Andrey Babiş

Andrey Babiş
çex. Andrej Babiš
Çex Respublikasının Baş naziri
6 dekabr 2017 – h.h
Əvvəlki	Bohuslav Sobotka
ANO 2011-in lideri
11 may 2012 – h.h
Əvvəlki	vəzifə təsis edilib
Çex Respublikası Baş nazirinin müavini
29 yanvar 2014 – 24 may 2017
Əvvəlki	Yan Fişer
Sonrakı	Riçard Brabek
Maliyyə Naziri
29 yanvar 2014 – 24 may 2017
Əvvəlki	Yan Fişer
Sonrakı	İvan Pilnıy
Deputatlar Palatasının üzvü
26 oktyabr 2013 – h.h
Şəxsi məlumatlar
Doğum tarixi	2 sentyabr 1954 (70 yaş)
Doğum yeri	Bratislava, Çexoslovakiya (indiki Slovakiya)
Fəaliyyəti	iş adamı, siyasətçi, iqtisadçı, sahibkar
Uşaqları	4
Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Andrey Babiş (çex. Andrej Babiš; 2 sentyabr 1954^[1][2][…], Bratislava^[3]) — 2017-ci ilin dekabrından Çex Respublikası Baş naziri, 2012-ci ildən isə ANO 2011-in qurucu lideri olan çex siyasətçi.

Slovakiyada doğulub böyüyən Babiş Məxməri inqilabdan sonra Çexiyaya köçdü. Uzun iş fəaliyyəti ərzində "Bloomberg"-ə görə təxminən 4.04 milyard dollar sərvəti ilə Çexiyanın ən zəngin ikinci adamı oldu. Bu sərvətin böyük hissəsi Çexiyanın ən böyük iki qəzetinə, "Mladá fronta DNES" və "Lidové noviny"-ə sahib olan "Agrofert Group"-un rəhbər və sahibi olduğu dövrdə gəldi.^[4]

Babiş 2012-ci ildə ANO 2011-i quraraq siyasətə girdi. Yeni partiya olmasına baxmayaraq, ANO 2011 2013-cü il seçkilərində güclü çıxış edərək lider ÇSDP-dan cəmi 3 yer geridə qaldı. Baş nazir Bohuslav Sobotka tərəfindən Baş nazirin müavini və Maliyyə Naziri təyin edildi. 2017-ci ilin may ayında Sobotka Babişin "Agrofert"-in baş direktoru olarkən vergi ödəməkdən yayındığı iddialarından qaynaqlanan böhrandan sonra Babişi istefaya göndərdi.

2017-ci il seçkilərindən sonra, ANO 2011 potensial koalisiya tərəfdaşlarının zəif iştirakı səbəbindən mütləq çoxluq yaratmasa da, asanlıqla çoxluq partiya oldu. Babiş 6 dekabrda Baş nazir təyin edildi və bir həftə sonra ANO 2011 rəsmilərindən və müstəqillərdən ibarət azlıq hökuməti qurdu. Baş nazir olmuş ən yaşlı və ən varlı şəxs oldu, eyni zamanda Çexiya tarixində VDP və ya ÇSDP-dan başqa bir partiyadan olan ilk Baş nazir oldu. Babiş eyni zamanda Çexiya xaricində doğulan və ana dili çex dili olmayan ilk Baş nazirdir. 16 yanvar 2018-ci ildə hökuməti Babişdən 1989-cu ildə kommunizmin süqutundan bəri Kommunist Partiyasının dəstəyinə arxalanan ilk hökumət olan ikinci hökumət qurmasını tələb edərək, Deputatlar Palatasına olan inamını itirdi.^[5]

Babiş nəzarət etdiyi anonim şirkətin Avropa Regional İnkişaf Fondundan qanunsuz olaraq 2 milyon avro subsidiya aldığı iddiaları ilə 2015–2017-ci illərdə həm Çexiya polisi, həm də Avropa Fırıldaqçılıqla Mübarizə İdarəsi tərəfindən istintaq altında idi. 2017-ci ilin sentyabr ayında işlə əlaqədar polis sorğusu aldıqdan sonra deputat toxunulmazlığından məhrum edildi və 9 oktyabr 2017-ci ildə Babişə rəsmi ittiham irəli sürüldü. Lakin Babişin yenidən seçilməsi ilə onun toxunulmazlığı bərpa edildi və Deputatlar Palatası 19 yanvar 2018-ci ildə bu qərarı ləğv etmək üçün yenidən səs verdi. Onun vəzifədə olması və siyasəti çoxsaylı etirazlara səbəb olub. Buna baxmayaraq, Babiş Çexiyanın ən sevilən siyasətçilərindən biri olaraq qalır.^[6]

Həyatı

Andrey Babiş 2 sentyabr 1954-cü ildə Bratislavada Hlohovetsdən olan slovak atası və Ukraynanın Zakarpatya vilayətindən olan Karpatiya almanı olan ananın ailəsində dünyaya gəlmişdir. Atası diplomat və Çexoslovakiya Kommunist Partiyasının üzvü idi, Cenevrədə Tariflər və Ticarət Sazişinin müzakirəsi zamanı və BMT-də məsləhətçi olaraq Çexoslovakiyanı təmsil etmişdir. Anası tərəfində Ervin və Vyera Şaybnerin bacısı oğludur.^[7]

Babiş uşaqlığının bir hissəsini xaricdə keçirdi, Paris və Cenevrədə təhsil aldı. Daha sonra Bratislavada gimnaziyada oxudu və İqtisad Universitetinə daxil oldu, burada beynəlxalq ticarət təhsili aldı. 1978-ci ildə məzun olduqdan sonra, Slovakiyanın dövlət nəzarətində olan beynəlxalq ticarət şirkəti "Chemapol Bratislava"-a qatıldı və sonradan buranın adı dəyişdirilərək "Petrimex" oldu. 1985-ci ildə təşkilatın Mərakeşdəki nümayəndəsi təyin edildi. 1980-ci ildə Kommunist Partiyasına üzv oldu. 1980-ci illərdə Çexoslovakiya dövlət təhlükəsizlik xidməti DtP-in agenti idi. Babiş DtP-in agenti olduğunu inkar etsə də, Slovakiya Milli Araşdırmalar İnstitutuna bunu sübut etməyi bacardı. Onun Sovet DTK-ı ilə də əlaqə saxladığı iddia edilir.^[8]

Babişin birinci həyat yoldaşı 1970-ci illərdə evləndiyi məktəb yoldaşı həkim Beata Adamoviçova olub. Adriana və Andrey adlı iki övladı var və hər ikisi də "Stork's Nest" işində iştirak etmişdirlər. 2007-ci ildən Adriana "Agrofert" meneceri Martin Bobeklə evlidir.^[9]

1990-cı illərdən etibarən Babiş keçmiş katibesi Monika Herodesova ilə yaşayır, Vivien və Frederik adlı iki övladı var. "Stork's Nest" işində həm Monika, həm də qardaşı Martin Herodes iştirak edib.^[9]

2013-cü ildə Monika soyadını Babişova olaraq dəyişdi və 2017-ci ildə evləndilər. Babiş Çexiya və Slovakiyanın ikili vətəndaşıdır. 2000-ci ildə bəyannamə ilə çex vətəndaşlığını aldı, hər iki valideyninin Slovakiya vətəndaşı olduğu üçün slovak vətəndaşlığını milliyətinə görə qorudu.

Biznes fəaliyyəti

Babiş 1991-ci ildə Məxməri inqilabdan sonra Mərakeşdən Çexoslovakiyaya qayıtdı və Çexoslovakiyanın süqutundan sonra Çexiyada yaşadı.

1993-cü ilin yanvar ayında Çexiyada fəaliyyət göstərən və yeni qurulmuş olan "Petrimex"-in bir şöbəsi olan "Agrofert"-da icraçı direktoru oldu. O, "Agrofert" direktor olarkən "Petrimex"-i satın almağı təklif etmişdi, bu müddət ərzində "Petrimex", "Petrimex"-ə "Agrofert"-dan rəhbərlik edən İsveçrənin Bar şəhərində yerləşən, mülkiyyəti naməlum olan OFI şirkəti tərəfindən yenidən kapitallaşdırıldı. "Petrimex" daha sonra Babişi qovdu və firmanın "Agrofert"-dəki payının azaldılması icazəsinə görə onları məhkəməyə verdi. Tezliklə Babiş "Agrofert"-in tam sahibi oldu. Babişin "Agrofert"-i "Petrimex"-dən satın almasının ilkin maliyyələşdirilməsinin mənbəyi hələ 2016-cı ilin əvvəlində açıqlandı, Babiş bu pulun isveçrəli keçmiş məktəb yoldaşlarından gəldiyini söylədi.^[10]

Babiş tədricən "Agrofert"-i topdansatış və ticarət şirkəti halıma gətirərək ölkənin ən böyük şirkətlərindən birinə çevirdi, lakin sonradan müxtəlif kənd təsərrüfatı, qida emalı və kimya məmulatları da istehsal etdi. 2011-ci ildə "Agrofert Holding", əsasən Çexiya və Slovakiyada 230-dan çox şirkətdən ibarət idi. 117 milyard çex kronunu keçərək Çexiyada gəlirinə görə dördüncü ən böyük şirkət halına gəldi. Jurnalist Tomas Perqlerin kitabında ətraflı yazılan "Agrofert" tarixi Çexiyanın neft-kimya sənayesinə nəzarəti ilə sıx bağlıdır. Kitabın rəyçilərindən biri "çexlərin korrupsiyaya uğramış ölkədə yaşadıqlarına və sonra ANO hərəkatına səs vermələrinə səbəb olmalarını" söylədi. Babiş siyasətə başladıqda rəhbər postundan istefa verdi, lakin 2017-ci ilin fevralına qədər şirkətin tək sahibi olaraq qaldı.^[11]

Babişin iş fəaliyyəti öncələr, əsasən kənd təsərrüfatına yönəlsə də, daha sonra media şirkətlərinin böyük hissəsini də əldə etdi. 2013-cü ildə "Agrofert" Çexiyanın ən böyük iki qəzetinin, "Lidové noviny" və "Mladá fronta DNES"-i, həmçinin "Óčko" televiziya şirkətinin sahibi olduğu "Mafra" şirkətini də satın aldı. "Agrofert" Çexiyada ən çox dinlənilən radio stansiyası olan "Radio Impuls"-un da sahibdir. Bu satınalmalar tənqidçiləri Babişin çox böyük güc topladığı və nəzarət etdiyi media orqanlarının onun haqqında simpatik məlumatlar dərc etməsi ittihamları fonunda siyasi motivlərini şübhə altına almağa vadar etdi.^[12]

İlk siyasi fəaliyyəti

2011-ci ildə Babiş "ölkənin siyasi sistemindəki korrupsiya və digər problemlərlə mübarizə üçün" ANO 2011 partiyasını qurdu. Partiya 2013-cü ilin oktyabr ayında keçirilən seçkilərdə iştirak etdi və Nümayəndələr Palatasında 47 yerlə ikinci ən böyük partiya oldu. Partiyanın uğurlu nəticəsi Amerikanın siyasi konsaltinq şirkəti "Penn Schoen Berland" tərəfindən alqışlandı.^[13]

Sosial Demokratlar, ANO və Xristian Demokratlardan qurulan koalisiya hökumətində Babiş Maliyyə Naziri olaraq çalışdı. Bu vəzifədə işlədiyi müddətdə Babiş EET kimi tanınan satışların elektron qeydiyyatı, əlavə dəyər vergisinin tərs qaydada ödənilməsi və şirkətlər üçün ƏDV nəzarəti bəyannaməsi kimi mübahisəli siyasəti tətbiq etdi. Tənqidçiləri onun "Agrofert" holdinqinin xeyrinə böyük şirkətlərə göz yumarkən kiçik və orta sahibkarlıq və fərdi sahibkarlıq qaydalarını sərtləşdirdiyini iddia etdilər. Bu müddət ərzində ANO 2011 hökumətə rəhbərlik edəcəyi təqdirdə növbəti Baş nazir olmaq istədiyini dəfələrlə bildirdi.^[14]

2015-ci ilin may ayında hökumətin bioyanacaq vergisinin azaldılmasını uzatma qərarından sonra, müxalifət kabinetə qarşı etimadsızlıq səsləndirməyə başladı. 26 may 2015-ci ildə Nümayəndələr Palatasında çıxış edərkən Babiş "onu yaradan pozulmuş müxalifət" səbəbindən siyasətə başlamaq məcburiyyətində qaldığını söylədi. 2016-cı ilin noyabr ayında Babiş "CEFC China Energy", Çexiya Sosial Demokrat Partiyası və Çexiya Baş naziri Bohuslav Sobotka arasındakı əlaqələri tənqid edərək "CEFC"-in özəl çex şirkətlərinə diqqətinin "Çexiya üçün heç bir gəlir gətirmədiyini" söylədi.^[15]

Avropa miqrant böhranı

2015-ci ilin sentyabrında Baş nazirin müavini olan Babiş NATO-un Aralıq dənizində insan alverinə qarşı müdaxilə etməsini istəmişdi. NATO baş katibi Yens Stoltenberq ilə miqrant böhranı ilə bağlı danışıqlardan sonra Babiş "NATO qaçqınlarla maraqlanmır, baxmayaraq ki, NATO üzvü olan Türkiyə Avropaya giriş qapısıdır və qaçaqçılar Türkiyə ərazisindədirlər" dedi.^[16]

Babiş Avropa Birliyinin qaçqın kvotalarını rədd edərək, "Qaçqın kvotalarını qəbul etməyəcəyəm. Ölkəmizin vətəndaşlarının ehtiyac və qorxularına önəm verməliyik. Çexiya vətəndaşlarının təhlükəsizliyinə zəmanət verməliyik. Sanksiyalarla cəzalandırılsaq belə." nitqində çıxış etdi. 2016 Berlin hücumundan sonra, "Təəssüf ki, siyasət bu qorxunc hərəkətdən məsuldur. O, miqrantların sənədsiz, əsassız olaraq Almaniyaya və bütün Avropaya nəzarətsiz dalğalarda girməsinə icazə verdiyini söylədi." nitqində çıxış etdi.^[17]

2017-ci il hökumət böhranı

2012-ci ildə Babişin "Agrofert"-in baş direktoru vəzifəsində vergi ödəməkdən yayındığı iddiaları ilə bir ay davam edən koalisiya böhranından sonra Andrey Babiş Baş nazir Bohuslav Sobotka tərəfindən 24 may 2017-ci ildə hökumətdən qovuldu.

Baş nazir fəaliyyəti

Hökumətin formalaşması

ANO 2011-in 29% səslə qalib gəldiyi və 200 yerdən 78-i qazandığı Deputatlar Palatasına 2017-ci il seçkilərinin ardından Prezident Miloş Zeman Babişdən hökumət qurmasını istədi. Vətəndaş Demokratik Partiyası və digər partiyalar AB subsidiya saxtakarlığı ilə bağlı cinayət işinin davam etdiyini əsas gətirərək Babiş ilə koalisiya hökumətinə qoşulmaqdan imtina etdilər və nəticədə 27 oktyabr 2017-ci ildə Babiş azlıq hökuməti qurmağa çalışacağını açıqladı. Azadlıq və Demokratiya və Kommunist Partiyası hökumətə qoşulmaq istəklərini dilə gətirdilər, lakin Babiş tərəfindən rədd edildi.^[18]

6 dekabr 2017-ci ildə Babiş Çexiyanın Baş naziri təyin edildi. 13 dekabr 2017-ci ildə icra hökumətini tam nəzarətə götürərək vəzifəyə başladı. O, Çexiya polisi və prokuroru tərəfindən cinayətdə ittiham olunan yeganə hökumət başçısıdır, həm də ölkə tarixinin ən yaşlı və ən zəngin Baş naziri, VDP və ÇSDP-dan olmayan ilk Baş nazirdir.

Vəzifəyə başladığı ilk günlərdə fiskal öhdəliklər, Brexit və miqrasiya ilə əlaqədar Avropa Şurası zirvəsinə qatıldı və Avropa Komissiyası tərəfindən 7-ci maddənin çağırılması ilə bağlı Polşanın yeni Baş naziri Mateuş Moravetskiy ilə telefonla danışdı. Hökuməti nazirliklərdə, Çexiya Dəmir Yollarında və Dəmiryolu İnfrastruktur İdarəsində kadr dəyişikliyi etdi.^[19]

16 yanvar 2018-ci ildə Babişin kabineti 78 əleyhinə 117 səslə etimadsız qazandı.^[20]

2018-ci ilin fevral ayında onun kabineti Avropa Maliyyə Sazişini təsdiqlədi və tam təsdiq üçün Deputatlar Palatasına göndərdi. Babişin Maliyyə Naziri olduğu Bohuslav Sobotka hökuməti tərəfindən 2015-ci ildə qəbul edildikdən sonra mübahisə mövzusu olan Dövlət Qulluğu Qanununa dəyişikliklər də təklif etdilər.^[21]

Etimad səsini itirdikdən sonra, Babiş rəhbərliyi müxalifətin tənqidləri ilə qarşılaşaraq kadr dəyişikliyini həyata keçirməyə davam etdi. Səhiyyə Naziri Adam Voytoç, keçmiş nazir, Ostrava Universitet Xəstəxanasının müdiri, həmçinin Bulovka Xəstəxanasının müdiri Svatopluk Nemeçeki işdən azad etdi. Sənaye və Ticarət Naziri Tomaş Hüner və Daxili İşlər Naziri Lubomir Metnar, "CzechInvest" və "Czech Post" qəzetlərinin başçılarını vəzifələrindən azad etdi.^[22]

6 iyun 2018-ci ildə Prezident Zeman Andrey Babişi ikinci dəfə Baş nazir təyin etdi və ona təklif olunan hökumət üzvlərinin siyahısını təqdim etməyə çağırdı. Babiş ANO və ÇSDP nümayəndələrindən ibarət azlıq hökumətinin başçısı olaraq 27 iyun 2018-ci ildə ikinci dəfə Prezident Zeman öhdəliyində and içdi. Zeman ÇSDP millət vəkili və Avropa Parlamentinin üzvü Miroslav Poxeni Xarici İşlər Naziri təyin etməkdən imtina etdi, onu ÇSDP partiya sədri və Daxili İşlər nNziri Yan Hamatsek əvəz etdi. ÇSDP hökumətdə beş, ANO isə on yer tutdu. İyulun 10-da iki partiya koalisiya müqaviləsi imzaladı. Tatyana Mala ANO-un Ədliyyə Naziri təyin edildi, lakin diplom işlərində plagiat və maraqların toqquşması iddialarından 13 gün sonra istefa verdi. Babiş qısa müddətdə Zemanla nazirin seçimi ilə bağlı məsləhətləşmələr apardı, lakin müxalifət partiyalarının müqaviməti qarşısında 10 iyulda Yan Knejinekin namizədliyini irəli sürdü. 12 iyul 2018-ci ildə gecə yarısından az sonra Babiş hökuməti Bohemiya və Moraviya Kommunist Partiyasının xarici dəstəyi ilə 105–91 səslə Deputatlar Palatasında etimad səsi qazandı.

Baş nazir fəaliyyəti

Baş nazir olaraq, Babiş hökumət tərəfindən təsdiqlənərək korrupsiya ilə mübarizəni koordinasiya edən hökumət şurasına rəhbərlik etmişdir. 2014-cü ildə şuranın qurulmasından bəri, bu vəzifəni həmişə bir nazir, son olaraq isə Ədliyyə Naziri Robert Pelikan tutmuşdur. Gedişindən sonra korrupsiya ilə mübarizənin yeni koordinatoru ona etibar edilmədi və şuranın idarə edilməsi Baş nazirin öhdəsinə düşdü. Bu addım maraq toqquşması səbəbindən müxalifət partiyaları tərəfindən tənqid edildi. Yan Hamaçek bunun Baş nazirin haqqı olduğunu və bu mövzuda hərəkət etməyəcəyini bildirdi.

2018-ci ilin mart ayında keçmiş rusiyalı ikili agent Sergey Skripalın Solsberidə zəhərlənməsindən sonra İngiltərə ilə həmrəylik nümayiş etdirərək üç rus diplomatın ölkəni tərk etməsini tələb etdi.^[23]

2018-ci ilin iyununda Almaniya Kansleri Angela Merkel müharibədən sonra etnik almanların Çexoslovakiyadan qovulması üçün "heç bir mənəvi və siyasi əsas" olmadığını söylədi. Babiş cavabında: "Bu xarakteristikanı rədd edirəm, xüsusən də Heydrix, Lidiçe, Lejaki və paraşütçülərimizin öldürülməsinin dəhşətlərini xatırladığımız zaman. Almaniyada daxili siyasi mübarizə olduğunu hiss edirəm və çox təəssüf ki, yaralar buna görə açılır." nitqində çıxış etdi.^[24]

11 noyabr 2018-ci ildə Babiş Çexiyanı Birinci Dünya Müharibəsinin bitməsinin 100 illiyini qeyd etmək məqsədilə Parisdəki Zəfər tağında mərasimində təmsil etdi. Mərasimə ABŞ Prezidenti Donald Tramp, Almaniya Kansleri Angela Merkel və Rusiya Prezidenti Vladimir Putin də daxil olmaqla dünya liderləri qatıldı.

Babiş Belarus hökumətinə və Prezident Aleksandr Lukaşenkoya qarşı 2020-ci ildə Belarus etirazlarını dəstəklədiyini ifadə edərək Belarus prezident seçkilərinin təkrarlanmasını və AB-in sərt cavab verməsini istədi.^[25]

"Storks Nest" işi

2018-ci ilin noyabr ayının ortalarında araşdırmaçı jurnalistlər Sabina Slonkova və İrji Kubik İsveçrədə Babişin oğlu ilə müsahibə dərc etdilər. Andrey Babiş jurnalistlərə açıqlamasında "Storks Nest" işi başladıqdan sonra Krıma getdiyini və sonradan saxlanıldığını söylədi. O, nə olduğunu bilmədən atasının sənədlərini imzaladığını da bildirdi. Babiş oğlunun ruhi xəstə olduğunu, dərman qəbul etdiyini və nəzarətə ehtiyacı olduğunu və Çexiyadan könüllü olaraq ayrıldığını cavablandırdı.

Buna cavab olaraq, müxalifət Babişi 13 noyabr 2018-ci ildə istefa verməyə çağırdı. 15 noyabr 2018-ci ildə Senat "Storks Nest" işi ilə bağlı istintaq davam etdirərək Babişin hökumətdə qəbuledilməz olduğuna dair qətnamə qəbul etdi, lakin həmin gün Prezident Zeman Deputatlar Palatasının hökuməti geri götürəcəyi təqdirdə yenidən Babişdən yeni kabinet qurmasını istəyəcəyini bildirdi. 16 noyabr 2018-ci ildə Babiş istefa verməyəcəyini bildirdi. 23 noyabr 2018-ci ildə kommunistlər hökumətlə birlikdə səs verdikləri və ÇSDP millət vəkilləri palatanı tərk etdiyi üçün Babiş və hökuməti etimadsızlıqdan xilas oldu.

İddialara cavab olaraq bir çox ictimai nümayişlər təşkil edildi. "Demisi" adlı ən böyük nümayişlərdən biri 17 noyabrda Praqanın Vətəndaş meydanındakı Tomaş Masarik heykəlinin qarşısında "Demokratiya Milyon Anı" kampaniya qrupu tərəfindən təşkil edildi. Eyni axşam, Vatslavskaya meydanında Babişə etiraz olaraq 17 noyabr milli bayramını qeyd edən "Gələcək üçün Konsert" təşkil edildi. Klarovda 40-a yaxın iştirakçının iştirakı ilə Babişi dəstəkləyən tədbir keçirildi.

2018-ci ilin sonunda Milli Kiber və İnformasiya Təhlükəsizliyi İdarəsi "Huawei"-in 5G mobil texnologiyası və telefonlarının Çin məxfi xidmətləri ilə əlaqəli olduğuna şübhə etdiyini söylədi. Xəbərdarlıq Çinin ZTE şirkətinə də şamil edildi. Babiş "Huawei" mobil telefonlarının hökumət idarələrindən uzaqlaşdırılmasını əmr etdi və Çinin Çexiyadakı səfiri ilə görüşdü. Görüşdən sonra Çin səfirliyi internet saytında "Çin tərəfi Çexiya hökumətinin səhvləri düzəltmək səylərini qəbul etdiyini və Çexiya tərəfinin bənzər hadisələrin təkrarlanmaması üçün təsirli tədbirlər görəcəyinə ümid etdiyini" söylədi. Babişin sözlərinə görə, Çexiya hökuməti heç bir səhv etməyib və Çin səfiri görüş barədə yalan danışıb. 2019-cu ilin yanvar ayında Lanudə Zeman ilə görüşdən sonra Babiş "Çexiyadakı bütün operatorların "Huawei" texnologiyaları üzərində işlədiyini" söylədi.

ABŞ-a səfəri

17 fevral 2019-cu ildə ANO beşinci partiya konfransında iştirak edən 238 nümayəndənin 206-ın səsi ilə Babişi rəqibsiz olaraq yenidən sədr seçdi. Babiş 7 mart 2019-cu ildə ABŞ-a ilk rəsmi səfərində Vaşinqtonda, Ağ Evdə Prezident Tramp tərəfindən qəbul edildi. İkitərəfli danışıqlara başlamazdan öncə Babiş ABŞ və Çexiya arasındakı ittifaqın Çexoslovakiyanın qurulmasından bəri 100 ildir davam etdiyini bildirmişdi. O, Prezident Masarikin həyat yoldaşının amerikalı olduğunu da vurğuladı. İki lider kiber təhlükəsizlik, Çexiya Ordusu üçün helikopterlərin alınması, Çexiyada nüvə elektrik stansiyalarının inşası və Amerikadan mayeləşdirilmiş qazın Avropaya idxalı kimi mövzuları müzakirə etdi. Babiş ABŞ Prezidentindən Avropadan gələn avtomobil məhsullarına idxal rüsumu tətbiq etməməyi də xahiş etdi.

Səfər çex siyasətçilərinin çoxu tərəfindən müsbət qiymətləndirildi. VDP sədri Petr Fiala görüşün Çexiyaya keçmişdən məlum olan "ziyarət ənənələrini" davam etdirdiyini söylədi. "Çexiyanın ənənəvi olaraq Avropada Avroatlantik əlaqələrin ən böyük dəstəkçilərindən biri olduğunu ABŞ-nin bilməsi yaxşıdır." nitqində çıxışı oldu. Pirat Partiyasının sədr müavini Mikulaş Peksa görüşün ABŞ və Avropa Birliyi arasında ticarət müharibələrinin qarşısını almağa kömək edə biləcəyini söylədi. Kommunistlər Rusiyaya qarşı sanksiyaların birmənalı olaraq dəstəklənməsini tənqid etdilər.

Amerika mediası Babişi tənqid etdi, onu Trampla müqayisə etdilər və daxili siyasətinin bəzi detallarından söz açdılar. Deb Rixman Babişin də Trump kimi varlı iş adamı olduğunu qeyd edərək, hər ikisinin "millətçi dalğa və mühacirlərin rədd edilməsi ilə hakimiyyətə gəldiklərini" söylədi. Babiş Trampın Birlik Vəziyyəti müraciətini alqışladı və hətta ritorikasını təkrarlayaraq müsahibəsində Trampın Çexiya iqtisadiyyatını, ordusunu, xalqını maliyyələşdirdiyini və ABŞ ilə yaxşı iş əlaqələrinə sahib olduğunu vurğuladı.

Hökumət əleyhinə etirazlar

2019-cu ilin aprel ayının sonunda ANO ədliyyə Naziri Yan Knejinek istefa verdi. Babiş İrji Rusnok hökumətində Ədliyyə Naziri postunu tutan Mariya Beneşovanı onun yerinə təyin etdi. Beneşovanın təyin olunmasının "Storks Nest" işində gedişatına mümkün təsiri ilə əlaqədar narahatlıqlar, yenə də ilk növbədə Milyon Anlar Dərnəyi tərəfindən təşkil edilən ictimai etirazlara səbəb oldu. İyunun əvvəlində Avropa Birliyinin iki yoxlamasının ilkin nəticələri dərc edildikdə, Babişin "Agrofert" səhmlərinin etibarlı fondlara köçürülməsindən sonra maraq toqquşması olduğunu və buna görə də "Agrofert"-un Avropa subsidiyaları almaq hüququ olmadığını söyləyərək daha da gücləndi. Təşkilatçıların hesablamalarına görə, 4 iyun 2019-cu il çərşənbə axşamı günü Vatslavskaya meydanında keçirilən nümayişdə 120.000 adam iştirak etdi.

3 iyun 2019-cu ildə Babiş Praqada iqtisadi əməkdaşlıq, təhsil və sağlamlığın inkişafı haqqında danışdığı Myanmar lideri Aun San Su Çji ilə görüşdü. Babiş Myanmanın demokratikləşdirilməsi səylərini yüksək qiymətləndirdi.

23 iyun 2019-cu ildə "Demokratiya Milyon Anı" Baş nazir Babişin cinayət ittihamlarına və saxtakarlıqlarına cavab olaraq daha bir etiraz aksiyası təşkil etdi. AB-ə görə, hökumətdə maraq toqquşması var. 1989-cu ildə Məxməri inqilabdan sonra ölkənin ən böyük mitinqinə təxminən 250 min adam qatıldı.^[26]

Cinayət ittihamlarının ləğv edilməsi

2019-cu ilin sentyabr ayının əvvəlində nəzarətçi prokuror Yaroslav Şarox "Stork's Nest" işində bütün müttəhimlərə qarşı ittihamların ləğv edilməsini təklif etdi. Praqa Prokurorluğu bu təklifi dəstəklədi. Prokurorlar "Stork's Nest" fermasının KOBİ anlaşmasına uyğun gəldiyini və bu səbəbdən heç bir cinayətin törədilmədiyini iddia etdi. Praqa Şəhər Prokuroru Martin Erazim "Məhkəmənin son on illik təcrübəsi nəticəsində belə, leylək təsərrüfatının 2008-ci ildə kiçik və orta sahibkarlıq anlayışına uyğun gəlmədiyi" qənaətinə gəldi. Baş prokuror Pavel Zeman bu qərarı dəyişdirmək səlahiyyətinə malik idi.

Başqa bir hökumət əleyhinə etiraz Məxməri inqilabın 30-cu ildönümü ərəfəsində, 16 noyabr 2019-cu ildə "Demokratiya Milyon Anı" tərəfindən təşkil edildi. Polis nümayişə təxminən 250.000 adamın qatıldığını təxmin etdi, bu da 2019-cu ilin iyun etirazlarına yaxın say idi.^[27]

Mübahisələr

DtP ilə əməkdaşlığı

Slovakiyada Milli Araşdırmalar İnstitutunun sənədlərinə görə, Babiş kommunist Çexoslovakiyanın Dövlət Təhlükəsizlik Polisi ilə Bureş kod adı altında əməkdaşlıq edirdi. O, ittihamları rədd etdi və 2012-ci ildə institutu böhtana görə məhkəməyə verdi. 2018-ci ilin yanvar ayında Bratislava bölgə məhkəməsi Babişin DtP agenti olduğuna dair yekdilliklə qərar verdi. Son məhkəmə işindən şikayətin verilməsi qəbul olunmadı.^[28]

Slovak Milli Araşdırmalar İnstitutuna görə, 1982-ci ildən 1985-ci ilə qədər DtP tərəfindən araşdırılan əlaqəsiz 12 iş Bureş kod adı ilə əlaqəli idi. Babiş prosesdə bir dəfə məhkəməyə gəldi. Bratislava Rayon Məhkəməsi 26 iyun 2014-cü il tarixli qərarında, Andrey Babişin DtP ilə qəsdən əməkdaşlıq edənlərin siyahısına daxil edilməsi üçün kifayət qədər sübutun olmaması haqqında qərar çıxarmışdır. Qərar Slovakiya mətbuatında tənqid edildi və Milli Araşdırmalar İnstitutu ali məhkəməyə müraciət edəcəyini bildirdi. 30 iyun 2015-ci ildə Bratislava Rayon Məhkəməsi hökmü qüvvədə saxladı, lakin 2017-ci ilin oktyabr ayında Slovakiya Konstitusiya Məhkəməsi əvvəlki məhkəmə qərarlarını ləğv edərək Babişin keçmiş kommunist gizli polisin agenti olduğunu aşkar edən Milli Araşdırmalar İnstitutunun apellyasiya şikayətini təmin etdi.^[29]

Babiş DtP keçmişindən və Kommunist Partiyası əlaqələrindən istifadə edərək özünü zənginləşdirməkdə də ittiham olunur. Babiş DtP-in əməkdaşı olduğunu inkar edir, lakin onun yaxın adamları arasında, hazırda Sovet DTK-ı ilə ən yaxından əlaqəli olan DtP bölmələrindən birinin keçmiş üzvü olduğu bildirilən, hazırda "Agrofert"-in müşahidə şurasının sədri olan çex vəkili Libor Sirokı da var. Onu KQB əlaqələrində ittiham edən tənqidçilər 2014-cü ildə Krımın Rusiyaya birləşdirilməsini dəstəklədiyini və Rusiyaya qarşı beynəlxalq sanksiyalara qarşı olduğunu da qeyd edirlər. Rus əlaqələri olduğu iddia edilən Livan silah alverçisinin ABŞ-a təhvil verilməsi əvəzinə Çexiya hakimiyyəti tərəfindən sərbəst buraxıldığı və sərbəst buraxılmada iştirak edən hər bir məmurun ANO partiyasına mənsub olduğu və ya Babişlə əlaqəli olduğu ortaya çıxdıqda, yenidən ittiham edildi. Müxalifətçi millət vəkili Miroslav Kalousek Slovak Milli Araşdırmalar İnstitutunun Babiş haqqında hansı məlumatlara sahib olmasının artıq əhəmiyyət kəsb etmədiyini söylədi, səbəb kimi isə bir siyasətçi kimi davranışının DtP agenti olduğunu sübut etməsində göstərdi.^[30]

2015-ci ilin martında Babiş Rusiyanın Krımı ilhaq etməsini qınadı. 2015-ci ilin oktyabr ayında Rusiya və Şərqi Avropa məsələlərində ixtisaslaşan Pulitzer mükafatlı jurnalist Enn Epplebaum Babişi Putin Rusiyasına agent hesab etdiyi bir neçə Şərqi Avropa liderinin sırasına daxil etdi. "The Washington Post"-da Sovet Kommunist dövründən qalmış "faydalı axmaqlar" və "yoldaşlar" kimi köhnə etiketlərin Babiş və adını çəkdiyi digər şəxsiyyətlərə təsvir etmək üçün artıq uyğun olmadığını irəli sürdü. Fikrini izah etmək üçün o, hər bir liderdən bir-birinə çox oxşayan bir neçə sitatı və Rusiyanın rəsmi xəbər mənbələri tərəfindən eyni vaxtda yayılan arqumentləri sadaladı.^[31]

Babiş Epplebauma "The Washington Post"-a Rusiyada dostu olmadığını və NATO müttəfiqi olduğunu bildirən məktubla cavab verdi. ABŞ jurnalisti Qabriel Meyr Babişin Rusiya siyasəti məqsədlərini daha da irəli sürən üç hərəkət nümunəsinə istinad edərək bu iddiaları yerindən qaldırdı. Buna misal olaraq, Çexiya Maliyyə Nazirliyinin beynəlxalq sanksiyalar altında olmasına baxmayaraq Putinin yaxın müttəfiqi olan Çeçenistan Prezidenti Ramzan Kadırova məxsus olan damazlıq atların yarışına dəvət almasını göstərdi. Daha bir sübut kimi isə, Babişin 2007-ci ildə "Agrofert"-in alman təchizatçısından deyil, Qazpromun Çexiyadakı filialından qaz almaq üçün danışıqlar apardığını söyləməsi oldu.^[32]

2016-cı ilin fevral ayında 1948-ci ildə Kommunistlərin ələ keçirilməsinin anıldığı gün Babişə qarşı çıxan yüzlərlə nümayişçi Babişin çex azadlıqlarını pozan ideyaları irəli sürdüyünü etiraz etmək üçün Vatslavskaya meydanına toplaşdı.^[33]

Avropa İttifaqı subsidiyaları saxtakarlığı

Babiş bir fermaya və "Storks Nest" adlı konvensiya mərkəzinə sahib olduğunu gizlətməklə AB-in kiçik biznes üçün təyin etdiyi 2 milyon avro subsidiyanı qanunsuz əldə etməkdə ittiham olunurdu. Çexiya polisi 2017-ci ilin sentyabr və noyabr aylarında Aşağı Palatadan iki dəfə deputat toxunulmazlığının qaldırılmasını tələb etdi. Hər iki halda Aşağı Palata toxunulmazlığı qaldırdı və polis cinayət işi açdı. O, saxtakarlıqda və Avropa İttifaqının maliyyə maraqlarına qəsdən ziyan vurmaqda günahlandırılır.^[34]

Bu iş Avropa Fırıldaqçılıqla Mübarizə İdarəsi tərəfindən araşdırılıb. AFMİ-in yekun hesabatı 27 dekabr 2017-ci ildə Maliyyə Nazirliyinə çatdırıldı. Jurnalist Sabina Slonkova nəticələrin hesabatını 3 yanvar 2018-ci ildə neovlivni.cz saytında dərc edərək, AFMİ-in yekun hesabatının araşdırmanın nəticələrini təsdiqlədiyi qənaətinə gəldi. Çex dilinə tərcümə edilən yekun hesabatın tam mətni, 11 yanvar 2018-ci il tarixində aktualne.cz saytında "Hospodářské noviny"-in nəşri ilə "Economia AS" media şirkətinin direktorlarından Vladimir Piskatsekin şərhi ilə nəşr olundu. 2019-cu ilin aprelində polis Babişə fırıldaqçılıq ittihamı irəli sürməyi tövsiyə etdi. Babiş daha sonra Ədliyyə Nazirini müttəfiq olan Mariya Beneşova ilə əvəz edərək, 2019-cu ilin may ayına qədər davam edən və 23 iyun 2019-cu ildə etirazla nəticələnən bir sıra etiraz aksiyalarına səbəb oldu.^[35]

Oğlunun qaçırılması iddiası

2018-ci ilin noyabr ayında "Seznam News" televiziyası Babişin oğlu Andrey Babişin "Stork's Nest" ferması ilə bağlı korrupsiya istintaqına mane olmaq üçün atasının müttəfiqi tərəfindən qaçırıldığını iddia etdiyi reportaj yayımladı. Babiş Krımada, Kalininqradda, Moskvada və Ukraynada Krivoy Roqda saxlanıldığını və bu işdə iştirakına dair polisə ifadə verməsini əngəllədiyini söylədi. Baş nazir Babiş adam oğurluğunu inkar etdi, lakin oğlunun Krıma daxil olduğunu etiraf etdi və oğlunun şizofreniyadan əziyyət çəkdiyini də söylədi.^[36]

Zemanla əməkdaşlığı

Babiş 2001-ci ildən Zemanın Baş nazir olduğu vaxtdan bəri onunla yaxından əlaqəlidir və iş maraqlarının birlikdən faydalandığı iddia edilir. 2001-ci ildə Zeman dövlət kimya şirkəti "Unipetrol"-un Babişə satışına nəzarət etdi. Babiş satışdan kənarlaşdı, lakin sonradan firmanın Polşa şirkətinə satışına nəzarət etdi. Polşa mənbələrinə görə, Babiş rüşvət verilməsini inkar etsə də, satış böyük miqdarda rüşvətlə müşayiət olunub. "Unipetrol" sövdələşməsi tez-tez Babiş və Zeman arasında davam edən güclü ortaqlığın sübutu olaraq göstərilir.^[37]

Maraqların toqquşması

Babiş Maliyyə Nazir və AB-in maliyyələşdirmə proqramları tərəfindən subsidiyalaşdırılan şirkətlərin sahibi olduğu üçün iddia edilən maraq toqquşması səbəbiylə media və müxalif siyasətçilər tərəfindən tənqid edildi. Avropa Parlamentinin alman üzvü İnqeborq Qressle 2014-cü ilin mart ayında Çexiyaya səfəri zamanı belə bir şəxsi maliyyə maraqları olan şəxsin eyni zamanda dövlətin aparıcı nümayəndəsi olaraq AB-ə üzvlüyünün düzgün olduğuna zəmanət verə bilməyəcəyindən narahatlığını ifadə etdi. "Politico" siyasi qəzetində 2014-cü ildə yazılan məqalədə "Çexiya indi bir paradoksdur: korrupsiyadan iyrənən cəmiyyət, işgüzar maraqları ölkənin 1989-cu ildən sonrakı tarixində ən böyük maraq toqquşması olan adama böyük güc verdi" şərhini yazdı.^[38]

2015-ci ilin may ayında Babişin iddia etdiyi maliyyə qanunsuzluqları və ictimaiyyətdə və müxalifətdə şirkətlərini hökumət satınalmalarında tanıtması ilə bağlı ittihamları müxalifət partiyaları VDP, TOP 09 və "Şəfəq" tərəfindən çağırılan Bohuslav Sobotka hökumətinə etimadsızlığa səbəb oldu. Bu mövzu 47–105 səslə qəbul edilmədi.^[39]

Avropa İttifaqı auditinin ilkin versiyası 17.49 milyon avro məbləğində AB vəsaitlərinin geri qaytarılması üçün hərəkətə keçmək tövsiyəsi ilə iddia sayı 22-ə çatdı. Audit Babişin AB fondlarının ayrılması ilə bağlı qərarlarda iştirak edərək maraqların toqquşması olduğu qənaətinə gəldi.^[35]

Təhdidi

Babiş yüksək rütbəli polislər, təhlükəsizlik agentləri və keçmiş kommunist xəbərçiləri ilə əhatə olunmaqla tanınır.^[40]

2015-ci ilin iyununda, Babiş millət vəkili, Sosial Demokratlar Partiyasından Ladislav Şintsl, Maliyyə Nazirliyinin, Deputatlar Palatasında sağlamlıq sığortası vasitəçilərinin komissiyalarını azaldan qanun layihəsindəki dəyişikliyi tənqid etdi və müavinətlərin Babişin işgüzar maraqlarına xərclənəcəyini iddia etdi. 17 iyun 2015-ci ildə Babiş Şintsl ilə görüşdü və onu korrupsiyada və "Synot" qumar qrupunun sahibi, iş adamı və senator İvo Valentadan rüşvət almaqda günahlandırdı. Şahidlərin dediyinə görə, Babiş görüşə sarı rəngli "noteincl" etiketli qovluq gətirdi və Şintslin Valentadan rüşvət aldığını və korrupsiyaya uğradığını bildiyini söylədi. Daha sonra ailəsinə və Şintslin keçmiş işlərini araşdırmağa başladı.^[41]

18 iyun 2015-ci ildə Babiş Şintslin qovluğa sahib olduğunu etiraf etdi, amma "Bu materiallar deyil. KİV-dən yazılan məqalələrdir. Media yalan yazır? Mən medianın yazdıqlarını göstərdim." çıxışında nitq verdi. Babişin koalisiya ortaqları ÇSDP və XDB-ÇXP üzr istəməyi tələb etdi, lakin Babiş Şintslin Parlamentdə onun haqqında yalan söylədiyini vurğuladı. Baş nazir, eyni zamanda ÇSDP sədri Bohuslav Sobotkanı da koalisiya toplantısını çağırdı.^[42]

Şintsl Babişin adıyla işarələnmiş fayldan onun haqqında potensial zərər verə biləcək faktları oxumaqla DtP fəaliyyətini aşkara çıxartdı. TOP 09 müxalifət partiyası sədrinin birinci müavini Miroslav Kalousek Babişi inkar etdiyi DtP işində günahlandırdı.^[43]

"MF Dnes" lent yazıları

Naməlum şəxs 1 may 2017-ci ildə Twitter hesabında Babişin naməlum sayda insanla şəxsi söhbətlərinin lentini yerləşdirdi və burada Xarici İşlər Naziri Lübomir Zaoralekin "axmaq" olaraq adlandırıldığı və araşdırmaçı jurnalist Sabina Slonkovaya hücumun edildiyi məlum oldu. 3 may 2017-ci ildə YouTube-da yerləşdirilən videoda Andrey Babişin etibar etdiyi şirkətə məxsus, ölkənin ən tirajlı "Mladá fronta DNES" qəzetinin redaktə müstəqilliyinə müdaxilə etdiyi iddia edildi. "MF Dnes" jurnalisti Marek Prşibil ilə söhbətində Daxili İşlər Naziri Milan Xovanets və Səhiyyə Naziri Miloslav Ludvik haqqında yanlış məlumatların dərc olunma tarixini müzakirə etdi. Lentdə Prşibilə tirajın nə vaxt və necə nəşr ediləcəyi barədə strateji inkişaf direktoru Frantişek Naxtiqalla danışığı qeydə alınıb.

Leti konsentrasiya düşərgəsi haqqında şərhləri

1 sentyabr 2016-cı ildə böyük qaraçı əhalisi olan Varnsdorf şəhərini ziyarət edərkən Babiş dedi: "O axmaqların qəzetlərdə yazdıqları, Letidəki düşərgənin konsentrasiya düşərgəsi olduğu yalandır, bura əmək düşərgəsi deyil". Babişin şərhləri həm koalisiya ortaqları, həm də müxalif millət vəkilləri tərəfindən sərt tənqid olundu və onlar onu istefaya çağırdılar. Baş nazir Bohuslav Sobotka Facebook-da bu sözləri qınadı və Babişə düşərgəni ziyarət etməyi tövsiyə etdi.^[44]

İnsan Haqları və Bərabər İmkanlar Naziri İrji Dinstbir Babişin Maliyyə Naziri və Baş nazirin birinci müavini vəzifəsindən getməsini istədi. Hər iki müxalifət partiyasının liderləri, VDP-dən Petr Fiala və TOP 09-dan Miroslav Kalousek də Babişin istefa verməsini istədilər.^[45]

Media tənqidləri

"Foreign Policy" jurnalı Babişə çoxsaylı siyasi və maliyyə qalmaqallarının mövzusu olan keçmiş italyan Baş naziri Silvio Berluskoninin soyadı olan Portmanto Babiskoni ləqəbini verdi. Buna cavab olaraq Babiş jurnalı məhkəməyə verəcəyi ilə hədələdi, amma bu addımı atmadı.^[46]

2015-ci ilin avqustunda İsveçrənin həftəlik "L'Hebdo" nəşrində "Niyə çex oliqarxları qeyri-müəyyən KİV alırlar?" başlıqlı məqalə dərc olundu. Məqalədə diqqətin çox hissəsi Babişə və onun Çexiyada kütləvi informasiya vasitələrini almasına yönəlmişdi. Müəllif Babişin "Mladá fronta DNES"-ə yalnız mənfəət üçün investisiya yatırdığını iddia etdi, lakin bunun zərərli investisiya olduğunu söyləyərək qarşı tərəfdən özünü müdafiə etdi və Babiş qəzetdə çalışan jurnalistləri öz işində günahlandırmaqdan çəkindi.^[47]

Adam Drda"Politico"-da Andrey Babişin Çexiya demokratiyasının tənəzzülü ilə əlaqəli olduğu düşüncəsini ifadə etdi.^[38]

Andrey Babiş 2013-cü ildə ekologiyanın qorunması ilə bağlı şərhinə görə "Yaşıl İnci" mükafatının sahibi oldu və nitqində belə çıxış etdi: "Yəqin ki, bir gün hamımız özümüzü bu demokratiya ilə məhv edəcəyik. Porsuqun ekoloji cəhətdən pis olduğunu necə izah etmək olar?".^[48]

Həmçinin bax

İstinadlar

1. http://www.vlada.cz/en/clenove-vlady/andrej-babis-115426/.
2. Andrej Babiš // The Fine Art Archive. 2003.
3. Evidence zájmových osob StB.
4. "Arxivlənmiş surət". 2014-01-22 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-08-16.
5. "Arxivlənmiş surət". 2022-09-01 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-08-16.
6. "Arxivlənmiş surət". 2017-08-15 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-08-16.
7. "Arxivlənmiş surət". 2021-10-25 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-08-16.
8. https://archive.today/20150415020914/http://www.kralovehradeckenovinky.cz/zpravy/zpravy/hucin-mel-jsem-v-rukou-dokumenty-o-babisove-spolupraci-s-stb/
9. "Arxivlənmiş surət". 2022-09-08 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-08-16.
10. "Arxivlənmiş surət". 2021-08-16 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-08-16.
11. https://web.archive.org/web/20131004233127/http://www.agrofert.cz/f/?2124%2Fvyrocni-zprava-2011
12. "Arxivlənmiş surət". 2021-12-21 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-08-16.
13. "Arxivlənmiş surət". 2022-07-17 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-08-16.
14. "Arxivlənmiş surət". 2020-08-11 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-08-16.
15. "Arxivlənmiş surət". 2022-04-19 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-08-16.
16. "Arxivlənmiş surət". 2015-09-25 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-08-16.
17. "Arxivlənmiş surət". 2021-10-16 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-08-16.
18. "Arxivlənmiş surət". 2017-12-09 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-08-17.
19. "Arxivlənmiş surət". 2018-01-03 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-08-17.
20. "Arxivlənmiş surət". 2021-08-17 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-08-17.
21. "Arxivlənmiş surət". 2018-02-24 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-08-17.
22. "Arxivlənmiş surət". 2018-06-01 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-08-17.
23. "Arxivlənmiş surət". 2018-07-25 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-08-17.
24. "Arxivlənmiş surət". 2021-11-30 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-08-17.
25. "Arxivlənmiş surət". 2021-02-28 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-08-17.
26. "Arxivlənmiş surət". 2022-02-02 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-08-17.
27. "Arxivlənmiş surət". 2019-11-17 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-08-17.
28. "Arxivlənmiş surət". 2018-06-24 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-08-17.
29. http://www.radio.cz/en/section/news/slovak-court-annuls-rulings-that-andrej-babis-wrongly-appeared-as-stb-agent
30. "Arxivlənmiş surət". 2018-07-21 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-08-17.
31. "Arxivlənmiş surət". 2022-04-17 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-08-17.
32. "Arxivlənmiş surət". 2017-06-17 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-08-17.
33. "Arxivlənmiş surət". 2018-01-24 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-08-17.
34. "Arxivlənmiş surət". 2021-08-17 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-08-17.
35. "Arxivlənmiş surət". 2021-08-17 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-08-17.
36. "Arxivlənmiş surət". 2021-10-07 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-08-17.
37. "Arxivlənmiş surət". 2018-04-28 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-08-17.
38. "Arxivlənmiş surət". 2022-09-01 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-08-17.
39. "Arxivlənmiş surət". 2015-08-02 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-08-17.
40. "Arxivlənmiş surət". 2015-09-23 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-08-17.
41. "Arxivlənmiş surət". 2017-10-23 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-08-17.
42. "Arxivlənmiş surət". 2015-07-22 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-08-17.
43. "Arxivlənmiş surət". 2017-07-20 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-08-17.
44. "Arxivlənmiş surət". 2022-01-26 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-08-17.
45. "Arxivlənmiş surət". 2019-07-11 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-08-17.
46. "Arxivlənmiş surət". 2015-07-23 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-08-17.
47. "Arxivlənmiş surət". 2017-06-28 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-08-17.
48. "Arxivlənmiş surət". 2022-06-01 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-08-17.

Xarici keçidlər