Öküz

Hirslənmiş öküz

Öküz — iş heyvanı kimi istifadə edilən buğa (burulmuş erkək inək).

Ümumi məlumat

Kecmişdə minik-yük nəqliyyatı vasitəsi kimi iribuynuzlu heyvanlardan (kəl, öküz, zebu) da geniş istifadə edilmişdir. Hələ qədim zamanlardan iribuynuzlu mal-qara qoşqu qüvvəsi kimi əkinçilərin həyatında mühüm rol oynamışdır. Qafqazda və Ön Asiyada əsas iş heyvanı hesab edilən öküz və kəllər maldar tayfalar və əkincilər tərəfindən yuksək qiymətləndirilmiş və nəhayət, sitayiş obyektlərindən birinə cevrilmişdir.

Qədim Mingəçevirdən tapılan heyvan fiqurunun təsdiqi gostərir ki, e.ə. I minillikdə öküzlərdən yük heyvanı kimi istifadə etmişlər. Sonrakı dövrlərdə də, hətta XIX əsrin 30-40-cı illərinə qədər iribuynuzlu heyvanlardan yük və qoşqu qüvvəsi kimi istifadə edildiyini müxtəlif yazılı və etnoqrafik məlumatlar təsdiq edir. İribuynuzlu heyvanlardan yükdaşıma vasitəsi kimi köçmə maldarlıqla məşğul olan əhali daha cox istifadə edirdi. Xüsusilə arandan yaylağa doğru uzanan köç yollarında ev müxəlləfatı və barxana doldurulmuş fərməşləri iribuynuzlu heyvanlara yükləyir, qadın və uşaqları da onun üstünə mindirirdilər. İctmai, iqtisadi və siyasi vəziyyətlə əlaqdar iribuynuzlu heyvanlardan yük daşımaq məqsədilə təkcə kəndli təsərrüfatlarında deyil, hərbi hissələrdə də istifadə olunmuşdur. XIX əsrin əvvəllərinə aid məlumatda deyilir ki, ordu üçün lazım olan yükü Qori, Tiflis və oradan Yelizavetpola (Gəncə) aparmaq ucun Qazax əhalisindən 100 baş, Borçalı və Dəmirçilərdən isə 600 baş öküz toplanmışdır. Onların 400 başını arabaya qoşmuş, qalanın isə yükləmişlər.

Lerik, Naxçıvan, Laçın, Kəlbəcər rayonlarından toplanmış etnoqrafik materiallar gostərir ki, iribuynuzlu heyvanlardan bəzən minik vasitəsi kimi də istifadə edilmişdir. Bu hal Azərbaycanın digər bolgələri ucun xarakterik olmamışdır. Çünki öküz və kəllər əhalinin əsas gəlir mənbəyi olduğundan, bu heyvanlardan minik vasitəsi kimi istifadə edilməsi günah hesab edilirdi.

Şahdağ xalqlarının məskunlaşdığı dağlıq bölgələrində yükdaşımada xüsusilə öküz çox mühüm yer tutmuş və əsas yükdaşıma vasitəsi sayılırdı^[1].

İstinadlar

1. A.H.Mustafayev. Azərbaycanın maddi mədəniyyət tarixi (etnoqrafik materiallar əsasında tipoloji tədqiqat). Arxivləşdirilib 2016-03-09 at the Wayback Machine Bakı: "Bakı Universiteti" nəşriyyatı, 2009, səh. 206.  (az.)

Həmçinin bax