Vara de yerba

Denomínase vara yerba, meda a la manera histórica d'almacenar la paya y otros vexetales, con cuenta de disponer d'ellos nel tiempu pa l'alimentación d'animales.^[1] Trátase de llograr cierta proteición de los axentes atmosféricos y llograr que'l productu caltenga, na mayor midida posible, les sos cualidaes nutricionales. Anguaño, col usu de la maquinaria, esti mou d'almacenamientu foi sustituyíu polos fardos de paya (cast: «pacas»)

Compónse d'un poste central de madera sobre'l que s'atropa'l segáu cortáu en piles y aldededor del cual suelse llevantar un pequeñu murete pa evitar que'l ganáu pudiera averase. Formen parte de les práutiques agrícoles tradicionales de distintos llugares del mundu, por casu, son carauterísticos del pueblu Gallego (llamaos Palleiros), del País Vascu y Navarra (llamaos xeneralmente Metak, Belar-Metak si son de yerba y Lasto-Metak si son de paya), de Cantabria (denominaes fexines) o del Sistema Central n'España.

Meda ye un nome carauterísticu d'Asturies y de dellos otros pueblos. Componíase d'un poste central de madera sobre'l que se depositaba en capes, el trigu o el centén. En Castiella, esta mesma disposición recibe los nomes de almiar, lo qu'amuesa que'l so usu nun ye solu carauterísticu d'Asturies.

Alredor del payar alzaba un pequeñu muriu pa evitar que'l ganáu averavase a comese'l segáu. Anguaño, col usu de la maquinaria, esti tipu d'almacenamientu foi sustituyíu polos fardos de paya.

N'árees de Marruecos sigue siendo una práutica común p'almacenar la paya de cebera.

Descripción

El segáu suelto (ḥenu) treslladábase a una zona designada pal atroxu-de normal una zona daqué elevada pa drenar l'agua-onde se formaba una pila de segáu o payar. La pila facíase a prueba d'agua (una xera de considerable habilidá) y el segáu estruyíase sol so propiu pesu y curábase pola lliberación de calor del mugor residual del segáu y de les fuercies de compresión. La pila arrodilávase d'una valla pa dixebrala del restu del campu. Cuando faía falta, el payar abríase con una cuchiella y acaldía parte d'él utilizábase p'alimentar a los animales. Dependiendo de la zona, el payar podía tar sofitáu sobre una estructura interna o tener una cubierta impermeable que podía baxase a midida que retirábase segáu.

Fexina

N'España estos pequeños montones de segáu o paya de la cebera que se faitres la siega y que se tremen pelos campos o praos tamién se denominen fexines. Sicasí, acordies cola xeografía española pueden recibir distintes denominaciones locales polos llabradores. Asina, en Cantabria denómense tamién burros, borricones, burriquillos, borregos, borreguitos, margaño o porcachos, ente otros. Nel pandu central d'España conozse, sicasí, como almiar o ameal. Los montones más grandes de yerba reciben el nome de fexines altes o, n'asturianu, balagar, vara d'herba o facín. Son montones mayores de yerba acumulao de forma cónica alredor d'una vara o poste de madera d'unos 6 o 7 metros d'altor y utilizaos nel norte d'España p'almacenar yerba seco pal ganáu.

La fexina alta ye una forma d'almacenar yerba cuando esiste años de gran producción d'ella. Una vegada completáu tol payar con yerba, la sobrante tenía de ser apilada albentestate. Para ello, cerca d'una corte o cabaña llantábase na tierra un poste de madera, soterráu un metru nel suelu. Alredor d'él asítiense cañes grueses, una enriba de la otra col fin d'evitar que'l mugor del suelu afecte a la yerba que se atropa enriba. La yerba vase apilando en redondu y mientres una persona fai esta función otra va triando y partiendo alredor de la vara col fin d'amacerar el montón. El monte de yerba va amenorgando'l so diámetru a midida que crez, formando un conu que dexa que l'agua de lluvia esnidie dende la so parte cimera hasta cayer al prau. D'esta forma solo la yerba que tea en contautu cola agua va estropiase, mientres la que tea nel interior del montón va permanecer en perfectes condiciones p'alimentu del ganáu. La yerba ye peñada con un garabatu en sentíu llonxitudinal pa facilitar que l'agua esnidie. D'antiguo, la parte cimera, esto ye, namái aquella al esterior pegada al poste, yera rematada por yerba retorcigañao qu'evitaba la entrada d'agua a lo llargo de la madera. Anguaño ye común usar un plásticu. Mientres la seronda y l'iviernu, la yerba almacenada pel branu úsase pa dar de comer al ganáu. Na fexina alta esta yerba seco ye coyida pembaxo y adulces el montó escai pol pesu.

Les vares de yerba foron bien tradicionales y utilizaes polos ganaderos d'Asturies, Galicia o Cantabria hasta l'apaición del ensiláu de yerba con maquinaria agrícola y l'usu del plásticu.

Combustión espontáneo

Les piles de segáu producen calor interno por cuenta de la fermentadura bacteriana. Si s'apila segáu con yerba húmedo, el calor producíu pue ser abondu por que se prenda fueu nel payar. Los granxeros han tener curiáu colos niveles de mugor pa evitar esta combustión espontáneo, porque'l fueu nun payar puede ser bien peligrosu.

Ver tamién

Payar
Segáu
Paca

Referencies

↑ Real Academia Española (2014).

[opti-1] Real Academia Española (2014).

[1]