aumentu del turismu rural y el so patrimoniu históricu-artísticu provocó una diversificación de la mesma. Ente les celebraciones que tienen llugar a lo llargo del añu destaquen les fiestes patronales n'honor de San Hipólito, el 13 d'agostu, pero especialmente la fiesta de la Cruz, el 3 de mayu, que la so tradición remontar a lo menos a 1502; esta inclúi una danza de paloteos, escenificada por ocho danzantes a los qu'acompaña'l «Chiborra», personaxe común a otres munches fiestes de la provincia.^[8]

Toponimia

El topónimo de la villa podría derivar del raigañu indoeuropea temH- «escuru» o temH-ye «escuridá»; esti raigañu pasaría al celta y les sos derivaciones, espresando la idea de "color escuru", tonu que caracteriza a l'agua de los acuíferos, abondosos na zona.^[9] Otra teoría, defendida por Moralejo Laso y Menéndez Pidal, indica que la pallabra «Támara», d'orixe prerromanu, significaría cabanu, payar o mayada,^[10] cola cual taría rellacionada darréu'l términu castellanu antiguu «támara», que faía referencia a lleña menudo, réfugu de tueros o de lleña grueso.^[11] El so predicáu alude a Tierra de Campos, la contorna na que s'alluga.

Xeografía

Allugamientu

El términu municipal de Támara de Campos, que toma una superficie de 20,75 km², ta asitiáu na zona central de la provincia de Palencia. El so territoriu ta representáu na fueya MTN50 (escala 1:50.000) 236 del Mapa Topográficu Nacional.^[12]

Noroeste: Frómista	Norte: Frómista	Nordeste: Santoyo
Oeste: Piña de Campos		Este: Santoyo
Suroeste Amusco	Sur: Astudillo	Sureste: Astudillo

Orografía

El conceyu atopar al nordeste de la zona central de la conca del Duero, en concretu nel estremu este de Tierra de Campos, carauterizada por un relieve d'escasa rimada, interfluvios nidies y valles fluviales de fondu planu, en contraposición a los pandoriales caliares colos que llinda na so parte sur.^[13] La so altitú media bazcuya ente los aproximao 880 msnm, la zona más alta asitiada nel pandorial al sur del conceyu —na redolada del vértiz xeodésicu de San Miguel (886 msnm)^[14]— y los 760 msnm, la zona más baxa, nel estremu noroccidental del territoriu municipal. A nivel xeneral, Támara de Campos forma parte de la conca del Duero, depresión d'orixe terciariu colmatada por materiales continentales que darréu fueron erosionados y recubiertos por sedimentu cuaternarios.

Edafológicamente, nos sos suelos predominen sedimentos d'orixe Neógeno, en concretu llimos arenosos y magres nes zones llanu y caliar, margas y yelsos nel pandorial, y Cuaternariu, en forma de sables, conglomeraos y magres nes zones próximes al ríu Cueza. A nivel xeolóxicu los materiales qu'atopamos son caliares, yelsos y graveres, aprovechaos históricamente pa la construcción.^[13]

Hidrografía

El conceyu atópase na cuenca del ríu Ucieza —afluente del ríu Carrión—, perteneciente a la cuenca hidrográfica del Duero. Los sos curso fluviales carauterizar pola irregularidá del so caudal, con estiajes en dómina braniza y crecíes na seronda ya iviernu por cuenta de l'agua.^[15] Amás del Ucieza, que traviesa'l conceyu pol so estremu noroccidental, ente los diversos afluentes que desaguan nél tán los regueros de Fuenteandrino, del Corsariu y de Malpaso.^[16] Coles mesmes, la Canal del Pisuerga traviesa'l conceyu en direición noreste-suroeste, siendo utilizaes les sos agües pal regadíu.^[17]

Clima

El clima nel conceyu clasifícase como mediterraneu continentalizado, d'iviernos fríos con frecuentes xelaes, y branos templaos y secos. La oscilación térmica añal ronda los 20 °C ente que la diaria supera n'ocasiones los 15 °C. Les baxes precipitaciones partir de forma irregular a lo llargo del añu, con escasez de les mesmes pel branu, concentrándose a la fin del seronda, nos meses ivernizos y en primavera.^[18][19]

Según la clasificación climática de Köppen Támara de Campos encuadrar na variante Csb,^[18] esto ye, clima mediterraneu de branos nidios, cola media del mes más templáu non cimeru a 22 °C pero superándose los 10 °C mientres cinco o más meses. Trátase d'un clima de transición ente'l mediterraneu (Csa) y l'oceánicu (Cfb). En base de los datos de les estaciones meteorolóxiques asitiaes en Ribas de Campos, a 18 quilómetros de distancia, y la mesma Támara de Campos, los parámetros climáticos permediu averaos del conceyu son los siguientes:

Parámetros climáticos permediu de Ribas de Campos (temperatures) y Támara de Campos (precipitaciones)
Mes	Xin	Feb	Mar	Abr	May	Xun	Xnt	Ago	Set	Och	Pay	Avi	añal
Temperatura media (°C)	2.50	4.10	6.60	8.50	12.20	16.40	20	19.90	16.40	11.30	6.40	3.30	10.6
Precipitación total (mm)	44.80	39.30	29.70										Error d'espresión: Operador < inesperáu
^[ensin referencies]

Flora y fauna

El términu municipal de Támara de Campos ta dientro del área de distribución del pisu bioclimático supramediterráneo, polo que'l so vexetación clímax son les especies marcescentes y les coníferes.^[20] Como nel restu de Tierra de Campos, presenta un terrazgo dafechu humanizáu, nel que les xeres agrícoles modificaron tanto la orografía como'l paisaxe; por ello, dende tiempos históricos, la so cubierta montiega orixinal —compuesta principalmente por encines y caxigales— sumió,^[21] y nel so llugar estienden campos de cultivu de cebera, ensin apenes elementos arbóreos. D'estos, los únicos esistentes de ciertu porte llindar a les riberes de los calces fluviales, con especies como chopos y álamos, y a determinaes llindes, nes cualos especies como sauces o espinos dixebren los campos de cultivu.^[22]

La fauna qu'habita, en mayor o menor midida, el términu municipal corresponder col presente nel restu de la contorna, típica de paisaxes esteparios. Asina, mamíferos como'l coneyu, la llebre o'l foín, pero especialmente aves; ratoneru común, algaraván, calandria, pega, cogujada, aguilucho cenizo o perdiz son dalgunes d'elles.^[21]

Historia

Edá Antigua

El términu municipal de Támara tuvo un pasáu romanu malo d'identificar tantu en documentos como en tradición, pero l'arqueoloxía vien demostrar qu'esistió tal pasáu gracies a les pieces de moblame de los sieglos I y II y los bronces decorativos de dos llechos distintos atopaos, representando según la tradición a Pomona (en realidá tratar d'un sátiru con frutos nes sos manes y enredaos nel so pelo) y Hércules, que se cree vienen de una villa romana; curiar nel Muséu Arqueolóxicu Nacional de Madrid.^[9][23] Darréu debió d'esistir dalgún asentamientu visigodu a tenor de la esistencia de dellos pagos colos nomes de «Gondumior» y «Milisendra» y del afayu de restos cerámicos.^[24]

Edá Media

Tres la conquista musulmana de la península ibérica, asocedida nes primeres décades del sieglu VIII, la conca del Duero sufrió un procesu de despoblación y dende mediaos del sieglu VIII la zona quedó abandonada, hasta la intervención d'Alfonsu III d'Asturies, a finales del sieglu IX, cuando se repoblaron la mayor parte de les tierres palentines. Dempués de la fundación, escontra 872, del monesteriu de Sahagún, otru finxu destacáu foi'l surdimientu del primitivu nucleu de Carrión, qu'apaez na documentación en 915 y que xunto con Cisneros y Astudillo conformó una exa a partir del cual foise asitiando población en Tierra de Campos y del Ucieza, escontra Monzón, surdiendo los distintos nucleos ente los cualos taría Támara.^[25]

El monesteriu de San Miguel xugó un papel fundamental nos oríxenes de Támara

Los sos oríxenes, nel contestu del procesu repoblador, podríen tar rellacionaos cola fundación d'un monesteriu (San Miguel),^[4] y les primeres noticies documentaes apaecen nel mesmu sieglu X, cuando en 960 el conde Fernán González apurrió a dichu monesteriu la xurisdicción y propiedá del barriu de la Serna onde taba enclaváu, col derechu d'amplialo con families procedentes d'otros llugares; esto siempres se produció sol amparu de fueros reales que s'anovaron n'años socesivos por voluntá de los distintos monarques, hasta'l reináu de Pedru I. Dellos autores, a partir de De rebus Hispaniae de Jiménez de Rada, asitiaron la batalla de Tamarón (1037) en Támara; sicasí, les cróniques najerense, silense y Chronicon mundi de Lucas de Tui amás de los añales Toledanos, Compostelanos y Castellanos Segundos dan como llugar de la batalla'l valle de Tamarón, en Burgos.

La villa de Támara algamó la so máxima rellumanza en tiempos del vencedor de dicha batalla, Fernandu I; mientres años, los condes de Carrión per un sitiu y los de Monzón por otru caltuvieren pleitos poles llendes ente los sos condaos. Ente ellos atopábase Támara, últimu bastión lleonés frente al condáu de Fernando de Armentales, castellán.^{[26][nota 1]} Nesi contestu d'intensu vaivén políticu establecióse la figura territorial de les Nueve Villes de Campos, a caballu ente lo autónomo y lo conceyil. Estes villes yeren Amusco, Amayuelas de baxo, Amayuelas de riba, Támara, Ferrombrada,^{[nota 2]} Piña de Campos, Villa Onielo, San Esteban y Alba. Toes elles teníen términos comunes pero gociaben d'ordenances propies colos sos diputaos (los llamaos home bonos) que les representaben, a manera de gobiernu federáu que s'axuntaba una vegada al añu n'asamblea na villa de Támara.^[5][27]

Alfonsu VII, unu de los protagonistes del pactu de Támara

El 7 de xunetu de 1127 Alfonsu VII de Llión —qu'en 1148 dio fueros a los Nueve Villes de Campos— presentar en Támara ante'l so padrastru, el rei Alfonsu I d'Aragón, pa esixi-y la devolución de les places ocupaes per este mientres la minoría d'edá del monarca lleonés. Pa evitar l'enfrentamientu axustó'l Pactu de Támara, nel que'l monarca aragonés dexaba delles places fronterices, volviendo les llendes a los de 1054, y reconocíase la so soberanía sobre Vizcaya, Álava, Guipúzcoa, Belorado, La Bureba, Soria, San Esteban de Gormaz y La Rioxa.^[28]

Nestos tiempos recaldábase una bona suma por multes diverses que s'emplegaba en recomponer los paños deterioraos de la muralla. El monte Carrascal yera esplotáu comunalmente xunto coles otres llocalidaes,^{[nota 3]} privilexu del que gociaba inda la villa nel sieglu XVIII y asina s'espresa nel Catastro del Marqués de la Ensenada na seición de Respuestes xenerales:^[29]

Coles mesmes tien derechu esta villa a un términu y monte llamáu'l Carrascal, a distancia de dos llegües, poco más o menos, que'l so términu y monte ye comuñeru ente les que se dicen Nueve Villes de Campos; y al presente tase litigando sobre'l so usu y aprovechamientu.

Catastru del Marqués de la Ensenada

Puerta de la ilesia del antiguu hospital sanjuanista

A finales del sieglu XII, o yá nel XIII, fundóse un hospital de pelegrinos, so l'alministración de la Orde de San Xuan de Xerusalén, qu'influyó na prosperidá de la villa al trate beneficiada pol pasu cercanu del Camín de Santiago, dende'l que los pelegrinos esviar p'aportar a dichu hospital.^[30] La so construcción pola Orde foi debida a l'aportación social, económica y cultural del Camín, y supunxo amás una garantía de cumplimientu de los distintos trataos fronterizos ente'l reinu de Llión y el reinu de Castiella. El complexu monásticu y hospitalero construyir xunto a la ilesia románica que yá esistía.

La orde sanjuanista tomóse enforma interés pola villa de Támara y en 1333 intercedió ante'l rei Alfonsu XI pa llograr la concesión d'un mercáu selmanal que supondría franquicies y pingües beneficios; el mercáu tuvo llugar tolos vienres del añu.^[31] La orde foi tomando puxanza por tola zona de Tierra de Campos y los reis Alfonsu VIII y Alfonsu X concediéron-y la xurisdicción de delles villes, ente elles Támara dende finales del sieglu XII, que los sos vecinos escoyeron voluntariamente declarase los sos vasallos.^[32] Yá nel sieglu XVI, la diócesis fixo cargu de l'alministración del hospital.^[33]

La villa llogró otres ventayes políticu y económicu pol fechu de que la so ilesia principal, San Hipólito —edificada nel sieglu XIV— fora de patronatu real. Los privilexos reales llograos fueron: privilexos del yantar del rei sobre los términos de Támara, Ferrombrada y Población de Campos, privilexos de les Tercies Reales y privilexu de recaldar donaciones y llimosnes pal caltenimientu de la ilesia. Sumóse amás bona cantidá de testamentos, donaciones y fundaciones. Tou lo cual fixo posible que la villa creciera y aumentaren les construcciones de bonos ya importantes edificios.^[34]

En 1352 el monarca Pedru I incorporó los Nueve Villes (Novem Villis) a la merindad de Monzón de Campos y toes elles pasaron a manes de señores sacante Támara, que se caltuvo como villa de realengu con alministración independiente.^[35] Neses feches, el Magüetu de les Behetrías indicaba alrodiu de Támara que yera llugar del obispáu de Palencia y pertenecía a la Orde de San Juan d'Acre. Los sos vasallos pagaben una serna al mes si teníen gües o trés al añu si teníen caballos y pagaben, en conceutu d'infurción, 4½ celemín de cebada, 11 dineros y una cántara de mostiu'l que tenía viña. Los vasallos de San Pedro de Cardeña pagaben seis sernas al añu si teníen gües o una serna, pa segar n'agostu, si escarecíen d'ellos. Coles mesmes tamién pagaben al rei varios tributos, ente los que s'atopaben 550 maravedinos en conceutu de martiniega, según monedes, servicios, fonsadera y yantar.^[6]

Edá Moderna

Nel Censo de Vecinderos de la Corona de Castiella de 1591 indícase que pertenecía a la merindad de Monzón y cuntaba con 286 vecinos, de los cualos 274 yeren pecheros, un fidalgu y 11 clérigos.^[36] Yá nel sieglu XVIII, a mediaos del mesmu'l Catastru d'Ensenada caracteriza Támara como villa de realengu, con 140 vecinos ente los que s'incluyíen nueve eclesiásticos y dos viudes; el so cascu urbanu taba formáu por 202 cases, delles arruinaes, y pagaben 14 reales y 24 maravedinos a la Marquesa d'Aguilar por martiniega. El Censu del Conde de Aranda de 1768 señala una población de 724 habitantes, 350 homes (136 casaos y 214 solteros) y 374 muyeres (137 casaes y 237 solteres).^[37] El Censu de Floridablanca, de 1787, mentar como villa de xurisdicción real, con alcalde ordinariu, perteneciente al partíu de Nueve Villes y a la intendencia de Palencia; contabiliza 825 vecinos, 395 homes (234 solteros, 146 casaos y 15 vilbos) y 430 muyeres (234 solteres, 162 casaes y 34 vilbes). Ente ellos estrema siete beneficiaos, un teniente de cura, un sacristán, dos acólitos, un escribán, trés estudiantes, 26 llabradores, 127 xornaleros, ocho artesanos, un emplegáu a sueldu real, trés con fueru militar y 645 menores o ensin oficiu especificáu. Coles mesmes señala la esistencia d'un hospital, el de la Concepción.^[38]

Edá Contemporánea

A principios del sieglu XIX, Sebastián Miñano, nel so Diccionariu xeográficu y estadísticu d'España y Portugal (1826-1829), señalaba que yera villa de realengu perteneciente a la provincia y obispáu de Palencia. Describe'l llugar nun oteru, con cais bien pendientes y mal empedradas, pero nel que bona parte de les construcciones yeren de bona arquiteutura, cuntando con un hospital y dos parroquies; d'estes, una yera la principal y la otra yera un prioratu, nel cual moraben dos monxos del monesteriu de San Pedro de Cardeña. Destaca tamién la esistencia de dellos llenzos de l'antigua muralla, na que s'abrir tres puertes. La so población yera de 859 habitantes, producía trigu, cebada y vinu, y na so redoma señala la esistencia de bastantes fontes, destacando la de San Roque, d'agües melecinales.^[39]

Tres la cayida del Antiguu Réxime quedó constituyíu en conceyu constitucional. A mediaos de sieglu Pascual Madoz, nel so Diccionario geográfico-estadístico-histórico de España y sus posesiones de Ultramar (1845-1850), asitiar na provincia y diócesis de Palencia, partíu xudicial d'Astudillo y audiencia territorial y capitanía xeneral de Valladolid. Al igual que Miñano, describe la so situación nun puexu, na falda d'unos cuetos, y caracteriza el so clima como poco fríu y bien ventilado, pero propensu a calentures, reumes y fiebres gástriques. Cuntaba con 200 cases, hospital, posada, escuela de primeres lletres, delles fontes, dos parroquies y una ermita. La so población yera de 718 almes (habitantes) y producía trigu, cebada, centenu, pataques, llegumes y vinu, amás del ganáu lanar. Xunto cola agricultura, otres actividaes económiques yeren la desempeñada por dellos arrieros y la ellaboración de calceties.^[40] Mientres el restu del sieglu XIX la so población permaneció estable, pero dende la segunda década del sieglu XX la llocalidá esperimenta un descensu demográficu, siendo especialmente intensu ente 1950 y 1981, cuando perdió casi 300 habitantes debíu al éxodu rural.^[41]

Demografía

Según el padrón municipal d'habitantes de 2014 del INE, el conceyu de Támara de Campos cuntaba con 74 habitantes, de los cualos 41 (55,40%) yeren varones y 33 (44,59%) yeren muyeres.^[42] La población ta rexistrando un progresivu descensu dende'l postreru terciu del sieglu XX de resultes del avieyamientu de la población, la escasez de nacencies y la emigración escontra nucleos más dinámicos por cuenta de la falta d'empléu.^[43]

Pirámide de población

Pirámide de población 2014
%	Homes	Edá	Muyeres	%
1,35		85+		4,05
2,7		80-84		2,7
2,7		75-79		5,41
6,76		70-74		6,76
8,11		65-69		4,05
4,05		60-64		4,05
5,41		55-59		1,35
5,41		50-54		1,35
2,7		45-49		2,7
4,05		40-44		0
5,41		35-39		1,35
1,35		30-34		4,05
1,35		25-29		0
0		20-24		1,35
2,7		15-19		4,05
0		10-14		1,35
0		5-9		0
1,35		0-4		0

Los datos de la pirámide de población de 2014 puen resumise asina:

• La población menor de 20 años ye'l 9,46 % del total.
• La que ta ente 20 y 40 años ye'l 14,86 %.
• La que ta ente 40 y 60 años ye'l 22,97 %.
• La mayor de 60 años ye'l 52,7 %.

Evolución de la población

Gráfica d'evolución demográfica de Támara de Campos[41] ente 1842 y 2016

Población de derechu (1842-1897, sacante 1857 y 1860 que ye población de fechu) según los censos de población del sieglu XIX.      Población de derechu (1900-1991) o población residente (2001-2011) según los censos de población del INE.      Población según el padrón municipal de 2016 del INE.

Alministración y política

Alministración municipal

L'alministración llocal del conceyu realízase al traviés d'un conceyu de xestión democrática, que los sos componentes escoyer cada cuatro años por sufraxu universal. El censu eleutoral ta compuestu por tolos ciudadanos empadronaos en Támara de Campos, mayores de 18 años y con nacionalidá de cualesquier de los países miembros de la Xunión Europea. Según lo dispuesto na Llei del Réxime Eleutoral Xeneral,^[44][45] qu'establez el númberu de conceyales elegibles en función de la población del conceyu, la Corporación Municipal ta formada por 3 conceyales (5 enantes), que distribuyéronse de la siguiente forma nos últimos años:

Eleiciones municipales en Támara de Campos ente 1979 y 1999^[46]

Partíu políticu	1979		1983		1987		1991		1995		1999
	% votos	conceyales	% votos	conceyales	votos	conceyales	% votos	conceyales	% votos	conceyales	% votos	conceyales
PP	-	-	-	-	-	-	20,55	1	70	5	67,95	4
PSOE	-	-	-	-	-	-	56,16	4	26,25	0	21,79	1
IX	-	-	-	-	-	-	-	-	-	-	17,85	0
CDS	-	-	-	-	44,87	3	-	-	-	-	-	-
Independientes	86,42	5	49,48	3	43,59	2	-	-	-	-	-	-
Independientes 2	-	-	41,24	2	-	-	-	-	-	-	-	-

Eleiciones municipales en Támara de Campos dende 2003^[46]

Partíu políticu	2003		2007		2011		2015
	% votos	conceyales	% votos	conceyales	votos	conceyales	votos	conceyales
PP	72	1	63,29	1	60,53	2	60,94	2
PSOE	16	0	31,65	0	34,21	1	28,13	1
IX	5,33	0	-	-	-	-	-	-
Independientes	5,33	0	-	-	-	-	-	-

Alministración xudicial

Támara de Campos pertenez al partíu xudicial númberu 1 de la provincia de Palencia, con sede en Palencia, que la so demarcación entiende dicha ciudá más otros conceyos de les contornes estremeres, y cuenta con seis xulgaos de primera instancia ya instrucción, dos xulgaos de lo social, un xulgáu de lo penal, un xulgáu de menores y un xulgáu de lo contencioso-alministrativu.^[3]

Economía

El sector primariu foi tradicionalmente el de mayor representación nel conceyu y asina, n'avientu de 2014, inscribir nel mesmu cinco trabayadores y tres empreses,^[47] con dedicación a l'agricultura y la ganadería.^[48] Al respective de la distribución del suelu, en 2007 los terrenes municipales partir de la siguiente forma: herbales (83,75%), camperes (8,91%), otros espacios (6,35%), forestales (0,73%) y maderizos —viñeos— (0,26%).^[49] El sector secundariu nun taba presente nel conceyu y el de la construcción emplegaba a seis trabayadores y una empresa.^[47]

• 
• 

Agricultura y ganadería fueron tradicionalmente les pilastres de la economía llocal

A lo último, al sector servicios taben adscritos dos trabayadores y una empresa.^[47] El turismu tien una presencia creciente gracies al so patrimoniu históricu-artísticu y, en total, n'avientu de 2014 taben rexistraos nel conceyu tres establecimientos turísticos de turismu rural, con una capacidá pa 36 persones.^[50] En cuanto al desemplegu, en xineru de 2015 el paru yera de 4 persones, toes elles homes.^[51]

Servicios públicos

Educación

El conceyu nun cunta con centros educativos polo que, a nivel d'educación infantil y primaria, los sos alumnos alleguen al CEIP «Anacleto Oreyón» d'Astudillo.^[52] Tocantes a educación secundaria, los sos estudiantes han d'allegar al IES «Sem Tob» de Carrión de los Condes.^[53] Dambos centros tán xestionaos pola Conseyería d'Educación de la Xunta de Castiella y Lleón al traviés de la Direición Provincial d'Educación de Palencia.

Sanidá y servicios sociales

El sistema sanitariu del conceyu empréstase al traviés del sistema públicu de salú, xestionáu por Sacyl (Sanidad Castiella y Llión), por aciu un consultoriu médicu d'atención primaria, dependiente del centru de salú de Frómista. Esta cuenta con un serviciu de guardia 24 hores y nél centralízase la zona básica de salú «Frómista», qu'atiende a un total de 22 conceyos.^[54] Les farmacies más cercanes atópase nes llocalidaes de Frómista y Astudillo,^[55] y en rellación a centros hospitalarios, los sos habitantes han d'allegar a los esistentes na capital provincial como'l Hospital de Palencia. Tocantes a servicios sociales, Támara de Campos pertenez al Centru d'Aición Social (CEAS) de Astudillo-Frómista, con sede nel centru de salú de Astudillo.^[56]

Tresporte y comunicaciones

Rede viaria

Támara de Campos nun ta integrada na rede principal de carreteres pero ta coneutada con otres llocalidaes de la so redolada al traviés de trés viales de la rede secundaria:^[57]

Identificador	Denominación	----	P-430	Carretera provincial	Escurre ente Frómista y Valdespina.
PP-4301	Carretera provincial	Escurre ente Támara de Campos y Piña de Campos.
PP-4302	Carretera provincial	Escurre ente Támara de Campos y Santoyo.

Otros medios

Pal tresporte per ferrocarril la estación más cercana ye la de Piña de Campos, a 4 km, qu'ufierta servicios de Media Distancia a Valladolid, Palencia, Reinosa y Santander.^[58] Pal tresporte por autobús cuenta con servicios locales a Melgar de Fernamental, Astudillo y Palencia.^[59] Pela so parte, pal tresporte aereu, la opción más cercana ye l'aeropuertu de Valladolid, asitiáu a 84 km.

Parque de vehículos de motor

En 2011, nel conceyu había un total de 75 vehículos de motor, que representaba un índiz de 688,9 automóviles por cada 1000 habitantes. El puntu d'Inspeición Téunica de Vehículos más cercanu atópase en Palencia.^[60]

Parque de vehículos de motor (2011)^[49]

Tipu de vehículu	Cantidá
Automóviles	62
Camiones	6
Motocicletes	2
Autobuses	0
Tractores industriales	1
Otros vehículos	4
Total	75

Urbanismu

Arcu del Cañu, una de les puertes de la muralla

Casa porticada de la plaza de San Hipólito

El nucleu central y más antiguu constituyir una gran plaza llamada de San Hipólito el Real. Ellí álzase nun estremu la ilesia de San Hipólito y mui cerca nun cuetu, la ilesia de lo que foi hospital de pelegrinos perteneciente a la orde de San Xuan de Xerusalén. Llegar a ella dende la plaza xubiendo una gran escalinata o bien por una rampla moderna en zigzag. La plaza tuvo toa ella porticada y como alcordanza queda una casa antigua construyida en lladriyu, con balcones de forxa; ye d'arquiteutura popular, asoportalada con columnes de piedra y madera; na actualidá ye un hostal.^[61]

La villa caltién un ciertu aire medieval. Tuvo cercada dende'l sieglu XI pero namái se caltienen dos puertes, Arcu del Cañu y Arcu de San Miguel, y dalgún pañu perdío y deteriorao. Munches de les cases caltienen el so trazáu d'arquiteutura popular, inclusive la so antigua distribución interior anque la mayoría fueron remocicaes ya iguaes.^[62]

El barriu de la Serna foi bien importante na Edá Media. Nesti barriu allugábase'l monesteriu de San Miguel, orixe de la espansión de Támara pos cola so ayuda y los privilexos daos polos reis el barriu foi creciendo siendo la sede d'una importante repoblación. La Ronda de San Miguel ye una cai interesante onde amás de la ilesia citada y mui cerca d'ella caltiénse inda la casa del Prioratu construyida en bona piedra.

Conxuntu Históricu Artísticu de Támara de Campos
Bien d'Interés Cultural
conceyu d'España
Llocalización
País	España
Autonomía	Castiella y Lleón
Provincia	provincia de Palencia
Llugar físicu	Tierra de Campos
Támara de Campos Támara de Campos (España)
Altitú	790 m
Arquiteutura
Superficie	20,75 km²
Patrimoniu
BIC	RI-53-0000493
Web oficial

Nel nucleu más antiguu de la villa, por detrás de San Hipólito, atópense otres cases d'interés como la casa natal de Sinesio Delgado, Villa Julia, les antigües escueles y otres qu'inda amuesen el barafuste y nobleza del so pasáu. El pueblu cuntó dende dómina renacentista con dos fuentes que se nutren de dos talos manantiales y qu'entá cumplen col so cometíu. La tradicional economía vitícola dexó la so alcordanza nuna trentena de bodegues escavaes na falda del cuetu onde s'alza la villa.^[63]

Patrimoniu históricu-artísticu

Ilesia de San Hipólito el Real

Artículu principal: Ilesia de San Hipólito el Real (Támara de Campos)

Ye un templu católicu —parroquia de la villa construyíu nel sieglu XIV, n'estilu góticu, anque con agregos y restauraciones barroques y renacentistes a lo llargo de los sieglos XV y XVIII. Ye Bien d'Interés Cultural dende 1931.^[7] Presenta tres naves, mayor la central, cabecera poligonal y falsu cruceru. Nel so interior destaca'l coru, n'estilu góticu flamíxeru y decoráu con motivos vexetales y escultures que representen al apostoláu, el Pantocrátor y l'Anunciación, y l'órganu, sofitáu nuna sola columna de madera.

• 
  Vista de la torre
• 
  Vista interior
• 
  Órganu

Cuenta tamién con dellos retablos barrocos nes sos naves, unu d'ellos con escultures de Felipe Bigarny narrando'l martiriu de San Hipólito, ente que nel retablu mayor, compuestu de dos cuerpos, cinco calles y remate semicircular, representar a San Fernando. Ye reseñable tamién la rejería, na que figura San Hipólito a caballu y l'escudu de la Virxe, y un púlpitu, decoráu con llabores góticos y renacentistes. Al esterior topa la torre, conocida como la Moza de Campos», que foi alzada so influencia herreriana nel sieglu XVII, tres el derrumbe de l'anterior en 1568.^[64]

Vista de la que foi ilesia de la Orde de San Xuan de Xerusalén

Hospital de Pelegrinos o de San Xuan de Xerusalén

Artículu principal: Hospital de San Xuan de Xerusalén (Támara de Campos)

A finales del sieglu XII o principios del XIII la villa de Támara escoyó como señor territorial a la Orde de San Xuan de Xerusalén, que edificó un castiellu y hospital xunto a la ilesia yá esistente.^[65] De tol conxuntu arquiteutónicu solo queda'l templu, obra románica del sieglu XII conocida como «ilesia románica del Castillo». Les estructures restantes del hospital baltáronse y nel so llugar construyóse, a principios del sieglu XX, l'edificiu que ye la sede del Conceyu, que les sos estancies comparte con un pequeñu muséu municipal etnográficu.^[30]

Asitiada nun pequeñu cuetu cercanu a la plaza, al que s'apuerta por una escalinata o una rampla, presenta una única nave, vanos con arcu de mediu puntu dobláu y cubierta moderna soportada por arcos apuntaos. L'accesu realizar por dos portaes, una al norte y otra al sur, que comunica con unes estancies que d'antiguo sirvieron como hospital de pelegrinos. Al este, so la espadaña postmedieval y como resultáu d'un treslláu dende otru llugar o que sirviera d'accesu a una estancia sumida, llevántase un arcu de mediu puntu nel que dalgún de los sos elementos caltién la decoración orixinal a base de motivos vexetales.^[66]

Ilesia y Casa del Prioratu del Monesteriu de San Miguel

Puerta d'entrada a la ilesia del monesteriu de San Miguel. Sobre l'arcu apuntáu vese un escudu propiu del monesteriu de San Pedro de Cardeña, del que foi filial

Casa del Prioratu

Según los documentos históricos, el monesteriu de San Miguel esistía yá nel sieglu X. Nel añu 960 el conde Fernán González apurrió a esti monesteriu'l cuidu y xurisdicción del incipiente barriu de la Serna que diba formándose con residentes inmigraos. Nel añu 976 el conde Garcí Fernández apurrir y anexonó al monesteriu de Cardeña de Burgos.

La ilesia del monesteriu foi parroquia a partir del Conceyu de Trento. El templu que subsiste ye góticu del sieglu XV. Conserva inda una torre medieval del sieglu XII con buecos d'arcu románicu pa campanes. La entrada principal ye al traviés d'un arcu apuntáu con arquivoltes de moldures sencielles. Sobre'l so vértiz descuella un escudu y más arriba ábrese un buecu redondu a manera de rosetón bien simple.

Nel interior caltienen restos de policromía nes claves de la bóveda y nes capiyes llaterales. El retablu nun tien muncha calidá artística. Tuvo un calvariu del sieglu XIII que les sos figures de la Virxe y San Juan atopar nel muséu Marés de Barcelona.^[67] El púlpitu góticu afatar con yeserías.^[68]

Al pie de la ilesia sigue de pies la casa del Prioratu, que presenta una bona fachada de piedra de sillería y consta de dos cuerpos; l'inferior tien la puerta d'entrada y trés buecos pa ventanes, ente que'l superior presenta un balcón asitiáu sobre la puerta d'entrada, rematáu por un frontón partíu qu'acovez un escudu. A los llaos ven otros dos escudos. Ábrense tamién tres ventanes dispuestes na mesma llinia que les inferiores. Esti edificiu ye de propiedá particular.^[68]

Los primeros propietarios d'esta casa fueron los hermanos Madalena Martínez Sarmiento y Alonso Martínez Sarmiento, sobrinos del obispu de Burgos González Villalobos. Madalena taba casada con Francisco Vizcarreto, que tenía l'apellíu Sandoval per vía materna. Esti apellíu ta representáu na barra del escusón del escudu que ta sobre la puerta. La casa pasó dempués a Alonso Martínez Sarmiento y más tarde a Feliciana de Galarza, que foi quien la vendió al Prioratu de San Miguel.^[69]

Heráldica [[Ficheru

07

Tamara de Campos Monasterio San Miguel Prioratu lou.JPG|thumb|Escudu de la casa del Prioratu a la izquierda del espectador, coles armes del obispu frai José González Villalobos con símbolos de la Orde de Santu Domingu]] Sobre la puerta de la ilesia hai un escudu referente al monesteriu de San Pedro de Cardeña como indicación de dependencia, pos foi filial d'ésti. Pela so parte, la casa que se conoz como Prioratu tien tres escudos. El de la esquierda del espectador amuesa les armes del obispu frai José González Villalobos con símbolos de la Orde de Santu Domingu.^[70]

L'otru escudu a la derecha del espectador amuesa les armes de la familia del obispu: nel xefe y a la so derecha, un guerreru con espada lluchando contra un lleón que s'atopa a la izquierda. L'escudu ta partíu de riba abaxo por una cruz. Nos dos cuarteles de baxo el de la diestra presenta un xarrón con flores y el de la siniestra cinco armiños.^{[nota 4][71]} Nel timbre ta'l capelo d'obispu del que cuelguen los gordones con cinco borlas cada unu. Sobre'l balcón ta'l tercer escudu, timbrado por un yelmu que la so cimera consiste nun lleón que suxeta un ramu; per debaxo alviértese una cartela que diz NON SINE VIRTUTE. Ta estremáu en cuarteles con tulipanes, torre, bezantes y una ave. Nel centru hai un escusón trevesáu por una banda que representa l'apellíu Sandoval.^[69]

Casa del Mayoralgu

Casa del Mayoralgu, fundáu por Juan Gallardo Sarmiento

Esta casa perteneció a la familia de los Gallardo Sarmiento. Juan Gallardo Sarmiento yera fíu de Laurencio Gallardo y María Sarmiento. Estudió la carrera eclesiástica nel Colexu Mayor d'Alcalá de Henares ocupando años más tarde la cátedra d'Artes na mesma Universidá. Desempeñó tamién los cargos de beneficiáu d'empreste (o beneficiáu presbíteru) en Támara, catedráticu y rector de la Universidá de Valladolid. Morrió en 1698 y foi soterráu na ilesia de San Hipólito de Támara. Esti personaxe foi'l fundador del mayoralgu y la capellanía dotándolos con 2 000 ducaos, nos últimos años del sieglu XVII. El so hermanu José heredó esta casa (de nueva planta) que tenía venceyáu'l patronatu de la capiya mayor de la ilesia d'Abastillas, amás d'un güertu y otros terrenes nesta mesma llocalidá. Heredó tamién la casa lindante cola principal que taba inda en construcción.^[72] José emparentó cola familia Sarmiento y los sos socesores coles families García, Escobar y Mazu. Na portada pueden trate tres escudos pertenecientes a estes families.^[68]

Heráldica La fachada de la casa tien

tres escudos; nos llaterales la simboloxía narra la vida profesional del so propietariu. L'escudu central ta asitiáu sobre un balcón y supónse-y posterior pos lleva les armes de los sos descendientes Sarmiento-Regueru.^[73]

Casa natal de Sinesio Delgado

Casa natal de Sinesio Delgado

Ye conocida col nome de los sos postreros propietarios: casa de la familia Chicu. Ye una casa construyida en piedra, carauterística d'arquiteutura popular; tien bona sillería na so fachada y una puerta d'accesu adintelada con doveles. Nesta casa nació l'escritor Sinesio Delgado el 12 d'avientu de 1859, según acredita una placa conmemorativa que se caltién na fachada. Sinesio Delgado foi autor d'obres dramátiques en prosa y en versu. Una d'elles titulada Castiella y Llión, escrita na so mocedá, foi estrenada en Támara l'añu 1876. Escribió tamién poesía y foi periodista y collaborador de los periódicos Madrid Risible, ABC, La Esfera, L'Heraldu y El Lliberal. Recuérdase-y especialmente porque foi'l fundador de la Sociedad d'Autores d'España (SGAE). ^[74]

Ermita de La nuesa Señora de Rombrada

Asitiada nel despobláu de Ferrombrada, a tres quilómetros de Támara, ye'l templu onde s'acueye a la patrona de la villa, Virxe de Rombrada, que la so fiesta celebrar cada 3 de mayu. La so fecha de construcción ye desconocida anque la so planta inscribir ente visigótica y románica. En 1502 yá apaez mentada la tradición mariana de la ermita.^[75]

Otros llugares d'interés

Villa Julia L'edificiu tien

un ciertu valor arquiteutónicu con un estilu que recuerda les cases construyíes polos indianos santanderinos o asturianos.^[74]

Escueles

Fueron diseñaes pol arquiteutu Jerónimo Regueru, natural de Palencia, a principios de sieglu XX. Tán construyíes en lladriyu y la so planta tien forma de «O». Tenía una clase pa neños, otra pa neñes, y la llamada sala de la Falanxe, qu'anguaño ta destinada a teatru. El restu del inmueble ta dedicáu a tres actividaes distintes: consultoriu médicu, Centru de la Tercer Edá y salón recreativu y de baille.^[74]

• 
  Villa Julia File:11
• 
  Edificiu de les antigües escueles recuperáu pa distintes actividaes sociales

Fuentes

La fonte del Cañu ta asitiada extramuros, frente al arcu de la muralla conocíu por esi mesmu nome: Arcu del Cañu. Ye una fonte que s'abastez d'un manantial; tien un pilón que fai les vegaes de bebederu. La otra fonte importante y antigua ye la de San Roque, asitiada nel llau opuestu de la villa, nun llugar campestre conocíu como La Glorieta; ta llantáu d'árboles (chopos y castañales) y tien xuegos y xingadorios pa los neños. En tiempos pasaos esti enclave sirvió pa xunta del conseyu de la villa.^[63] Amás d'estos dos que son históriques, esisten otres más modernes.

• 
  Fonte renacentista de San Roque. Alimentar de manantial y arrama la so agua nun regatillo
• 
  Fonte del Cañu a la salida del arcu de la muralla llamáu Arcu del Cañu. Ye renacentista y aliméntase de manantial

Festividaes y tradiciones

La mayoría de les festividaes que se celebren en Támara de Campos son de calter relixosu, tales como la Navidá, la Selmana Santa y les fiestes de los santos y vírxenes patrones de cada llocalidá, d'enraigono nel restu del país. Asina, el 25 d'abril, por San Marcos, celébrase romería na ermita de Rombrada; agasayar a tolos asistentes con pan y quesu y tien llugar una misa, pa darréu treslladar la imaxe de la Virxe hasta Támara.^[76] Dempués de permanecer na ilesia mientres los díes de novena, el 3 de mayu tien llugar la fiesta de la Cruz, mientres la cual devuelven la imaxe mariana a la so ermita.

Videu esternu
Danzantes de Támara de Campos
Atención: esti ficheru ta agospiáu nun sitiu esternu, fuera del control de la Fundación Wikimedia.

La tradición d'esti festexu ye bien antigua, remontándose a lo menos a 1502 ya incluyendo una danza de paloteos. Los danzantes son ocho, d'edaes entendíes ente los quince y venti años y cada unu lleva un llazu col que texen un árbol. El so traxe consta, ente otres, de camisa y enagues blanques, calzón qu'en cada danzante ye d'un color y medies y zapatielles blanques.

Xunto colos danzantes va un personaxe común a munches de les fiestes que se celebren en llocalidaes de la provincia llamáu «Chiborra» (o Birria o Botarga). Lleva una indumentaria estrafalaria y d'enforma colorín, compuesta por una casaca, un pantalón y un gorru a picu. Porta na so mano una vara con una bola que cuelga y va dirixendo al grupu de los ocho danzantes. Ye atrevíu y suel dir narrando los acontecimientos asocedíos mientres tol añu, de forma descarada ya irreverente. Acomúñase-y a la figura del diañu.^[77]

Esi día 3, tres la celebración d'una misa, proceder al treslláu de la Virxe, siendo acompañada polos bailles de los danzantes hasta la so ermita. Primeramente, nel Cañu, el Chiborra recita una despidida a la Virxe, y yá frente a la ermita siguen los bailles y despídese a la imaxe con plegaries y poesíes.^[8] Yá nel mes d'agostu, el día 13, tienen llugar les fiestes patronales n'honor de San Hipólito.^[76]

Personalidaes destacaes

• Martín Ruiz de Támara (m. en 1302): monxu nel monesteriu de San Pedro de Cardeña y copista. D'él díxose que copiaba tan infatigablemente «que la gran nave de la ilesia (de Cardeña) llevantar colo qu'él ganaba cola venta de les sos códices».^[78]
• Sinesio Delgado (1859-1928): escritor y fundador de la Sociedá Xeneral d'Autores y Editores (SGAE).

Ver tamién

• Tierra de Campos.
• Bienes d'interés cultural de la provincia de Palencia.

Notes

1. La llinia divisoria ente los territorios de Llión y Castiella atopar ente les llocalidaes de Támara y Santoyo
2. Despobláu onde solo esiste una ermita llamada Rombrada que probablemente foi la ilesia de la llocalidá.
3. Esplotaben tamién los montes asitiaos ente Valdespina y Villa Mediana; ente Valdesalce y Espinosa; ente Astudillo y Palacios del Alcor.
4. diestra y siniestra tán representaos n'heráldica en rellación a la diestra del escuderu que ye la esquierda del observador y viceversa.

Referencies

1. Afirmao en: Llista de Conceyos y los sos Códigos por Provincies a 1 de xineru de 2019. Data d'espublización: 8 febreru 2019. Editorial: Institutu Nacional d'Estadística.
2. Ministeriu de Facienda y Alministraciones Públiques. «Rexistro d'entidaes llocales». Archiváu dende l'orixinal, el 13 de febreru de 2015. Consultáu'l 13 de febreru de 2015.
3. Conseyu Xeneral de Procuradores d'España. «Partíu xudicial nᵘ1 de Palencia». Archiváu dende l'orixinal, el 2015-09-23. Consultáu'l 26 de febreru de 2015.
4. Chicu López, 1999, p. 22.
5. Fuente Gallardo, 2003, p. 13.
6. Martínez Díez, Gonzalo (1981). Llibro Magüetu de les Behetrías. I. Llión.  páxs. 215. ISBN 84-00-04721-4. 
7. Ministeriu d'Educación, Cultura y Deporte. «Base de datos de bienes inmuebles». Consultáu'l 12 de marzu de 2015.
8. Ortega González, Margarita (1992). «Danzantes y chiborras». Publicaciones de la Institución Tello Téllez de Meneses (63):  páxs. 613-678. ISSN 0210-7317. http://dialnet.unirioja.es/descarga/articulo/2486655.pdf. Consultáu'l 2 de marzu de 2015. 
9. Fuente Gallardo, 2003, p. 11.
10. Gordaliza Aparicio, Francisco Roberto (1993). Toponimia palentina (nuestros pueblos, sus nombres y sus orígenes). Palencia.  páxs. 179. ISBN 84-87739-41-5. 
11. Celdrán, Pancracio (2009). Diccionario de topónimos españoles y sus gentilicios editorial=Espasa. Madrid.  páxs. 760. ISBN 978-84-670-3054-9. 
12. Institutu Xeográficu Nacional d'España. «MTN25 y MTN50». Archiváu dende l'orixinal, el 16 de marzu de 2015. Consultáu'l 14 de febreru de 2015.
13. Institutu Xeolóxicu y Mineru d'España (1975). Mapa Xeolóxicu d'España a escala 1:50.000. Archivado del original el 2016-12-04. https://web.archive.org/web/20161204125925/http://info.igme.es/cartografia/magna50.asp. Consultáu'l 23 de febreru de 2015. 
14. Direición Xeneral del Institutu Xeográficu Nacional. «Vértices xeodésicos». Archiváu dende l'orixinal, el 17 de marzu de 2015. Consultáu'l 23 de febreru de 2015.
15. Confederación Hidrográfica del Duero. «Carauterístiques xenerales». Consultáu'l 23 de febreru de 2015.
16. Ministeriu d'Agricultura, Alimentación y Mediu Ambiente. «Visor SigPac». Archiváu dende l'orixinal, el 2010-09-10. Consultáu'l 23 de febreru de 2015.
17. Confederación Hidrográfica del Duero. «Canal de Pisuerga». Consultáu'l 23 de febreru de 2015.
18. AEMET. «Atles climáticu ibéricu». Archiváu dende l'orixinal, el 22 d'avientu de 2015. Consultáu'l 14 de febreru de 2015.
19. Critchfield, H.J.. University of Idaho (ed.): «Criteria for classification of major climatic types in modified Köppen system» (inglés). Xeneral Climatology. Prentice Hall. Archiváu dende l'orixinal, el 30 de setiembre de 2009. Consultáu'l 14 de febreru de 2015.
20. Rivas Martínez, Salvador (1987). Mapa de series de vexetación d'España y memoria. ISBN 8485496256. 
21. Gómez Crespo, Enrique (2008). Tierra de Campos. Llanures cerealistas y humedal.  p. 14-21. M-3730-2008. http://www.aradueycampos.org/wp-content/uploads/2009/12/TIERRA-DE-CAMPOS-LLANURAS-CERALISTAS-Y-HUMEDALES-Interior.pdf. Consultáu'l 24 de febreru de 2015. 
22. Alcalde Crespo, Gonzalo (2005). Villada, villa aballadora de Campos. Palencia: Cálamo.  páxs. 15. ISBN 84-95018-87-X. 
23. [dialnet.unirioja.es/descarga/articulo/2489421.pdf] Comentarios y estudiu del profesor Alberto Balil (1928-1989)]
24. Chicu López, 1999, p. 19.
25. González, Julio (1990). Historia de Palencia. I. Palencia.  páxs. 155-158. ISBN 8450097428. 
26. Chicu López, 1999, p. 25-26.
27. Chicu López, 1999, p. 28.
28. Chicu López, 1999, p. 41.
29. Chicu, José Antonio. «Catastru del Marqués de la Ensenada. Respuestes de Támara a les entrugues xenerales». Consultáu'l 11 de marzu de 2015.
30. Chicu López, 1999, p. 49.
31. Fuente Gallardo, 2003, p. 18.
32. Fuente Gallardo, 2003, p. 19.
33. Fuente Gallardo, 2003, p. 19. cf. Documentu del Llibru II de Cuentes del Hospital
34. Fuente Gallardo, 2003, p. 22.
35. Fuente Gallardo, 2003, p. 16.
36. Censo de la Corona de Castiella de 1591. Madrid. 1985. ISBN 84-260-1241-8. 
37. Censo del Conde de Aranda. Madrid. 2003. ISBN 84-260-3453-5. 
38. Censo de Floridablanca 1787. Madrid. 1989. ISBN 84-260-1914-5. 
39. Miñano, Sebastián. Diccionariu xeográficu y estadísticu d'España y Portugal. VIII. http://bibliotecadigital.jcyl.es/i18n/consulta/registro.cmd?id=714. Consultáu'l 22 de febreru de 2015. 
40. Madoz, Pascual. Diccionario geográfico-estadístico-histórico de España y sus posesiones de Ultramar. XIV. http://www.bibliotecavirtualdeandalucia.es/catalogo/consulta/rexistro.cmd?id=6353. Consultáu'l 22 de febreru de 2015. 
41. Institutu Nacional d'Estadística (España). «Alteraciones de los conceyos nos Censos de Población dende 1842. Támara de Campos». Consultáu'l 14 de febreru de 2015.
42. Institutu Nacional d'Estadística, España (ed.): «Padrón. Población por conceyos. Támara de Campos». Archiváu dende l'orixinal, el 2018-02-26. Consultáu'l 17 de febreru de 2015.
43. Martín Ruiz, Pedro (1972). «Notes sobre l'éxodu rural y la evolución de la población nuna contorna de tierra de campo». Revista d'Estudios Agrosociales (81):  páxs. 23-60. ISSN 0034-8155. http://dialnet.unirioja.es/servlet/articulo?codigo=2200315&orde=99319&info=link. Consultáu'l 24 de febreru de 2015. 
44. Xefatura del Estáu. BOE nᵘ 147/1985 (España) (ed.): «Ley Orgánica 5/1985, de 19 de xunu, del Réxime Eleutoral Xeneral. Art. 169.» (1985). Consultáu'l 26 de febreru de 2015.
45. Xefatura del Estáu. BOE nᵘ 25/2011 (España) (ed.): «Modificación de la Llei Orgánica 5/1985, de 19 de xunu, del Réxime Eleutoral Xeneral.» (2011). Consultáu'l 26 de febreru de 2015.
46. Ministeriu del Interior (España) (ed.): «Resultaos eleutorales». Consultáu'l 26 de febreru de 2015.
47. Sistema d'Información Estadística. Xunta de Castiella y Lleón (ed.): «Númberu de trabayadores y númberu d'establecimiento». Consultáu'l 27 de febreru de 2015.
48. El Norte de Castilla. «Támara de Campos». Consultáu'l 27 de febreru de 2015.
49. Error de cita: La etiqueta <ref> nun ye válida; nun se conseñó testu pa les referencies nomaes CE
50. Sistema d'Información Estadística. Xunta de Castiella y Lleón (ed.): «Infraestructura turística». Consultáu'l 27 de febreru de 2015.
51. SEPE (ed.): «Estadístiques por conceyos (paru rexistráu y contratos)». Consultáu'l 27 de febreru de 2015.
52. Xunta de Castiella y Lleón. «CEIP Anacleto Oreyón». Consultáu'l 17 de febreru de 2015.
53. Xunta de Castiella y Lleón. «IES Sem Tob». Consultáu'l 17 de febreru de 2015.
54. Sacyl. «Portal de Sacyl. Buscador de recursos sanitarios». Archiváu dende l'orixinal, el 2014-07-19. Consultáu'l 24 de febreru de 2015.
55. Colexu Oficial de Farmacéuticos de Palencia. «Farmacies». Consultáu'l 24 de febreru de 2015.
56. Diputación Provincial de Palencia. «Información de CEAS». Consultáu'l 24 de febreru de 2015.
57. Michelin (ed.): «ViaMichelin.es». Consultáu'l 22 de febreru de 2015.
58. Renfe (ed.): «Media Distancia - Castiella y Llión». Consultáu'l 22 de febreru de 2015.
59. Joaquín Gómez y Fíos (ed.): «Melgar-Astudillo-Palencia». Consultáu'l 22 de febreru de 2015.
60. Grupu Itevelesa (ed.): «Delegaciones en Palencia». Archiváu dende l'orixinal, el 13 d'avientu de 2012. Consultáu'l 22 de febreru de 2015.
61. Fuente Gallardo, 2003, p. 23.
62. Fuente Gallardo, 2003, p. 26.
63. Fuente Gallardo, 2003, p. 33.
64. Conceyu de Támara de Campos. «tierra-de-campo/ Órganu de la ilesia de San Hipólito». Consultáu'l 24 de febreru de 2015.
65. Huerta Huerta, 2002, p. 1155.
66. Fundación Santa María la Real. «Támara». Románicu dixital. Consultáu'l 26 de febreru de 2015.
67. Catàleg d'escultura i pintura medievals. Fons del Museu Frederic Marès/1. Barcelona. 1991. pp. 14–28. ISBN 978-84-7609-408-2.
68. Fuente Gallardo, 2003, p. 30.
69. Viguri, 2005, p. 184.
70. Viguri, 2005, p. 183.
71. Cadenes y Vicent, Vicente de (2004). Diccionariu heráldicu. Madrid: Fidalguía. ISBN 84-89851-40-5.
72. Viguri, 2005, p. 185.
73. Viguri, 2005, p. 186.
74. Fuente Gallardo, 2003, p. 31.
75. Conceyu de Támara de Campos. «Llugares d'interés». Consultáu'l 27 de febreru de 2015.
76. Los vecinos viven con fervor la romería de la Virxe de Rombrada. El Norte de Castilla. 31 de mayu de 2006. http://www.elnortedecastilla.es/pg060531/prensa/noticias/Palencia/200605/31/VAL-SUBARTICLE-063.html. Consultáu'l 2 de marzu de 2015. 
77. Hernández Alonso, César (2001). Diccionariu del castellán tradicional. Valladolid: Ámbitu. ISBN 84-8183-108-5.
78. Pérez de Urbel, 1942, p. 232.

Bibliografía

• Chicu López, José Antonio (1999). Támara. VA 437-1999.
• Díez Alonso, Matías; García, Albano (1987). Guía de Tierra de Campos. Llión: Lancia. ISBN 84-86205-31-X.
• Fonte Gallardo, María Concepción del títulu = San Hipólito de Támara (2003). . Cálamo. ISBN 84-95018-30-6.
• Huerta Huerta, Pedro Luis, «Támara. Ilesia del Castiellu», Támara. Ilesia del Castiellu, II, Fundación de Santa María la Real. Centru d'Estudios del Románicu, ISBN 84-89483-76-0 
• Pérez de Urbel, Justo (1942). El Monesteriu na vida española de la Edá Media. Barcelona: Labor, S.A..
• Sáinz Sáiz, Javier (2003). El góticu rural en Castiella y Llión. Llión: Lancia. ISBN 84-8177-033-7.
• Viguri, Miguel (2005). Heráldica palentina II. La Tierra de Campos. Palencia: Diputación de Palencia. Institución Tello de Meneses. ISBN 84-8173-118-8.

Enllaces esternos

• Wikimedia Commons acueye conteníu multimedia sobre Támara de Campos.

• Sitiu web oficial

• Támara de Campos n'OpenStreetMap.