İtaliyada yunanlar

Salentina və Kalabriyadakı yunandilli ərazilər

Yunanların İtaliyadakı varlığı (yun. Έλληνες στην Ιταλία, it. Greci in Italia) — e.ə. VIII əsrdə tacirlərin və müstəmləkə qruplarının köçü ilə başlayır və bu günə qədər də davam edir.[1] Считается, что они являются потомками древней[2] Hazırda İtaliyanın cənubundakı Kalabriya (Reqqio Kalabriya əyaləti) və Apuliya bölgələrində, xüsusilə Salentina yarımadasında, qədim Böyük Yunanıstan bölgəsinin sərhədləri daxilində yaşayan, yunan dili dialektində danışan Qriko xalqı kimi tanınan etnik azlıq vardır.[3] Onların İtaliyanın cənubunda əsrlər boyu yaşamış qədim və orta əsr yunan icmasının nəslindən olduqları güman edilir. X əsrə qədər Bizans əyaləti olan və XVII əsrə qədər Moreya və Kritdə ərazisi olan İtaliya və Maltanın Yunan Pravoslav Arxeparxiyasının indiki mərkəzi olan Venesiyada yunan icması çoxdan mövcuddur. Bu qrupla yanaşı, Yunanıstandan gələn daha az sayda yeni miqrantlar da İtaliyada yaşayır və ölkədə mühacir icması təşkil edir. Bu gün Cənubi İtaliyadakı bir çox yunan assimilyasiyaya olunarkən İtalyan adət və mədəniyyətinə də riayət edir.

Antik dövr

[redaktə | vikimətni redaktə et]
E.ə. VI əsrdə Yunan diasporu

E.ə. VIII–VII əsrlərdə müxtəlif səbəblərdən, o cümlədən demoqrafik böhran (aclıq, əhalinin həddindən artıq çoxluğu, iqlim dəyişikliyi və digər səbəblər), yeni ticarət nöqtələri və limanların axtarışı, müharibədən qaçmaq və öz vətənlərindən qovulmaq kimi səbəblərə görə yunanlar İtaliyanın cənubu da daxil olmaqla böyük müstəmləkəçilik hərəkatına başladılar.[4]

Eyni zamanda, Qara dənizin şərq sahilləri və Marsel kimi təcrid olunmuş yerlərdə yunan koloniyaları quruldu. Buraya Siciliyadakı yaşayış məntəqələri və Apennin yarımadasının cənub hissəsinin sahilyanı rayonları daxil idi. Romalılar yunanlar tərəfindən sıx məskunlaşdırılmış Siciliya və İtaliyanın cənub ucunu Böyük yunaıstan adlandırdılar.[5] Qədim coğrafiyaşünaslar bu terminin Siciliyanı, yoxsa sadəcə Apuliya və Kalabriyanı əhatə etməsi ilə bağlı fikir ayrılığına düşmüşdülər.

Orta əsrlər

[redaktə | vikimətni redaktə et]
Yellow cartouche
İtaliyada XVI əsrin yunan miqrantları. Solda: Françesko Mavroliko (təxminən 1494–1575) Siciliyanın Messini şəhərində Osmanlıların Konstantinopolu tutduqdan sonra orada məskunlaşan yunan ailəsində anadan olub.[6][7] Sağda: Tomas Flanqinis (təxminən 1578–1648), Yunan müəllim hazırlığı kolleci olan Flangin Məktəbini quran Venesiyada zəngin yunan hüquqşünas və taciri.[8]

Erkən orta əsrlərdə İtaliyanın cənubu Şərqi Roma imperiyasının hakimiyyəti altında qaldığı üçün Yunanıstan və Kiçik Asiyadan Böyük Yunanıstana yeni miqrasiya dalğaları başlandı. Cənubi İtaliyanın yunan sakinlərinin çoxu ellinsizləşib və artıq yunanca danışmasa da, hələ də Kalabriyada və əsasən Salentiyada kiçik Qriko azlığı vardır. Qriko qədim Dori, Bizans yunan və italyan elementlərini birləşdirən bir dilin adıdır. Qrikonun indi yalnız bir neçə min nəfərlə məhdudlaşan zəngin şifahi ənənəsi və folkloru vardır. Böyük Yunanıstanın əsasən yunan dilli olması haqqında qeydlər XI əsrə aiddir.

Bizans imperiyasının süqutu zamanı (1203–1453) və əsasən 1453-cü ildə Konstantinopolun süqutundan sonra XVI əsrə qədər Bizans yunan alimlərinin və digər köçkünlərin Bizansdan köçü müasir alimlər tərəfindən, Roma təhsili, incəsənəti və elmi, eləcə də İntibah humanizminin inkişafında, yunan və digər mühacirlərin dirçəlişində həlledici hesab olunur.[9] Bu mühacirlər humanistlər, şairlər, yazıçılar, naşirlər, ifaçılar, musiqiçilər, astronomlar, memarlar, elm adamları, rəssamlar, katiblər, filosoflar, alimlər, siyasətçilər və ilahiyyatçılar idi.[10]

Osmanlılar Konstantinopolu fəth etdikdən sonrakı onilliklərdə bir çox yunanlar Venesiya Respublikasının ərazilərində, o cümlədən Venesiyanın özündə məskunlaşmağa başladılar. 1479-cu ildə Venesiyada 4000–5000 nəfər yunan sakini yaşayırdı. Üstəlik, Osmanlı imperiyasının hüdudlarından kənarda o dövrün iqtisadi cəhətdən ən güclü yunan icmalarından biri idi.][11] 1494-cü ilin noyabrında Venesiyadakı yunanlar komitəsi və çiçəklənən yunan icmasının maraqlarını təmsil edən zabitləri ilə xeyriyyə və dini cəmiyyət olan Scuola dei Greci adlı bir qardaşlıq cəmiyyətini yaratmaq üçün icazə istədilər və onlara bu icazə verildi. Bu, Yunan koloniyasının hüquqi statusunun Venesiya hakimiyyəti tərəfindən ilk rəsmi tanınması idi. 1539-cu ildə Venesiya yunanlarına öz kilsələrini — San Giorgio dei Grecini inşa etmələrinə icazə verildi, bu kilsə hələ də Venesiyanın mərkəzində Rio dei Greci üzərində dayanır.

Müasir İtaliya

[redaktə | vikimətni redaktə et]

Cənubi İtaliyanın yunan sakinlərinin əksəriyyətinin orta əsrlərdə tamamilə latınlaşmış olmasına baxmayaraq, yunan mədəniyyəti və dili dövrümüzə qədər gəlib çatmışdır. Bunun səbəbi İtaliyanın cənubu ilə Yunanıstanın materik hissəsi arasındakı miqrasiya yollarının heç vaxt tamamilə mövcud olmamasıdır.

Məsələn, XVI–XVII əsrlərdə yunanlar bölgəni yenidən müstəmləkəyə çevirdilər. Bu, Osmanlı türklərinin Peloponnesi zəbt etməsi nəticəsində baş verdi. Xüsusilə xeyli sayda yunan və albanlar Koron süqut etdikdən sonra (1534) Kalabriya, Salentiya və Siciliya bölgələrində sığınacaq axtarıb, məskunlaşdılar. Korondan olan yunanlar — sözdə koronlular — zadəganlara mənsub idilər və özləri ilə xeyli daşınan əmlak gətirmişdilər. Onlar burada xüsusi güzəştlər və vergi güzəştləri əldə etdilər. İtaliyaya köçən yunanların difər bir hissəsi Peloponnesdəki Mani bölgəsindən gəlmişdilər. Maniotlar güclü hərbi ənənələri və qan davaları ilə tanınırdılar (bu yunanların digər hissəsi də Korsikaya köçdü). Bu köçlər italyan cənubunu mədəni və hərbi cəhətdən gücləndirdi.

1922-ci ildə İtalyada faşizm qurulduqdan sonra İtaliyada yunandilli əhali təqib olunmağa başlandı.[12]

Qriko

[redaktə | vikimətni redaktə et]

Qriko xalqı İtaliyanın Kalabriya və Apuliya[13] bölgələrində bu günə qədər mövcud olan yunan mənşəli əhali qrupudur. Qriko xalqı ənənəvi olaraq qədim Dori və Bizans yunan elementlərini özündə birləşdirən yunan mənşəli Qriko dilində danışırdı. Qriko dilinin mənşəyinin son nəticədə Böyük Yunanıstan koloniyalarına aid edilə biləcəyinə inanılır. Yunanlar XII əsrə qədər İtaliyanın cənubundakı bəzi bölgələrin, xüsusən də Kalabriya, Salentiya, Lukaniya və Siciliyanın bəzi bölgələrinin əhalisinin dominant hesab edilirdilər.[14][15] Son əsrlər ərzində Qriko Katolik Kilsəsi və Latın mədəniyyətindən güclü şəkildə təsirlənmiş və nəticədə bir çox Qriqo, əvvəllər çox olmasına baxmayaraq, əsas İtalyan mədəniyyətinə assimilyasiya edilmişdir.[16] Qriko dili son onilliklərdə dilin italyan dilinə dəyişməsi və şəhərlərə genişmiqyaslı daxili miqrasiya səbəbindən ciddi təhlükə altındadır.[17] Qriko icmasının hazırda 60.000 üzvü vardır.[18][19]

Məskunlar

[redaktə | vikimətni redaktə et]
Bulgari brendi İtaliyaya gələn yunan mühacir Sotirio Bulgari tərəfindən təsis edilib.

İkinci Dünya müharibəsindən sonra çoxlu sayda yunan xarici ölkələrə, əsasən ABŞ-a, Filippindəki yunan yaşayış məntəqələrinə, Kanada, Rusiya, Avstraliya, Yeni Zelandiya, Böyük Britaniya, Argentina, Braziliya, Norveç, Almaniya, Birləşmiş Ərəb Əmirlikləri və Sinqapura mühacirət etdi. İkinci Dünya müharibəsindən sonra Yunanıstandan daha az sayda miqrant İtaliyaya üz tutsa da, bu gün Yunan diaspor icmasının sayı təxminən 30.000 nəfərdir ki, onların da əksəriyyəti Roma və Mərkəzi İtaliyada yaşayır.[20]

İstinadlar

[redaktə | vikimətni redaktə et]
  1. ↑ "Greek MFA: Greek community in Italy". 2006-07-17 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-06-09.
  2. ↑ G. Rohlfs, Griechen und Romanen in Unteritalien, 1924.
  3. ↑ PARDO-DE-SANTAYANA, MANUEL; Pieroni, Andrea; Puri, Rajindra K. Ethnobotany in the new Europe: people, health and wild plant resources. Berghahn Books. 2010. 173–174. ISBN 978-1-84545-456-2. ISBN 1-84545-456-1" "The ethnic Greek minorities living in southern Italy today exemplify the establishment of independent and permanent colonial settlements of Greeks in history.
  4. ↑ "Greek Italy:A Roadmap". 2016-03-03 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-06-09.
  5. ↑ "Magna Graecia". World History Encyclopedia (ingilis). 2021-03-10 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-03-27.
  6. ↑ Clagett, Marshall; Archimedes. Archimedes in the Middle Ages, Volume 3. The American Philosophical Society. 1988. səh. 749. ISBN 0-87169-125-6. Initially, we should observe that Francesco Maurolico (or Maruli or Maroli) was born in Messina on 16 September 1494, of a Greek family which had fled Constantinople after its fall to the Turks in 1453 and settled in Messina.
  7. ↑ Cotterell, John. Social Networks and Social Influences in Adolescence. Routledge. 1996. səh. 34. ISBN 0-415-10973-6. Francisco Maurolico, the son of Greek refugees from Constantinople, spread an interest in number theory through his study of arithmetic in two books published in 1575 after his death.
  8. ↑ Biucchi, Edwina; Pilling, Simon; Collie, Keith. Venice: an architectural guide. Batsford. 2002. ISBN 0-7134-8781-X. Tommaso Flangini, a wealthy Greek merchant and . in 1664 . a late entrant to the Venetian Republic's patriciate) were enclosed.
  9. ↑ "Byzantines in Renaissance Italy". 2018-08-31 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-06-09.
  10. ↑ "Greeks in Italy". 2016-06-09 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-06-09.
  11. ↑ Greece: Books and Writers (PDF). Ministry of Culture — National Book Centre of Greece. 2001. səh. 54. ISBN 960-7894-29-4. 2020-11-01 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 2023-04-03.
  12. ↑ "Minority Rights Group International — Italy — Greek-speakers". 2019-01-09 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-06-09.
  13. ↑ Bekerman Zvi; Kopelowitz, Ezra. Cultural education-- cultural sustainability: minority, diaspora, indigenous, and ethno-religious groups in multicultural societies. Routledge. 2008. səh. 390. ISBN 978-0-8058-5724-5. ISBN 0-8058-5724-9" "Griko Milume – This reaction was even more pronounced in the southern Italian communities of Greek origins. There are two distinct clusters, in Puglia and Calabria, which have managed to preserve their language, Griko or Grecanico, all through the historical events that have shaped Italy. While being Italian citizens, they are actually aware of their Greek roots and again the defense of their language is the key to their identity.
  14. ↑ Loud, G. A. The Latin Church in Norman Italy. Cambridge University Press. 2007. səh. 494. ISBN 978-0-521-25551-6. ISBN 0-521-25551-1" "At the end of the twelfth century ... While in Apulia Greeks were in a majority – and indeed present in any numbers at all – only in the Salento peninsula in the extreme south, at the time of the conquest they had an overwhelming preponderance in Lucaina and central and southern Calabria, as well as comprising anything up to a third of the population of Sicily, concentrated especially in the north-east of the island, the Val Demone.
  15. ↑ Kleinhenz, Christopher. Medieval Italy: an encyclopedia, Volume 1. Routledge. 2004. 444–445. ISBN 978-0-415-93930-0. ISBN 0-415-93930-5" "In Lucania (northern Calabria, Basilicata, and southernmost portion of today's Campania) ... From the late ninth century into the eleventh, Greek-speaking populations and Byzantine temporal power advanced, in stages but by no means always in tandem, out of southern Calabria and the lower Salentine peninsula across Lucania and through much of Apulia as well. By the early eleventh century, Greek settlement had radiated northward and had reached the interior of the Cilento, deep in Salernitan territory. Parts of the central and north-western Salento, recovered early, came to have a Greek majority through immigration, as did parts of Lucania.
  16. ↑ Pounds, Norman John Greville. An historical geography of Europe, 450 B.C.-A.D.1330. CUP Archive. 1976. səh. 251. ISBN 978-0-521-29126-2. ISBN 0-521-29126-7" "Greeks had also settled in southern Italy and Sicily which retained until Norman conquest a tenuous link with Constantinople. At the time of Norman invasion, the Greeks were a very important minority, and their monasteries provided the institutional basis for the preservation of Greek culture. The Normans, however, restored the balance and permitted Latin culture to re-assert itself. By 1100 the Greeks were largely assimilated and only a few colonies remained in eastern Sicily and Calabria; even here Greek lived alongside and intermarried with Latin, and the Greek colonies were evidently declining.
  17. ↑ Moseley, Christopher. Encyclopedia of the world's endangered languages. Routledge. 2007. səh. 248. ISBN 978-0-7007-1197-0. ISBN 0-7007-1197-X" "Griko (also called Italiot Greek) Italy: spoken in the Salento peninsula in Lecce Province in southern Apulia and in a few villages near Reggio di Calabria in southern Calabria ... South Italian influence has been strong for a long time. Severely Endangered.
  18. ↑ "Grecia Salentina official site (in Italian)". www.greciasalentina.org.org. 2010-12-31 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: February 2011. La popolazione complessiva dell'Unione è di 54278 residenti così distribuiti (Dati Istat al 31° dicembre 2005. Comune Popolazione Calimera 7351 Carpignano Salentino 3868 Castrignano dei Greci 4164 Corigliano d'Otranto 5762 Cutrofiano 9250 Martano 9588 Martignano 1784 Melpignano 2234 Soleto 5551 Sternatia 2583 Zollino 2143 Totale 54278
  19. ↑ Bellinello, Pier Francesco. Minoranze etniche e linguistiche. Bios. 1998. səh. 53. ISBN 978-88-7740-121-2. ISBN 88-7740-121-4" "Le attuali colonie Greche calabresi; La Grecìa calabrese si inscrive nel massiccio aspromontano e si concentra nell'ampia e frastagliata valle dell'Amendolea e nelle balze più a oriente, dove sorgono le fiumare dette di S. Pasquale, di Palizzi e Sidèroni e che costituiscono la Bovesia vera e propria. Compresa nei territori di cinque comuni (Bova Superiore, Bova Marina, Roccaforte del Greco, Roghudi, Condofuri), la Grecia si estende per circa 233 kmq. La popolazione anagrafica complessiva è di circa 14.000 unità.
  20. ↑ "Hellenic Republic Ministry of Foreign Affairs, Italy, The Greek Community". 2006-07-17 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-06-09. Greek community. The Greek diaspora consists of some 30,000 people, most of whom are to be found in Central Italy. There has also been an age-old presence of Italian nationals of Greek descent, who speak the Greco dialect peculiar to the Magna Graecia region. This dialect can be traced historically back to the era of Byzantine rule, but even as far back as classical antiquity.

Ədəbiyyat

[redaktə | vikimətni redaktə et]
  • Jonathan Harris. Being a Byzantine after Byzantium: Hellenic Identity in Renaissance Italy. — Kambos: Cambridge Papers in Modern Greek 8 (2000), 25–44
  • Jonathan Harris. Greek Emigres in the West, 1400–1520 (Camberley, 1995)
  • Jonathan Harris and Heleni Porphyriou. The Greek diaspora: Italian port cities and London, c. 1400–1700 // Cities and Cultural Transfer in Europe: 1400–1700, ed. Donatella Calabi and Stephen Turk Christensen (Cambridge, 2007), pp. 65–86
  • Heleni Porphyriou. 'La presenza greca in Italia tra cinque e seicento: Roma e Venezia', La città italiana e I luoghi degli stranieri XIV–XVIII secolo, ed. Donatella Calabi and Paolo Lanaro (Rome, 1998), pp. 21–38
  • M. F. Tiepolo and E. Tonetti. I Greci a Venezia. Atti del convegno internazionale di studio, Venezia, 5–8 Novembre 1998 (Venice, 2002), pp. 185–195

Xarici keçidlər

[redaktə | vikimətni redaktə et]