Afrikanın yerli xalqları
.jpg)
Afrikanın yerli əhalisi — müstəmləkəçilərin gəlməsindən əvvəl orada yaşayan insanlar qrupudur.
Tarixi
[redaktə | mənbəni redaktə et]Yerli Afrika xalqlarının tarixi minillikləri əhatə edir və müxtəlif mədəniyyətləri, dilləri və siyasi sistemləri əhatə edir. Yerli Afrika mədəniyyətləri qədim zamanlardan bəri mövcuddur. Ən qədim insan məskəni sayılan Oldovoy dərəsi də buradadır. Qitədəki insan həyatının ən erkən sübutlarından bəziləri yüz minlərlə il əvvələ aid daş alətlər və qaya sənətindən gəlir. Afrika tarixinin ən erkən yazılı qeydləri eramızdan əvvəl 3000-ci ilə aid olan qədim Misir və Nubiya mətnlərindən gəlir. Bu mətnlər dövrün cəmiyyətləri, o cümlədən dini inanclar, siyasi sistemlər və ticarət şəbəkələri haqqında məlumat verir. Sonrakı əsrlərdə, Şimali Sudanın Kuş Krallığı və Qərbi Afrikadakı Qana, Mali və Sonqhai kimi güclü imperiyaları əhatə edən müxtəlif Afrika sivilizasiyaları məşhurlaşdı. 15-ci əsrin sonlarında milyonlarla afrikalının əsarət altına alınmasına və bir çox yerli mədəniyyətin köçməsinə səbəb olan Avropa müstəmləkəçiliyi başladı. İkinci Dünya Müharibəsinin bitməsindən bəri yerli Afrika mədəniyyətləri qərbləşmə və qloballaşma qarşısında öz kimliklərini qorumaq üçün mübarizə apararaq, davamlı bir axın vəziyyətindədirlər. Son illərdə ənənəvi mədəniyyətlərə maraq yenidən artıb və bir çox Afrika ölkələri öz yerli irsini qorumaq və təbliğ etmək üçün addımlar atıblar.
Müasir vəziyyəti
[redaktə | mənbəni redaktə et]Hazırda Afrikada dövlət quraraq müasir sivilizasiyaya uğrayan əhali ilə yanaşı, öz qədim adət-ənənələrini qoruyub saxlayan, ovçuluq-yığıcılıqla məşğul olan az miqdarda yerli xalqlar də yaşayır. 20-ci əsrin sonlarından etibarən bu xalqlar həm milli, həm də beynəlxalq kontekstdə öz hüquqlarının fərqli yerli xalqlar kimi tanınmasına getdikcə daha çox can atırdılar. 1997-ci ildə Afrikanın Yerli Xalqlarının Koordinasiya Komitəsi (IPACC) yaradılıb. O, hökumətlər və BMT kimi qurumlarla dialoqlarda Afrikanın yerli xalqlarının nümayəndəsi kimi tanınan əsas transmilli şəbəkə təşkilatlarından biridir. 2008-ci ildə IPACC 21 Afrika ölkəsində 150 üzv təşkilatdan ibarət idi. IPACC Afrikadakı yerli iddialarla əlaqəli bir neçə əsas xüsusiyyəti müəyyən edir: “kökləri müstəmləkəçilikdən qaynaqlanan siyasi və iqtisadi marginallaşma; de-fakto ayrı-seçkilik çox vaxt kənd təsərrüfatı xalqlarının dövlət sistemində üstünlük təşkil etməsinə əsaslanan (məsələn, ovçuların və çobanların təhsil və səhiyyə xidmətlərinə çıxışının olmaması); ovçuluq və heyvandarlıq xalqlarını səhralarda və meşələrdə öz ev mühitləri ilə əlaqələndirən mədəniyyət, şəxsiyyət, iqtisadiyyat və ərazi xüsusiyyətləri (məsələn, köçərilik, pəhriz, bilik sistemləri); San və Piqmey xalqları kimi bəzi yerli xalqlar fiziki cəhətdən fərqlidirlər. Afrika hökumətlərarası səviyyədə yerli əhalinin hüquqlarının və narahatlıqlarının araşdırılması Afrika İttifaqı (AU) tərəfindən maliyyələşdirilən İnsan və Xalqların Hüquqları üzrə Afrika Komissiyası (ACHPR) nəzdində yaradılmış alt komissiya tərəfindən həyata keçirilir. Afrika Birliyi Təşkilatı (OAU)) 2003-cü ilin sonunda ACHPR-ı imzalayan 53 dövlət Afrika Komissiyasının Yerli Əhali/İcmalar üzrə İşçi Qrupunun Hesabatını və onun tövsiyələrini qəbul etdi. Hesabatda yerli spesifik xalqların ayrıseçkiliyə məruz qaldığını deyirdi. 30 dekabr 2010-cu ildə Konqo Respublikası yerli xalqların hüquqlarının təşviqi və müdafiəsi üçün qanun qəbul etdi. Bu qanun Afrikada ilk dəfədir və onun qəbulu qitədəki yerli xalqlar üçün tarixi inkişaf kimi qiymətləndirilir.
Həmçinin bax
[redaktə | mənbəni redaktə et]İstinadlar
[redaktə | mənbəni redaktə et]Mənbələr
[redaktə | mənbəni redaktə et]- The Indigenous World 2020. https://iwgia.org/images/yearbook/2020/IWGIA_The_Indigenous_World_2020.pdf
- Indigenous peoples in Africa. https://www.iwgia.org/images/publications/0112_AfricanCommissionSummaryversionENG_eb.pdf