Çinaryarpaq ağcaqayın

Çinaryarpaq ağcaqayın
Çinaryarpaq ağcaqayın
Elmi təsnifat
	Domen: Eukariotlar Klad: Diaphoretickes Ranqsız: Arxeplastidlər Aləm: Bitkilər Klad: Streptofitlər Klad: Ali bitkilər Klad: Çoxsporlu bitkilər Klad: Borulu bitkilər Klad: Toxumlu bitkilər Klad: Çiçəkli bitkilər Klad: Evdikotlar Klad: Bazal evdikotlar Klad: Superrozidlər Klad: Rozidlər Klad: Malvidlər Dəstə: Sabunağacıçiçəklilər Fəsilə: Sabunağacıkimilər Yarımfəsilə: Hippocastanoideae Cins: Ağcaqayın Növ: Çinaryarpaq ağcaqayın
Beynəlxalq elmi adı
	Acer pseudoplatanus L., 1753;
ITIS	28756
NCBI	4026
EOL	583073

Çinaryarpaq ağcaqayın (lat. Acer pseudoplatanus) — bitkilər aləminin sabunağacıçiçəklilər dəstəsinin sabunağacıkimilər fəsiləsinin ağcaqayın cinsinə aid bitki növü.

Arealı

Rusiya, Qərbi Avropa, İspaniya, Şimali Portuqaliya, Balkan ölkələri, Kiçik Asiya, Türkiyə, Ukrayna, Moldova və Baltikayanı ölkələrdə arealı vardır.

Botaniki xarakteristikası

Hündürlüyü 30–35 m-ə, gövdəsinin diametri 1,5 m-ə çatan iri, sıx piramidaşəkilli çətirə malik ağacdır. Cavan budaqları çılpaq qonur-boz rəngli dairəvi xallarla örtülmüşdür. Tumurcuqları yumurtavari, iti uclu, sarımtıl-yaşıl rəngdədir. Yarpaqcıqları 8–17 sm uzunluqda və enində olub, iri, 5 dilimlidir. Yarpaq qaidəsindən dərin ürəkvari və ya kəsimlidir. Üstdən tünd-yaşıl, altdan ağımtıl və ya göyümtül rəngdədir, cavan vaxtı alt tərəfdən tükcüklərlə örtülü olur. Yarpaqların saplağı 7–20 sm uzunluqdadır. Çiçəkləri xırda, sarımtıl-yaşıl rəngdə, 5–16 sm uzunluqda çoxçiçəkli salxımlara toplanmışdır. Çiçək saplağı tükcüklərlə örtülmüşdür, çiçəkyanlığı xırda, töküləndir. Qanadlı meyvələri iti, bəzən küt bucaq altında ayrılmış olub, 6 sm uzunluqdadır. Meyvələri yetişdikdə qonur rəngdə olur və qaidəyə doğru qanadlar ensizləşir, yuxarıdan isə dairəvi şəkillidir. Meyvələri bəzən şiş, çılpaq və seyrək tükcüklərlə örtülü vəziyyətdə olur. Aprel-iyun aylarında çiçəkləyir, avqustda meyvəsi yetişir.

Ekologiyası

Orta dağ qurşağına qədər olan ərazilərdə nəm və rütubətli təbii fıstıq, şabalıd və vələs meşələrində təsadüf edilir.

Azərbaycanda yayılması

Qərbi Böyük Qafqazda rast gəlinir, Azərbaycanın nadir bitkisidir.

İstifadəsi

Dekorativ bitki kimi yol kənarlarında, tək əkinlərdə becərilir. Gövdəsindən mebel, musiqi alətləri, döşəmə və s.

İstinadlar

↑ Linnæi C. Species Plantarum (lat.): Exhibentes plantas rite cognitas ad genera relatas. 1753. C. 2. S. 1054.

Sinonimləri

Homotipik sinonimləri

Acer majus Ray ex Gray

Heterotipik sinonimləri

Acer abchasicum Rupr.
Acer atropurpureum Dippel
Acer bohemicum C.Presl ex Opiz.
Acer dittrichii Ortmann
Acer erythrocarpum Dippel
Acer euchlorum Dippel
Acer fieberi Opiz
Acer leopoldii (Van Geert) Van Geert
Acer majus var. glaucum Gray
Acer melliodorum Opiz
Acer montanum Garsault
Acer opalus var. villosum (C.Presl) Steud.
Acer opizii Ortmann
Acer opulifolium Thuill.
Acer procerum Salisb.
Acer pseudoplatanus var. acuminatum Tausch
Acer pseudoplatanus f. albertsii Schwer.
Acer pseudoplatanus f. albomarmoratum Pax
Acer pseudoplatanus f. albovariegatum (Hayne) Schwer.
Acer pseudoplatanus var. albovariegatum Hayne
Acer pseudoplatanus f. annae Schwer.
Acer pseudoplatanus var. anomalum Schwer.
Acer pseudoplatanus subvar. argenteum Schwer.
Acer pseudoplatanus f. argutum Schwer.
Acer pseudoplatanus f. atropurpureum (Späth) Schwer.
Acer pseudoplatanus atropurpureum Späth
Acer pseudoplatanus f. aucubifolium Schwer.
Acer pseudoplatanus subvar. auratum Schwer.
Acer pseudoplatanus var. aureovariegatum Jacques
Acer pseudoplatanus f. aureovariegatum (Jacques) Schwer.
Acer pseudoplatanus f. bicolor Schwer.
Acer pseudoplatanus f. brevialatum Schwer.
Acer pseudoplatanus var. camboi Sennen
Acer pseudoplatanus var. camboi Sennen
Acer pseudoplatanus f. clausum Schwer.
Acer pseudoplatanus var. coloratum Pax
Acer pseudoplatanus var. complicatum H.Mort.
Acer pseudoplatanus f. complicatum (H.Mort.) Schwer.
Acer pseudoplatanus f. concavum Schwer.
Acer pseudoplatanus f. costorphinense Schwer.
Acer pseudoplatanus var. crispum Schwer.
Acer pseudoplatanus f. cruciatum Schwer.
Acer pseudoplatanus f. cupreum Schwer.
Acer pseudoplatanus var. davuricum Roth
Acer pseudoplatanus f. discolor Schwer.
Acer pseudoplatanus f. distans Rikli
Acer pseudoplatanus f. dittrichii (Ortmann) Schwer.
Acer pseudoplatanus var. dittrichii (Ortmann) Čelak.
Acer pseudoplatanus var. dodei Sennen
Acer pseudoplatanus f. erythrocarpum (Carrière) Schwer.
Acer pseudoplatanus var. erythrocarpum Carrière
Acer pseudoplatanus f. euchlorum (Späth) Schwer.
Acer pseudoplatanus euchlorum Späth
Acer pseudoplatanus var. fieberi Pax
Acer pseudoplatanus f. flavescens Schwer.
Acer pseudoplatanus var. flavovariegatum Hayne
Acer pseudoplatanus f. flavovariegatum (Hayne) Rehder
Acer pseudoplatanus f. grandicorne Borbás
Acer pseudoplatanus f. handjeryi Schwer.
Acer pseudoplatanus var. handjeryi (Schwer.) Späth ex Rehder
Acer pseudoplatanus f. heterophyllum Schwer.
Acer pseudoplatanus var. insigne Späth
Acer pseudoplatanus f. insigne (Späth) Schwer.
Acer pseudoplatanus f. jaspideum Lavallée ex Schwer.
Acer pseudoplatanus var. laciniatum G.Sinclair
Acer pseudoplatanus f. laetum Schwer.
Acer pseudoplatanus var. latialatum Pax
Acer pseudoplatanus f. latialatum (Pax) Pax
Acer pseudoplatanus f. latifolium Schwer.
Acer pseudoplatanus f. laxum Schwer.
Acer pseudoplatanus var. leopoldii Van Geert
Acer pseudoplatanus f. leopoldii (Van Geert) Schwer.
Acer pseudoplatanus var. longifolium Loudon
Acer pseudoplatanus f. luteoconcavum Schwer.
Acer pseudoplatanus f. luteovirescens Schwer.
Acer pseudoplatanus f. lutescens Pax
Acer pseudoplatanus subvar. lutescens (Pax) Heynh. ex Schwer.
Acer pseudoplatanus var. macrocarpum Spach
Acer pseudoplatanus var. mariae Sennen
Acer pseudoplatanus var. medium Spach
Acer pseudoplatanus f. metallicum Schwer.
Acer pseudoplatanus var. microcarpum Spach
Acer pseudoplatanus var. microcarpum Schwer. & Bornm.
Acer pseudoplatanus var. nebrodense Tineo ex Pax
Acer pseudoplatanus f. neglectum Schwer.
Acer pseudoplatanus f. nervosum Schwer.
Acer pseudoplatanus f. nizetii Schwer.
Acer pseudoplatanus f. obtusangulatum Borbás
Acer pseudoplatanus f. opizii (Ortmann) Schwer.
Acer pseudoplatanus f. opulifolium R.Lauche ex Schwer.
Acer pseudoplatanus subvar. pallidum Schwer.
Acer pseudoplatanus f. palmatifidum Schwer.
Acer pseudoplatanus var. pendulum W.H.Baxter
Acer pseudoplatanus var. pindicum Maire & Petitm.
Acer pseudoplatanus f. pseudonizetii Schwer.
Acer pseudoplatanus f. pulverulentum Schwer.
Acer pseudoplatanus f. purpurascens (Jacob-Makoy) Pax
Acer pseudoplatanus purpurascens Jacob-Makoy
Acer pseudoplatanus f. purpureum (Loudon) Rehder
Acer pseudoplatanus var. purpureum Loudon
Acer pseudoplatanus f. pyramidale G.Nicholson ex Schwer.
Acer pseudoplatanus f. quadricolor Schwer.
Acer pseudoplatanus var. quinquelobum Schwer.
Acer pseudoplatanus f. rubromaculatum Pax
Acer pseudoplatanus var. rubropurpureum C.B.Saunders
Acer pseudoplatanus subvar. rubrum Schwer.
Acer pseudoplatanus f. sanguineum Schwer.
Acer pseudoplatanus f. serotinum Schwer.
Acer pseudoplatanus f. serratum Schwer.
Acer pseudoplatanus f. siculum (Guss.) Borbás
Acer pseudoplatanus var. siculum Guss.
Acer pseudoplatanus subvar. smaragdinum Schwer.
Acer pseudoplatanus f. spaethii Schwer.
Acer pseudoplatanus subvar. splendens Schwer.
Acer pseudoplatanus var. subintegrilobum Pax
Acer pseudoplatanus var. subobtusum DC.
Acer pseudoplatanus f. subparallelum Borbás
Acer pseudoplatanus var. subtrilobum Schwer.
Acer pseudoplatanus var. subtruncatum Pax
Acer pseudoplatanus var. ternatum Schwer.
Acer pseudoplatanus var. tomentosum Tausch
Acer pseudoplatanus var. triangulare Schwer.
Acer pseudoplatanus f. tricolor Schwer.
Acer pseudoplatanus var. tricuspidatum Schwer. & Bornm.
Acer pseudoplatanus f. trilobatum Schwer.
Acer pseudoplatanus f. variegatum (Weston) Rehder
Acer pseudoplatanus var. variegatum Weston
Acer pseudoplatanus var. villosum (J.Presl & C.Presl) Parl.
Acer pseudoplatanus subsp. villosum (C.Presl) Pax
Acer pseudoplatanus var. vitifolium Tausch
Acer pseudoplatanus f. vitifolium (Tausch) Schwer.
Acer pseudoplatanus f. worleei Rosenthal ex Schwer.
Acer purpureum Dippel
Acer quinquelobum Gilib.
Acer rafinesquianum Dippel
Acer villosum C.Presl
Acer wondracekii Opiz
Acer worleei Dippel

İstinadlar

Həmçinin bax

[_c17d6cfcc64b4c5b-1] Linnæi C. Species Plantarum (lat.): Exhibentes plantas rite cognitas ad genera relatas. 1753. C. 2. S. 1054.

[1]