Şəriət

Şəriət (ərəb. الشريعة‎) — İslamda qəbul edilən ibadət, davranış və cəzalarla əlaqəli bütün dini qanun anlayışlarına və qaydalarına verilən ad. Fiqh, digər tərəfdən, şəriətdə bu qanun və qaydaların nəzəri və praktiki tətbiqi araşdırmaları ilə əlaqəli və şəriətin nə mənada olduğunu müəyyənləşdirən fəaliyyətlərə verilən addır. Dini terminologiyada şəriət ayələr və hədislər kimi dinin mənbəyi kimi qəbul edilən Allah və Məhəmməd peyğəmbərin kəlamlarına, fiqh isə dini rəhbərlərin sözləri və hərəkətlərinə və onların şərhlərinə istinad edir.

Qurana əsaslanan şəriət qanunları əsas mənbə kimi əsrlər boyu islam cəmiyyətlərini və bir çox məsələlərdə kişi və qadınlar arasında münasibətlər, müharibə, nikah, boşanma, irs mübadiləsi, şəhadətnamə kimi müəyyən edilmiş qaydalarla sosial həyatı tənzimləmişdir. Qadın geyimləri ilə bağlı dəqiq çərçivənin olmaması, Qadın geyimləri haqqında əmrin rejimi ilə Qurani-Kərimdə ifadə edilmiş cümlələrdə, ideyaların yaranmasına gətirib çıxarmışdır, hansılar ki, İslamda əsrlər boyu müzakirə edilmişdir, hansılar ki, bir sonunda qadın geyimlərini yalnız qadının cinsiyyət orqanlarını əhatə etmək üçün kifayətdir, digər tərəfdən və şəxslər də daxil olmaqla, bütün bədəni örtməyə qadını məcbur edirdilər.^[1]

İslam fiqhinin məzhəbləri Quranı dinin əsas mənbəyi hesab edirlər.

Vacib (fərz, vəcib və sünnət) əməllərdən əl çəkmək və pis (məkruh və haram) olaraq təyin olunan işləri etmək cəzaya səbəb olur. (hadd və ya tazir cəzaları)

Dünyəvi ölkələrdə vacib, halal, haram kimi məfhumlar yalnız moizə və ritorika dilidir. Şəriət idarələrində isə bunun çox ağır nəticələri ola bilər. 26 avqust 2001-ci ildə Əfqanıstanda İnqilabçı Qadınlar Birliyi tərəfindən gizli şəkildə lentə alınan görüntülər. Burka geyən qadın, Taliban anlayışında haram sayılan üzünü açdığı üçün yaxşılığı əmr edib, pislikdən çəkindirməyə cavabdeh olan dini polislər tərəfindən camaat qarşısında dəyənəklə cəzalandırılır.^[2][3]

Klassik şəriət tətbiqlərindən bəzilərinə ciddi insan haqları pozuntuları daxildir.^[4] 'Müharibələrdə əsir götürülmüş' qadınların vəziyyəti insan hüquqları baxımından kritik bir mövzudur. Quranın ənənəvi təfsirlərinə görə, bu qadınlar müharibə talanları kimi qəbul edilir. Bu qadınların evli olub-olmaması nəzərə alınmır və digər kölə qadınlar kimi, haq sahibləri (döyüşçülər və ya alıcıları) onların razılığı olmadan bədənləri üzərində cinsi əlaqədə ola bilərlər. (Əl-Möminun; 5- 6) (bax: Müharibə cinayətləri)

13-cü əsrdə qul bazarı, Yəmən. Şəriətdə qullar və cariyələr mülk sayılır; Onu almaq, satmaq, icarəyə vermək, hədiyyə etmək, paylaşmaq və miras almaq olar.

İnsanların və insan davranışlarının təsnifatı (Etiket, Mühakimə)

Dini vacibatlar da fərz, vacib və müstəhəb kimi dərəcələrə bölünür. Bundan əlavə, haram və ya məkruh şəklində çəkinilməsi vacib olan mənfi öhdəliklər var və onlara əməl etməməyə görə cinayət-ictimai sanksiyalar var.

Fiqhdə insan davranışı müxtəlif kateqoriyalara bölünür: Fərz (mütləq zərurət ifadə edən hərəkət və ibadətlər), Vacip (zərurət, zərurətin aşağı dərəcəsi), sünnə, müstəhəb (sevilən əməllər), halal, məkruh (çox çirkin; təhrimen məkruh, az çirkin; tənzihən məkruh) haram (tamamilə qadağandır).

Hicri 36/656-cı il, Bişapurda Əli xilafəti dövründə zərb edilmiş sikkə. Sasani hökmdarı II.Xosrovu təqlid edən büst, Ay-ulduz, Bəsmələ, Zərdüşti atəşi. Əvvəlcə problem olmayan relyef və şəkillər,^[5] üləma təfsirləri ilə günah, digər inancları təmsil edən simvollar isə küfr hesab edilərək ictimai həyatdan kənarlaşdırılır.^[6] (Revizionist məktəbə görə, bu gün İslamın yayılması adlandırılan genişlənmənin dini deyil, dünyəvi ərəb ekspansiyası olduğuna dair sübutlardan.^[7])

Bu hərəkətlərin şəriət anlayışında maddi və ya mənəvi ekvivalentləri var. Fərz, vacib və sünnə sayılan əməllərin tərk edilməsi, məkruh və haram sayılan əməllərin icrası hədd və ya təzir cəzası kimi cəzalandırılır. Məsələn, namaz qılmayanları döyüb həbs etmək, israr edənləri öldürmək bu çərçivəyə alına bilər.^[8][9][10]

Şəriət anlayışında insanlar inanclarına, mənsubiyyətinə və ya davranışlarına görə müsəlman-zimmi, saleh, fasiq, mulhid, mürtəd kimi təbəqələrə, eləcə də azad qul, qadın-kişi kimi fərqlərə bölünür və onlar bu siniflər üçün müəyyən edilmiş hüquqlara, vəzifələrə və ya cəzalara məruz qalırlar. Bu ayrı-seçkiliyin şəhadətin rədd edilməsi kimi yüngül nəticələri, mürtəd və dönüklərin yandırılması kimi ağır nəticələri ola bilər və miras, ölüm təzminatı, qisas, idarəçi və ya hakim təyinatları kimi bir çox sahədə özünü göstərir. Zina cəzalarında evli və subay arasında da fərq var. Qanuni hüquq və vəzifələr insanın müdrik olması ilə başlayır.

Qurana görə əsas cinayət və cəza formaları

Mərakeşli qadının (Sol Hachuel) İslamı tərk etdiyinə görə edam edilməsi, Alfred Dehodencq

Günahın sübutu / Şahid qaydaları;

Qanunun bərqərar olmasında ən mühüm təyinedicilərdən biri, kimin şəhadətinin qəbul edilib, kimin şəhadətinin qəbul olunmayacağı məsələsi şəriətdə ən mühüm mövzulardan biridir:

Qadının şəhadət haqqı hədd cəzası tələb edən cinayətlərin isbatında, vəsiyyət və boşanma işlərində və digər məsələlərdə kişilərdən fərqlidir. 1 kişi + 2 qadın şəklində olan qadınların şahidliyi bu cür işlərə şahidlik edən ən azı bir kişi olmaq şərti ilə qəbul edildi.^[11]

• Zina: Quran görə, 100 çubuqla vurmaq. Əgər zinakar qadın cariyə isə Onun yarısıdır.^[12] Lakin, bir hədisə görə, evli olanlar üçün recm (daşlarla öldürmək) tətbiq edilir.^[13][14] Şəriət qanunlarında təcavüz kimi bir cinayət yoxdur.

• Oğurluq: Oğurluq aktında sağ tərəfdən başlayaraq, əllərindən biri kəsilir.^[13][14]

• Kazf: Zinanın ismətli qadına aid edilməsi 80 çubuqlarla cəzalandırılır və onun ifadələri qəbul edilmir.

• Yol kəsilməsi: Hərəkətlərinin növünə və ağırlığına görə sağ əl və sol ayaqların çarpaz kəsilməsi, həbs vəya sürgün cəzaları verilir.

• Qisas: Tarixi praktikada qisas iki şəkildə görünür. Onlardan biri, bədən bütövlüyünə qarşı cinayətlərdə, törədilən cinayətlə eyni olan "əks hərəkət" ilə şəxsin cəzalandırılmasıdır; Bir həyat üçün bir həyat, bir göz üçün göz, bir diş üçün diş ... və s.

Başqa bir tətbiq, cinayətkarın və qurbanın sosial vəziyyəti ilə bağlıdır. Qəbilə anlayışında, bir adam başqa bir tayfadan bir qadını, köləni və ya şərəfli bir şəxsi öldürdükdə, "qatilin mənsub olduğu qəbilədən, oxşar statusa malik" bir adam bunun müqabilində öldürüləcək. Ümumi bir adət olaraq, ağanın kölə, atanın uşağa, ərin arvadına öldürülməsi qisas cəzası ilə cəzalandırılmır və qadını öldürən kişiyə qarşı qisas tətbiq edilmir.^[15][16]

İslamda tətbiq üçün əsas ayə Əl-Bəqərədir; 178 ayə; : 'Ey iman gətirənlər! Öldürülən insanlarla əlaqədar sizə qisas qərarı verildi. Azad ilə azad, əsirlə əsir, qadınla qadın. Ölənin qardaşı (qatil) bir qiymətə bağışlanarsa, adətinə əməl etsin və qiyməti yaxşı ödəsin. "

Ancaq ayədəki "qadın üçün qadın" sözünün ləğv edilməsi və ayədə adı çəkilməməsinə baxmayaraq, bir müsəlman qeyri-müsəlmanı öldürdüyü zaman qisasın tətbiq ediləcəyi mübahisəli olaraq qalır.^[17][18]

Şəriət qanunlarına görə, kölə azad adam öldürəndə qisas alınır, azad adam qul öldürəndə isə qisas almaq olmaz.^[19]

İslamda cinayətlərlə əlaqəli olaraq qisas institutu mövcuddur. Qisas qaydasına görə, əbəs (günahsız) yerə öldürülmüş şəxsin qəyyumu (qardaşı, atası...) qatili cəzalandırmaq hüququna sahibdir. Eyni zamanda onun qatili bağışlamaq hüququ da var.^[20]

Qisas haqqında Maidə surəsinin 45-ci ayəsində bu cür qeyd edilir: "Onlara (Yəhudi) belə hökm etdik ki, can canın müqabilində, göz gözün müqabilində, burun burunun müqabilində, qulaq qulağın müqabilində, diş dişin müqabilində olsun, hər bir yaranın da qisası vardır. Əgər bir şəxs onu (qatili, canini) bağışlasa, onun kəffarəsi hesab olunar, hər kəs Allahın nazil etdiyi əsasda hökm etməsə, zalımdır."^[21]

Abdülaziz Bayındır'a görə, diş üçün diş, göz üçün göz, qulaq üçün qulaq, burun üçün burun və yaralanmalara görə qisas kimi müddəalar əlaqədar ayə ilə ləğv edildi.^[22]

İstinadlar

1. "Arxivlənmiş surət". 2020-08-04 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-01-07.
2. "Movies" (MPG). Revolutionary Association of the Women of Afghanistan (RAWA). 25 March 2009 tarixində arxivləşdirilib.
3. Nitya Ramakrishnan. In Custody: Law, Impunity and Prisoner Abuse in South Asia. SAGE Publishing India. 2013. səh. 437. ISBN 9788132117513. 27 December 2020 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 16 July 2019.
4. "Arxivlənmiş surət". 2021-07-02 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-07-12.
5. "Arxivlənmiş surət". 2020-03-24 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2023-02-08.
6. "Arxivlənmiş surət". 2023-02-08 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2023-02-08.
7. Robert G. Hoyland: In God's Path. The Arab Conquests and the Creation of an Islamic Empire [tr: Allah'ın Yolunda. Arap Fetihleri ve İslam İmparatorluğunun Yaratılışı] (2015)
8. "Arxivlənmiş surət". 2012-08-06 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2022-02-15.
9. kitap kaynağı|ad1=Necati |soyadı1=Yeniel |ad2=Hüseyin |soyadı2=Kayapınar |başlık=Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi |cilt=2 |sayfa=112
10. "Arxivlənmiş surət". 2013-02-26 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2022-02-15.
11. Buhârî, İman 21; Müslim, 907, ; Nesâî, 3:147; Muvatta, 1:187
12. Nisa Suresi, 25. ayet
13. "Arşivlenmiş kopya". 3 may 2012 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2 oktyabr 2020.
14. "Arşivlenmiş kopya". 9 oktyabr 2013 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2 oktyabr 2020.
15. "Arxivlənmiş surət". 2022-01-29 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2022-01-31.
16. "Arxivlənmiş surət". 2021-09-07 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-09-07.
17. "Arxivlənmiş surət". 2017-02-27 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-09-09.
18. "Arxivlənmiş surət" (PDF). 2017-12-15 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 2021-09-09.
19. "Arxivlənmiş surət". 2017-02-27 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-09-09.
20. xeberle.com. "İslamda qisas hüququ varmı?" (az.). 27 mart 2015. 21 avqust 2020 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 21 avqust 2020.
21. www.islamquest.net. "İslam və Quran nəzərindən qisas hökmünün fəlsəfəsi nədir?" (az.). 13 fevral 2012. 21 avqust 2020 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 21 avqust 2020.
22. "Arxivlənmiş surət". 2020-07-23 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-09-09.