Avaş çayı

Avaş çayı
Ölkə
Uzunluğu
  • 1.200 km
Hövzəsinin sahəsi 64.000 km²
Rəsmi adıLower Valley of the Awash
TipiMədəni
Kriteriya(ii), (iii), (İv)
Tarixi1980 (4-cü sessiya)
İstinad nöm.10
ÖlkəEfiopiya Efiopiya
RegionAfrika
Vikianbarın loqosu Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Avaş (bəzən yazılışda Havaş; afar. We'ayot; somali. Webiga Dir ) — Efiopiyanın əsas çayıdır. Çay axını tamamilə Efiopiya sərhədləri daxilindədir. Avaş çayı Qarqori gölü ilə başlayan və Cibuti ilə sərhəddəki Abbe gölü ilə bitən, Tacura körfəzinin başlanğıcından 100 kilometr (62 mil) məsafədə yerləşən bir-biri ilə əlaqəli göllər zəncirinə axır. Corc Huntiqforda görə Awash çayı XVI əsrdə Dir qəbiləsinin böyük çayı adlanırdı və müsəlman dövlətlərinə qədər uzanırdı.[1]

Coğrafiya

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Efiopiya Mərkəzi Statistika Agentliyinin yaydığı məlumatlara görə, Avaş çayının uzunluğu 1200 kilometrdir.[2] Frank Riçardson Encyclopædia Britannica Eleventh Edition-dakı məqaləsində çayı belə təsvir edir: "quru mövsümdə eni təsminən 200 fut (61 m), dərinliyi 4 fut (1.2 m) olan dərin bir axındır və su əvvəlki səviyyəsindən 50–60 metr (160–200 ft) yuxarı qalxır və beləliklə hər iki sahili boyunca düzənliklər su altında qalır."[3]

Tarix

[redaktə | mənbəni redaktə et]

İnsanlar növün başlanğıcından etibarən Avaş vadisində yaşayırdılar. Orta Avaş insanlara qədərki çox sayda hominid qalıqlarının tapıldığı yer olmuşdur.[4] Təxminən 9 N-dən aşağı olan Avaş vadisi Afar xalqının və İssa qəbiləsinin ənənəvi evidir.[5] Avaş vadisi tarixi vilayətlərin və ya Davaro, Fataqar, İfat və Şeva krallıqlarının ərazilərinə daxil edilmişdi.[6] Şevadan başqa bütün bu əyalətlər 16-cı əsrdə Amhar xalqının gəlişi ilə yox oldu.

Avaşın məcrasını izləyən ilk avropalı 1933/1934-cü illərdə Avaş şəhərindən başlayaraq Abhebad gölünün sonuna qədər çayın axarını izləyən və şərqdə Tacura ekspedisiyasını davam etdirən Uilfrid Tesaycer idi. Lakin ondan əvvəl kəşfiyyatçı L.M.Nesbitt 1928-ci ildə Avaşın gedişatını izləmiş, Asaitadan sonra çaydan üz döndərmiş və Afar boğazından keçərək Qırmızı dənizə getmişdi.[7]

1960-cı ildə Avaş çayı üzərində Koka Anbarı tamamlandı. Anbar açılışı ilə ərazidəki əsas su elektrik enerjisi mənbəyinə çevrildi. Nəticədə çıxan şirinsulu göl, Qelila gölü (Koka anbarı kimi də tanınır) təxminən 180 kvadrat kilometr əraziyə malikdir. Həm göl, həm də bənd artan çöküntü ilə təhdid olunur.

Avaş Beynəlxalq Bankı Avaş çayının şərəfinə adlandırılmışdır.

İstinadlar

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  1. ↑ ʻArabfaqīh, Shihāb al-Dīn Aḥmad ibn ʻAbd al-Qādir. The conquest of Abyssinia: 16th century (ingilis). Hollywood: Tsehai Publishers & Distributors. 2003-01-01. 124. ISBN 978-0-9723172-6-9.
  2. ↑ "Climate, 2008 National Statistics (Abstract)" Arxivləşdirilib 2010-11-13 at the Wayback Machine, Table A.1. Central Statistical Agency website (accessed 26 December 2009)
  3. ↑ Abyssinia. səh. 84
  4. ↑ Haile-Selassie, Yohannes. "Late Miocene hominids from the Middle Awash, Ethiopia". Nature (ingilis). 412 (6843). 2001-07-12: 178–181. Bibcode:2001Natur.412..178H. doi:10.1038/35084063. ISSN 0028-0836. PMID 11449272.
  5. ↑ Markakis, John. "Anatomy of a Conflict: Afar & Ise Ethiopia". Review of African Political Economy. 30 (97). 2003: 445–453. doi:10.1080/03056244.2003.9659777. ISSN 0305-6244. JSTOR 4006987.
  6. ↑ Richard Pankhurst, The Ethiopian Borderlands (Lawrenceville: Red Sea Press, 1997), p. 61
  7. ↑ As related in his memoirs, Hell-Hole of Creation: The Exploration of Abyssinian Danakil (New York: Alfred A. Knopf, 1935)