Universidá

Universidá
institución educativa universitaria (es) Traducir y institución académica
escuela secundaria (es) Traducir y Bachilleratu Universidá
Cambiar los datos en Wikidata

Una universidá ye una entidá orgánica o sistema d'unidaes operatives d'enseñanza cimera, investigación y creación de cultura científica y humanística. Puede allugase n'unu o dellos llugares llamaos campus. Da graos académicos y títulos profesionales a nome de la nación.[1] Les universidaes fueron creaes por monxos cristianos mientres la Baxa Edá Media.[2]

Definición

[editar | editar la fonte]

El términu «universidá» derivar del llatín universitās magistrōrum et scholārium, que más o menos significa ‘comunidá de Profesores y académicos’[ensin referencies]. Estes comunidaes yeren gremios medievales que recibieron los sos derechos coleutivos llegales peles cartes emitíes polos príncipes, prelaos, o les ciudaes nos que s'atopaben.[3] Otres idees centrales pa la definición de la institución de la universidá yera la noción de llibertá académica y el otorgamiento de graos académicos. Munches universidaes desenvolver de les escueles catedralicies y escueles monástiques que se formaron dende'l sieglu VI d.C.[4] Históricamente, la universidá medieval foi un productu típicu de la Europa medieval y les sos condiciones sociales, relixoses y polítiques.[5][6][7] Adoptáu por toes otres rexones globales dende l'empiezu de la Edá Moderna, hai qu'estremala de les antigües instituciones d'altos estudios d'otres civilizaciones que nun yeren na tradición de la universidá y al qu'esti términu solo aplícase retroactivamente y non en sentíu estrictu.

Historia

[editar | editar la fonte]
Artículu principal: Universidá medieval
Universidá de Boloña (1088), conocida como Madre de la universidá.[8]

La Universidá ye una creación orixinal genuinamente europea, que surdió alredor de los sieglos XII y XIII al traviés de les escueles catedralicies y les escueles monástiques. Sicasí, hubo instituciones d'enseñanza más antigües que desenvolvieron actividaes cercanes. Una de les primeres universidaes reseñar ye la Universidá de Constantinopla, creada nel añu 340 col nome de Pandidakterion (Πανδιδακτήριον). Nel ámbitu islámicu, cabo reseñar la fundación nel añu 859 de la madrasa Fatima Al-Fihri. Entá güei operativa, la Universidá de Qarawiyyinn en Fes, Marruecos.[9][10]

Na Europa medieval, cabo señalar la Escuela Médica Salernitana (Salerno) nacida nel sieglu IX actualizó la medicina clásica. En 1088 empecípiase la Universidá de Boloña (la especialidá foi derechu, vease Glosadores), y enséñase medicina. Daquella nacen múltiples universidaes a lo llargo y anchu d'Europa.

Les primeres fueron:

Universidá de Salamanca, el segundu centru d'estudios xenerales más antiguu de fala hispana (1218).

Van Ser comunidaes de maestros y estudiantes. Na Edá Media europea, la pallabra universidá (en llatín universitas) designaba un gremiu corporativu.[11] Tanto podía ser la universidá de los zapateros como la universidá de los ferreros. Cuando se dicía “Universidá de Salamanca”, por casu, nun yera más qu'una simple abreviatura de la Universidá de los Maestros y Estudiantes de Salamanca.[11]

La universidá ye un conglomeráu formáu pola facultá d'artes (filosofía), la facultá de derechu (canónicu y civil), la facultá de medicina y la facultá de teoloxía. La orixinalidá d'esta asociación gremial, tan distinta a les otres, amenó enceses crítiques yá nos sos entamos.[12]

La Universidá de Cambridge, por casu, crea la so primer cátedra d'investigación científica en 1794, magar que los Principiu Mathematica de Newton fueron escritos más d'un sieglu antes, en 1687.[13] John Locke, na so obra Pensamientos alrodiu de la educación (1693), cuestiona la enseñanza qu'imparte la Universidá d'Oxford y les universidaes europees, desaconseya conteníos como'l llatín, por inútil, y promueve sicasí como «absolutamente necesariu» les cuentes y teneduría de llibros.[14] Darcy Ribeiro señala que na universidá europea granen con lentitú les meyores científiques y cambeos culturales de la revolución industrial y la sociedá teunolóxica del sieglu XVIII.[11]

Hasta'l sieglu XIX, les universidaes en gran midida fueron centros elitistes nes que solo un porcentaxe testimonial de la población tenía estudios universitarios. Mientres el sieglu XX los estudios universitarios normalizar n'Europa llegando al 30% de población con estudios universitarios escontra finales de sieglu. La siguiente tabla amuesa la rellación del númberu de matriculaos en dellos países europeos:[15]

1861 1880 1900 1920 1940 1960 1970 1980 1987
Alemaña
(Alemaña Occ. dende 1960). 		119412 49702 212021 411520 818000 1067000

8043 || 13264 || 24140 || 21967b || ___ || 40815 || 57297 || 121000 || 184000

7679 || 15732a || || 23508 || 33763 || 62105 || 168612 || 424000 || 646000

49931 76485 210900 651368 864000 985000

6504 || 11871 || 26033 || 53239 || 127058 || 191790 || 560065 || 764000 || 813000

Reinu Xuníu 58952c 44034 130000 259000 340000 367000

Notes: a 1882, b 1921, c 1922.

Na actualidá, la Universidá europea atópase dientro del Espaciu Européu d'Educación Cimera.

Les universidaes d'Estaos Xuníos

[editar | editar la fonte]
El Gran Domo del MIT

Delles universidaes d'Estaos Xuníos utilicen la denominación college (Boston College, Dartmouth College, Canisius College, etc.) o Institutu (Institutu de Teunoloxía de Massachusetts, Institutu de Teunoloxía de Georgia, Institutu de Teunoloxía de California, etc.) en cuenta de Universidá.

Harvard ye una de les más conocíes universidaes

Mientres el sieglu XIX y la primer década del sieglu XX nenguna universidá d'Estaos Xuníos destacaba en ciertes disciplines científiques, y yera una área periférica en matemátiques o física. Esta situación empezó a camudar a partir de 1920. Tres la Segunda Guerra Mundial (1939-1945), Estaos Xuníos ye una superpotencia y ante el cayente temporal d'Europa miles d'intelectuales y científicos alemanes emigren.

Anguaño nos EEXX tán munches de les meyores universidaes del mundu; y un gran númberu de premiu Nobel pasaron dalguna parte del so periodu formativu n'universidaes d'Estaos Xuníos. Ente estes universidaes destaca la Universidá de Harvard.

Amás, pol so gran poder económicu y el so altu desempeñu científicu, les universidaes d'Estaos Xuníos atraen ilustraos profesionales de cualquier país. El fenómenu de «fuga de celebros» (brain drain) escontra Estaos Xuníos consiste en qu'esti país integra nel so sistema universitariu a munchos de los científicos más destacaos d'otros países.

Les universidaes llatinoamericanes

[editar | editar la fonte]

Les primeres universidaes americanes fueron creaes pol Imperiu español na etapa colonial (ver universidaes n'América Llatina anteriores a 1810). Inglaterra, Portugal y otres potencies coloniales menores nun fundaron universidaes n'América.

Mural de bienvenida de la Universidá Nacional Mayor de San Marcos, en Lima. Nél méntase la fecha oficial de la so fundación (por aciu real cédula): 12 de mayu de 1551.

Nel continente americanu, la primer universidá fundada oficialmente, d'alcuerdu a la normativa xurídica impuesta pola monarquía española, foi la Real y Pontificia Universidá de San Marcos —actual Universidá Nacional Mayor de San Marcos— en Lima (Perú). Foi fundada por cédula real» el 12 de mayu de 1551. Amás ye considerada la más antigua del continente en caltener un funcionamientu continuu dende'l sieglu XVI. Dende'l sieglu XVII, en 1613, foi fundada l'actual Universidá Nacional de Córdoba (UNC), n'Arxentina. El 27 de marzu de 1624, en Bolivia, actual Universidá Mayor Real y Pontificia San Francisco Xavier de Chuquisaca (USFX), en Colombia, el Colexu Mayor de La nuesa Señora del Rosario, actual Universidá del Rosario (UDR), fundada en 1653, previa autorización del Rei Felipe IV, pol Arzobispu de Santa Fe nel Nuevu Reinu de Granada Fray Cristóbal de Torres, pa enseñar filosofía, teoloxía, xurisprudencia y medicina; el 31 de xineru 1676, actual Universidá de San Carlos de Guatemala (USAC) que tamién caltienen funcionamientu continuu. La segunda universidá fundada pola corona española foi la Real y Pontificia Universidá de Méxicu, fundada'l 21 de setiembre de 1551 y convertida na Universidá Nacional Autónoma de Méxicu (UNAM) en 1910. La UNAM ye considerada de la mesma como una de les universidaes con mayor reputación académica de Méxicu y de Hispanoamérica.[16][17]

Facultá de Derechu de la Universidá de Buenos Aires, Arxentina.
Mural El pueblu a la universidá, la universidá al pueblu. Por una cultura nacional neohumanista de fondura universal (1952 – 1956), de David Alfaro Siqueiros, xunto a la torre de Rectoría de la UNAM.

Amás de les yá mentaes; n'Ecuador fundáronse les qu'a día de güei conformen la Universidá Central del Ecuador: San Fulgencio fundada en 1586 polos Agustinos, San Gregorio Magno fundada en 1651 polos Xesuites y la Santu Tomás d'Aquino, fundada en 1681 polos Dominicos. En Santu Domingu, República Dominicana, constituyóse la Universidá de Santu Tomás d'Aquino. Esta foi aprobada por bulda'l 28 d'ochobre de 1538. Sicasí nun foi reconocida oficialmente pola corona española. Sería recién el 26 de mayu de 1747 que se fundaría oficialmente por "cédula real". Según dellos historiadores la universidá foi cerrada, y según otros escastada, en 1824. L'actual Universidá Autónoma de Santu Domingu, abierta oficialmente en 1914, reclama la so socesión. La tema ye entá materia de discutiniu historiográficu.

Tamién cabo mentar a la Universidá Nacional de San Antonio Abá del Cusco que foi creada por Curtiu d'Ereición del papa Inocencio XII dadu en Roma, Santa María La Mayor el 1ᵘ de marzu de 1692, autorizóse otorgar los graos de Bachiller, Llicenciáu, Maestru y Doctor. El documentu papal foi ratificáu pol rei Carlos II, por aciu Real Cédula denomada EXEQUÁTUR, dada en Madrid el 1ᵘ de xunu de 1692. Tuvo como primer rector al Dr. Juan de Cárdenas y Verdes, y el primer grau académicu conferíu foi'l de Doctor en Teoloxía a Pedro de Oyardo, el 30 d'ochobre de 1696. Ye la segunda universidá en funcionamientu continuu dende la so fundación más antigua de Perú, dempués de la Universidá Nacional Mayor de San Marcos.

El modelu foi'l de les universidaes d'España (Salamanca, Alcalá de Henares), pero les universidaes coloniales son semi eclesiástiques y zarraes (xesuites, dominicos, franciscanos, carmelites, agustinos); los sos criterios de pertenencia y métodos perduren ensin cambeos por dos sieglos. Los aspeutos actuales nacen cola Reforma Universitaria de 1918, estendida por toa América Llatina. Van Ser focos de resistencia social y política frente a les dictadures qu'años dempués van afarar el continente.

Brasil nun tuvo universidaes na dómina colonial. La Reforma Universitaria foi una influencia fuerte, pero hai diferencies importantes con otres universidaes de Llatinoamérica. En Brasil hai más de 2600 colexos y universidaes de tol país, figura ente públicu y priváu.[18]

Bolivia cuntó na colonia con gran cantidá de centros d'enseñanza, el más importante la UMRP de San Francisco Xavier de Chuquisaca. Bolivia guarda íntima rellación coles universidaes llatinoamericanes por convenios científicos como'l Convenio Andrés Bello.

En Venezuela,ye, nel reináu de Felipe V, que se funda la institución universitaria na Provincia de Venezuela. Efeutivamente, el 22 d'avientu de 1721, el Rei, por aciu decretu, concede al Colexu Seminariu de Santa Rosa de Lima la facultá por que pueda dar graos y alzase esti colexu n'Universidá, na mesma conformidá y con iguales circunstancies y prerrogativas que la de Santu Domingu y col titulu de Real, como-y tien dicha Universidá.” UCV. (1965) Cedulario de la Universidá de Caracas (1721-1820). Caracas. Institutu d'Estudios Hispanoamericanos de la UCV. P. 54.</ref>

En Colombia hai una variedá d'universidaes certificaes por alta calidá y son reconocíes a nivel internacional pola innovación de programes que traen al descubrimientu científicu d'hipótesis, ente eses universidaes atópense principalmente la Universidá Nacional de Colombia, la Universidá Distrital Francisco José de Caldas, la Universidá d'Antioquia, la Universidá de Los Andes, la Universidá Pontificia Bolivariana, la Universidá Autónoma d'Occidente, la Universidá del Norte y la Universidá Javeriana.

En Méxicu esisten, amás de la enriba mentada Universidá Nacional Autónoma de Méxicu (UNAM) como la máxima casa d'estudios del país, munches otres universidaes prestixoses y reconocíes a nivel mundial, ente les que principalmente figuren les públiques Universidá Autónoma de Nuevo León, l'Institutu Politéunicu Nacional (IPN), la Universidá Autónoma Metropolitana, la Universidá de Guadalaxara, la Universidá de les Amériques Puebla y la Universidá Iberoamericana, la Universidá Autónoma de Veracruz, la Universidá Autónoma de Chiapas, la Universidá Autónoma Benito Juárez d'Oaxaca, la Universidá Juárez Autónoma de Tabasco ente munches otres apiguraes anguaño nel Consorciu d'Universidaes Mexicanes (CUMEX).

La Universidá de Chile ye una universidá pública y tradicional de Chile, considerada complexa pol so gran estensión investigativa nes diverses árees de la conocencia, creada por llei'l 18 de payares de 1842 ya instalada el 17 de setiembre de 1843. La so Casa Central y la mayoría de les sos dependencies atópense allugaes na ciudá de Santiago de Chile. En 1888 fúndase la Universidá Católica de Chile (actual PUC) que se convirtió na segunda universidá n'importancia del país. Pa 1919 fúndase la Universidá de Concepción. Otres grandes universidaes reconocíes a nivel internacional que s'atopen en Chile, allugaes específicamente na ciudá puertu, Valparaíso, patrimoniu de la Humanidá, son la Pontificia Universidá Católica de Valparaíso y la Universidad Federico Santa Maria.

Per otra parte, Academia Llibre convirtióse, el 5 de mayu de 2012, na única universidá del mundu que'l so rector, el poeta David Hevia, ye electu como tal por sufraxu universal y votu igualitariu. Los sos Estatutos fundir nel principiu de democracia participativa, según nel calter público y gratuito de cada unu de los sos programes d'estudios, mientres el Reglamentu Académicu establez una calificación mínima p'aprobar de 70%, n'escala de 0 a 100, y una evaluación docente periódica y venceyante. Nel so quefer de docencia, investigación y estensión, fixo presentaciones ante la UNESCO y otres entidaes.

Les universidaes hispanoafricanas

[editar | editar la fonte]

En 1995 y cola intervención de la UNESCO,[19] creóse la Universidá Nacional de Guinea Ecuatorial, la primera nel únicu país hispanofalante d'África y anguaño forma parte de la Rede Universitaria de Cooperación Internacional Universitaria.[20] Dientro de los diversos alcuerdos internacionales que caltién, los más importantes son con universidaes españoles tales como la Universidá d'Alcalá pal espardimientu del español nel país[21] y con universidaes cubanes nel área de medicina.[22]

Sieglu XXI

[editar | editar la fonte]

Internet y les nueves teunoloxíes de la información camudaron la creación de conocencia, l'espardimientu y la economía.[ensin referencies] Dende principios del añu 2000, miles de persones participen en diversos proyeutos: iniciatives como Debian GNU/Linux, el Open Directory Project, la Enciclopedia Wikipedia, bancos de proyeutos de software, cultura y arte llibre, ente munchos otros. La tradición quedó arrezagada, polos sos conceutos de disciplina, dependencia d'organismos nacionales ya internacionales, y el puru interés mercantil.[ensin referencies]

Nesti contestu, surden nueves universidaes como Universidá Hebrea Internacional; Universidá Llibre de Méxicu; Université Tanxente y Université Pirate, en Francia; Göteborgs Autónoma Skolas; Free University of Los Angeles; Copenhagen Free University; Wikiversidad de la Fundación Wikimedia; Informal University in Foundation; Universidá Llibre de Chile; Universidá Nómada n'España; Toronto Anarchist Free University; Manoa Free University; Universidade Autónoma do Atlánticu, ente otres.[ensin referencies]

Galería de semeyes

[editar | editar la fonte]

Ver tamién

[editar | editar la fonte]

Referencies

[editar | editar la fonte]
  1. ↑ Dela Garza- Cid- Ortiz. "Evaluación cualitativa na Educación Cimera" ISBN 968-18-4172-7
  2. ↑ Charles H. Haskins. “The Life of Medieval Students as Illustrated by their Letters”. The American Historical Review 3.2 (1898): 203–229.
  3. ↑ Medieval Foundations of the Western Intelectual Tradition, 400-1400, (New Haven: Yale Univ. Pr., 1997), p. 267.
  4. ↑ Riché, Pierre (1978): "Education and Culture in the Barbarian West: From the Sixth through the Eighth Century". Columbia: University of South Carolina Press, ISBN 0-87249-376-8, páxs. 126-7, 282-98
  5. ↑ Rüegg, Walter (1992): «Foreword. The University as a European Institution». En: A History of the University in Europe. Vol. 1: Universities in the Middle Ages. Cambridge University Press. ISBN 0-521-36105-2, pp. XIX–XX
  6. ↑ Nuria Sanz, Sjur Bergan (eds.): The Heritage of European Universities, Council of Europe, 2002, ISBN 92-871-4960-7, p. 119
  7. ↑ George Makdisi (1970): "Madrasa and University in the Middle Ages". En: Studia Islamica, nᵘ 32, páxs. 255-264 (264)
  8. ↑ «La nostra storia». Nel sitiu oficial de la Universidá de Bolonia.
  9. ↑ http://factmyth.com/factoids/the-university-of-al-quaraouiyine-is-the-oldest-university/
  10. ↑ http://whc.unesco.org/en/list/170
  11. ↑ 11,0 11,1 11,2 Giner de los Ríos, Francisco (1921). La universidá española. Madrid: Imprenta de Julio Cosano.
  12. ↑ (2003) Jacques Le Goff, Jean-Claude Schmitt: Diccionariu razonáu del Occidente medieval. Ediciones Akal, páx. 263. ISBN 9788446014584.
  13. ↑ Ribeiro, p. 62.
  14. ↑ Ponce, 136-137.
  15. ↑ B. R. Mitchell (1992). International Historical Statistics, Europe 1750-1988.
  16. ↑ «QS Top Universities by Academic Reputation.». Archiváu dende l'orixinal, el 2014-04-23.
  17. ↑ «Academic Ranking of World Universities.». Archiváu dende l'orixinal, el 2010-08-22.
  18. ↑ Faculdades autorizaes non MEC.
  19. ↑ http://lukor.com/blogs/noticiasdehoy/2012/12/29/guinea-ecuatorial-un-pais-emerxente-llenu-de-oportunidaes/
  20. ↑ «Archived copy». Archiváu dende l'orixinal, el 2012-12-16.
  21. ↑ «Archived copy». Archiváu dende l'orixinal, el 2016-03-04.
  22. ↑ https://web.archive.org/web/http://www.cubaminrex.cu/Actualidá/2012/Ochobre/rectordelauniv.html

Bibliografía adicional

[editar | editar la fonte]
  • Giner de los Ríos, Francisco (1921). La universidá española. Madrid: Imprenta de Julio Cosano.
  • Haskins, Charles Homer (1923). The Rise of universities. Cornell University Press [1957].
  • Huff, Toby E. (1993). The Rise of Early Modern Science: Islam, China, and the West. Cambridge: Cambridge University Press. 978-0521529945.
  • Cardini, Franco [et al.] (1994). Universidad d'Europa. Anaya, Grandes Obres. ISBN 978-84-8162-988-0.
  • Pucciarelli F., Andreas Kaplan (2016) Competition and Strategy in Higher Education: Managing Complexity and Uncertainty, Business Horizons, Volume 59
  • Ponce, Aníbal (1974). Educación y llucha de clases. Buenos Aires: Cartago.
  • Palacios, Alfredo (1984). Universidad y democracia. Buenos Aires: Ediciones MNR.
  • Ribeiro, Darcy (1982). La universidá necesaria. Méxicu: Universidá Autónoma de Méxicu. 968-58-0263-7.

Enllaces esternos

[editar | editar la fonte]