Antiinhisar orqanı

Antiinhisar orqanı — əmtəə və xidmətlərin istehsalı və satışında azad rəqabəti qorumaq, bazar (inhisar) səlahiyyətindən sui-istifadənin qarşısını almaq və razılaşdırılmış hərəkətləri (kartel müqavilələri) məhdudlaşdırmaq məqsədilə bazarları tənzimləyən rəsmi dövlət təşkilatı.

Antiinhisar orqanlarının iki əsas səlahiyyət növü ola bilər[1]. Birincisi, orqana bazar gücünün konsentrasiyasının qarşısını almaq səlahiyyəti verilə bilər (birləşmələrə qadağa, iri firmaların məcburi ayrılması). İkincisi, bazar səlahiyyətlərindən sui-istifadənin qarşısını almaq və bazar iştirakçılarının bir-biri ilə sövdələşməsinin qarşısını almaq üçün orqana iri firmaların fəaliyyətinə nəzarət etmək səlahiyyəti verilə bilər. Antiinhisar orqanlarının hüquqi əsasını antiinhisar qanunvericiliyi təşkil edir. Rəqabət orqanları demək olar ki, bütün bazar iqtisadiyyatlarında mövcuddur.

İqtisadi nöqteyi-nəzərdən antiinhisar orqanlarının mövcudluğu onunla bağlıdır ki, haqsız rəqabət və bazar səlahiyyətlərindən sui-istifadə bazarın uğursuzluğunun səbəblərindən biridir. Bazar uğursuzluqları istehsalın aşağı düşməsinə, qiymətlərin yüksəlməsinə, sosial rifahın aşağı düşməsinə və nəticədə iqtisadiyyatda resurslardan qeyri-optimal istifadəyə gətirib çıxarır. Bundan əlavə, aşağı rəqabətin nəticəsi texnoloji tərəqqinin yavaşlaması, istehsal xərclərinin artması və malların keyfiyyətinin azalması ola bilər.

İqtisadi səbəblər

[redaktə | mənbəni redaktə et]

İqtisadi nəzəriyyədə sübut edilmişdir ki, sosial rifahın maksimumu tam rəqabətli bazarda əldə edilir. Bazarın mükəmməl rəqabətli hesab edilməsi üçün bir sıra şərtlər yerinə yetirilməlidir, o cümlədən:

  • hər biri yalnız nisbətən az miqdarda alış və satışa nəzarət edən çoxlu sayda istehlakçı və firmanın olması; başqa sözlə, aşağı bazar konsentrasiyası;
  • bazara pulsuz giriş və çıxış;
  • qiymətə nəzarət etmək üçün başqa imkanların olmaması (məsələn, sövdələşmə yolu ilə);
  • istehlakçıların və firmaların mallar və qiymətlər haqqında maksimum məlumatlı olması;
  • məhsulun homojenliyi.

Bu şəraitdə bazarda heç bir firma bazar gücünə malik deyil və buna görə də qiymətləri diktə edə bilməz. Bu şərtlərdən heç olmasa birinin yerinə yetirilməməsi bazar hakimiyyətinin mənbəyidir və bazarda fəaliyyət göstərən firmalar tərəfindən ondan istifadə üçün stimul yaradır. Belə bazarlar qeyri-kamil rəqabətli adlanır. Qeyri-kamil rəqabətin məhdudlaşdırıcı halı təklif tərəfində inhisarçılıq və tələb tərəfində monopsoniyadır.

İstinadlar

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  1. ↑ Девяткин Е. А. Антимонопольное регулирование. Учебно-практическое пособие. М.: Изд. центра ЕАОИ. 2009.

Mənbə

[redaktə | mənbəni redaktə et]