ABŞ Konstitusiyası
| ABŞ Konstitusiyası | |
|---|---|
| ing. United States Constitution | |
 ABŞ Konstitusiyası orijinal mətninin 1-ci səhifəsi | |
| Növ | Konstitusiya |
| Ölkə |
 ABŞ |
| İmzalanıb | 17 sentyabr 1787 |
| Qüvvəyə minib | 4 mart 1789 |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
ABŞ Konstitusiyası (ing. United States Constitution) ABŞ-nin ali hüquqi qüvvəyə malik əsas qanunu[1]. ABŞ Konstitusiyası 17 sentyabr 1787-ci ildə Filadelfiyada Konstutsion Konventdə qəbul olunmuş daha sonra bütün on üç ştat tərəfindən ratifikasiya olunmuşdur. Müasir nöqteyi-nəzərdən ABŞ Konstitusiyası dünyada ilk konstitusiya hesab olunur. ABŞ Konstitusiyasına bütün mövcudluğu dövründə on yeddi düzəliş edilmişdir.
ABŞ Konstitusiyası hakimiyyət bölgüsü prisipinə əsaslanır: qanunverici (Konqres), icraedici (Prezident) və məhkəmə hakimiyyəti (Ali məhkəmə). ABŞ Konstitusiyası ABŞ ştatlarına qanunvericilik sahəsində geniş hüquqlar vermişdir.
Tarixi
[redaktə | mənbəni redaktə et]Ölkədəki qarışıqlıq 13 ştatın daha da sıx birləşməsini tələb edirdi. 13 ştatın hər birinin öz qanun- qaydaları var idi. Ölkədə vahid pul sistemi olmadığından müxtəlif əskinaslar dövriyyə edirdi. Xarici siyasət məsələləri də böyük əhəmiyyət kəsb edirdi. "Konfederasiyalar maddəsi" əsasında yaranmış zəif hökumət ABŞ beynəlxalq aləmdə lazımi səviyyədə təmsil edə bilməzdi.1787-ci il mayında, 1781-ci ilin konfederasiya maddələrinə yenidən baxmaq üçün konstitusiya konventi açıldı. 55 nəfərdən −20-si plantator 23-bankir, tacir, sənayeçi 10 vəkil, 2 ter həkim və müəllim. Sentyabrda konvent işini başa çatdırdı.Fladelfiyada Rod Aylenddən başqa bütün ştatlar toplaşmışdı və yeni sənədi qəbul etməyə razılıq verdilər,lakin burada toplaşanların yeni sənəd qəbul etməyə səlahiyyətləri çatmırdı deyə sənədi gizli iclasda qəbul etməyi qərara aldılar.əsasən 4 üsül müzakirə olunurdu.1)virciniya layihəsi-hakimiyyət bölgüsü olsun.2 palatalı parlament yaradılsın,İcra hakimiyyətini parlament seçsin.2)New Arsi-1 palatalı parlament olsun və hamı eyni səslə təmsil olunsun.3)Konnektut-əsas etibarilə Virciniya layihəsi ilə eyniydi sadəcə yuxarı palatanın 2 səs hqququ olmalıyıd.4)Hamilton-ingilis dövlət quruluşunu qirmaq istəyirdi. 1787-ci il konstitusiyası yeni federal və yaxud ittifaq dövləti yarandığını elan edirdi. Ştatlar özünüidarə və konstitusiyalarını saxlayırdılar. Qanunverici hökumət- Konqessə mənsub idi. Konqress iki palatadan- nümayəndələr və senatdan ibarətdir. Nümayəndələr palatası üzvləri əhalisinin proporsional sayına müvafiq hər ştatdan 2 illiyinə seçilir. Senatorlar isə- 6 illik müddətə, hər ştatdan iki nəfər olmaqla seçilir. Qanunun qəbul edilməsi üçün hər iki palatanın razılığı vacib idi. Icraedici hakimiyyət prezidentə verilir. Prezident 2 mərhələli seçkidə seçilir. Prezident nazirləri (katibləri) təyin edir, nazirlər ancaq prezident qarşısında cavabdeh idilər. Prezident də ali komandandır. Əgər qanun konqresin 3\2-ni razı salmırsa, prezident ona veto qoya bilər. Konstitusiya ABŞın ali məhkəməsini də təsis edirdi ki, bura da ömürlük təyin olunmuş hakimlər daxil idi. Ali məhkəmə, qanunda ABŞ konstitusiyasına ziddlik taparsa bu qanunu ləğv edə bilər. Qul alveri qadağan edilmirdi. 1787-ci il konstitusiyası 13 ştatdan 9 nun konventi onu ratifikasiya etdikdən sonra qüvvəyə minməli idi. Konstitusiyanın tərəfdarları federalistlər adlanırdı. Hamilton, Medison, Vaşinqton. Konstitusiya əleyhinə olanlar isə antifederalistlər T.Cefferson və s. təkilf edirdilər ki, konstitusiyaya düzəlişlər edilsin. İki il ərzində ştatlarda ratifi kasiya edilən konstitusiya 4 mart 1789-cu ildə qüvvəyə minmişdir. Konstitusiya Konventindəki müzakirələrin gedişində Tomas Cefferson başda olmaqla bir qrup nümayəndə konstitusiyanın mətninə dövlətin məhdudlaşdıra bilməyəcəyi insan hüquqlarının siyahısını daxil etmək tələbini irəli sürürdü. Əvvəlcə etirazla qarşılanan bu təklif 1789-cu ilin yazında Konqresdə ciddi müzakirə edilir. Ceffersonun təklif etdiyi düzəlişlər siyahısı dərhal qəbul edilərək ratifi kasiya üçün ştatlara göndərilir. 1791-ci ilə qədər düzəlişlərin 10-u təsdiqlənir və o vaxtdan ABŞ Konstitusiyasının Hüquqlar haqqında Billi kimi tanınır. Hüqüqlar haqqında Bill — ABŞ Konstitusiyasının ilk on dəyişiklərinin formal adı. Bu dəyişiklər insan hüquqlarının gücləndirilməsi üçün edilmişdir. Dəyişikliklər Ceyms Medison tərəfindən 1789-cu il sentyabrın 25-də ABŞ Konqresi iclasının birinci çağırışında təklif olunmuşdur və 1791-ci il dekabrın 15-də qüvvəyə minmişdir. Bu Billə əsasən Konqres vicdan, söz və dinc yığıncaqlar azadlığını məhdudlaşdıran qanunlar qəbul edə bilməz.1791-ci ildən 12 əlavədən sadəcə 10 u qüvvəyə mindi və bunların 5i insan hüquq və azadlıqları ilə bağlı idi.bunlardan birində deyilirdi ki,hər ştatın öz qvardiyası ola bilər və hərkəs özünümüdafiə hüququna malikdir. Hüquqlar haqqında Billin qəbul edildiyi 1791-ci ildən indiyə qədər Konstitusiyaya daha 17 düzəliş edilib. Bu düzəlişlər əsasən vətəndaş hüquqlarını (quldarlığın ləğvi, seçki hüquqlarının genişləndirilməsi və s.) artırmış və vətəndaşların dövlət üzərindəki nəzarətinin güclənməsinə kömək etmişdir.
Həmçinin bax
[redaktə | mənbəni redaktə et]İstinadlar
[redaktə | mənbəni redaktə et]- ↑ John R. Alden. George Washington: A Biography. — LSU Press, 1996. — P. 221. — 326 p. — ISBN 9780807121269.