Bequm Rokeya

Bequm Rokeya
benq. রোকেয়া সাখাওয়াত হোসেন
Doğum tarixi 9 dekabr 1880(1880-12-09)[1][2]
Vəfat tarixi 9 dekabr 1932(1932-12-09)[3][1][…] (52 yaşında)
Vəfat yeri
Vəfat səbəbi ürək-damar xəstəliyi[d]
Fəaliyyəti yazıçı, fantastika yazıçısı[d], social reformer[d]
Vikianbarın loqosu Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Bequm Rokeya (ing. Begum Rokeya; 9 dekabr 1880[1][2] – 9 dekabr 1932[3][1][…], Kəlkətə, Britaniya Hindistanı) — Britaniya Hindistanından olan görkəmli Benqal feminist yazıçı, pedaqoq və siyasi aktivist. Rokeya, Banqladeş və Hindistanda qadın azadlığının öncüllərindən biri kimi geniş şəkildə tanınır.[4]

Bequm kişilərlə qadınların rasional varlıqlar kimi bərabər rəftar görməsini müdafiə edirdi və qadınların təhsilinin olmamasının onların iqtisadi cəhətdən zəif vəziyyətdə qalmasına səbəb olduğunu vurğulayırdı.[5][6] Onun əsas əsərlərinə aşağıdakılar daxildir: "Matichur" (Şirin İncilər Dəsti, 1904 və 1922) — iki cildlik feminist esselər toplusu; "Sultananın Röyası" (ing. Sultana's Dream, 1908) – qadınların idarə etdiyi "Xanımlar Diyarı"nda cərəyan edən feminist elmi-fantastik novella; "Padmarag" (Lotusun Mahiyyəti, 1924[7][8]) — benqal qadınlarının üzləşdiyi çətinlikləri təsvir edən roman; və "Abarodhbasini" (Qapalı Qadınlar, 1931) — qadınların həyatına və özünüdərk hissinə ziyan vuran həddindən artıq purda (hicab və ev dustaqlığı sistemi) qaydalarına qarşı cəsarətli tənqid.[7]

Rokeya qadınların azadlığı üçün təhsilin əsas şərt olduğunu hesab edirdi və Kolkatada əsasən müsəlman qızlara yönəlmiş ilk məktəbi təsis etdi.[6][9] Onun qapı-qapı gəzərək valideynləri qızlarını məktəbə göndərməyə inandırdığı deyilir. O, ölümünə qədər məktəbi idarə etmiş və sərt tənqidlərə həmçinin sosial maneələrə baxmayaraq fəaliyyətini davam etdirmişdir.[6]

1916-cı ildə Rokeya qadınların təhsili və məşğulluğu uğrunda mübarizə aparan Müsəlman Qadınlar Assosiasiyasını təsis etmişdir.[10] 1926-cı ildə o, Kolkatada çağırılan Benqal Qadınların Təhsil Konfransına sədrlik etdi ki, bu da qadınların təhsil hüquqlarını müdafiə etmək üçün onların bir araya gətirilməsi istiqamətində ilk mühüm cəhd idi. O, vəfatına qədər qadınların inkişafı ilə bağlı müzakirələrdə və konfranslarda fəal iştirak etmişdir. Rokeya 9 dekabr 1932-ci ildə, Hindistan Qadınlar Konfransının bir sessiyasına rəhbərlik etdikdən qısa müddət sonra vəfat etmişdir.[6][11]

Banqladeş hər il 9 dekabr tarixində Rokeya Gününü qeyd edərək onun irsini yad edir. Həmin gün Banqladeş hökuməti görkəmli nailiyyətlərə imza atan qadınlara Bequm Rokeya Padak mükafatını təqdim edir. 2004-cü ildə Rokeya BBC-nin "Bütün Zamanların Ən Böyük Benqalı" sorğusunda 6-cı yeri tutmuşdur.[12][13]

Bioqrafiyası

[redaktə | vikimətni redaktə et]
2012-ci ildə çəkilmiş Rokeyanın Ranqpurdakı uşaqlıq evinin qalıqları.

Rokeya 1880-ci ildə Benqal Prezidentliyinin (keçmiş bölünməmiş Benqal) Ranqpur bölgəsindəki Pairaband kəndində aristokrat Benqal müsəlman ailəsində anadan olmuşdur. Onun əcdadları sərvət qazanmaq məqsədilə İranın Təbriz şəhərindən Hindistana köç etmiş və Ranqpurda zəminadar (torpaq sahibi) olmuşdular.[6][14] Onlar Böyük Moğollar dövründə hərbi və məhkəmə sahələrində xidmət göstərmişdilər. Onun atası Zahiruddin Məhəmməd Əbu Əli Haidar Sabir zəminadar olmaqla yanaşı, çoxdilli bir ziyalı idi. O, dörd dəfə evlənmişdi və onun Rahatunnisa Sabira Çaudhurani ilə evliliyindən Rokeya dünyaya gəlmişdi. Rokeyanın iki bacısı və üç qardaşı var idi, lakin onlardan biri uşaq yaşlarında vəfat etmişdi. Rokeyanın böyük qardaşı İbrahim Sabir və ondan yaşca böyük bacısı Karimunnisa Xanım Çaudhurani onun həyatında mühüm rol oynamışdılar.[15][16] Karimunnisa ailəsinin istəklərinə qarşı çıxaraq əksəriyyətin danışdığı Benqal dilini öyrənmək istəyirdi, halbuki ailə üzvləri ərəb və fars dillərindən təhsil və ünsiyyət vasitəsi kimi istifadə etməyi üstün tuturdular. İbrahim Rokeyaya və Karimunnisaya ingilis və benqal dillərini öyrətmişdi. Karimunnisa 14 yaşında ərə getmiş və sonradan şairə olmuşdur. Onun hər iki oğlu – Əbdül Kərim Qəznəvi və Əbdül Həlim Qəznəvi siyasətçi kimi tanınmış və Britaniya hakimiyyəti dövründə nazir vəzifələrində çalışmışlar.[17]

Romanları

[redaktə | vikimətni redaktə et]
Hər dəfə bir qadın başını qaldırmağa çalışanda, din və ya müqəddəs yazılar şəklində olan silahlar onun başına endirilir. … Kişilər bu yazıları Tanrının əmri kimi təqdim edərək bizi qaranlıqda saxlamağa çalışırlar. … Bu yazılar əslində kişilər tərəfindən qurulmuş sistemlərdən başqa bir şey deyil. Biz kişi müqəddəslərdən eşitdiyimiz sözləri qadın müqəddəslərdən eşitsəydik, onlar tamamilə fərqli olardı. … Dinlər yalnız qadınların boynuna qulluq boyunduruğunu daha da sıx bağlayır və kişilərin qadınlar üzərində hökmranlığını haqlı göstərir.

Rokeya, 1904[18]

  • Pipasha ("Susuzluq") (1902)
  • Matichur 1-ci cild (Esse) (1904)
  • Matichur 2-ci cild (Esse) (1922)

İkinci cildə nağıllar və hekayələr daxildir:

  • Saurajagat ("Günəş Sistemi")
  • Delicia Hatya (Marie Corellinin "Delicianın qətli" əsərinin tərcüməsi)
  • Jnan-phal ("Bilik Meyvəsi")
  • Nari-Srishti ("Qadının Yaradılışı")
  • Nurse Nelly
  • Mukti-phal ("Azadlıq Meyvəsi")
  • Sultana’s Dream (1905)
  • Padmarag ("Lotusun Mahiyyəti") (1924, roman)
  • Abarodhbasini ("Qapalı Qadınlar") (1931)
  • Boligarto (qısa hekayə)
  • Narir Adhikar ("Qadın Hüquqları") – İslam Qadınlar Assosiasiyası üçün tamamlanmamış esse
  • God Gives, Man Robs ("Tanrı Verir, İnsan Qarət Edir") (1927)
  • Education Ideas for the Modern Indian Girl ("Müasir Hindistanlı Qız üçün Təhsil Fikirləri") (1931)

İstinadlar

[redaktə | vikimətni redaktə et]
  1. ↑ 1 2 3 4 Rokeya Sakhawat Hossain // Internet Speculative Fiction Database (ing.). 1995.
  2. ↑ 1 2 Rokeya Sakhawat Hossain // Vegetti Catalog of Fantastic Literature (it.).
  3. ↑ 1 2 http://www.in.com/roquia-sakhawat-hussain/profile-242073.html.
  4. ↑ Sarkar, Siuli. Gender Disparity in India: Unheard Whimpers. PHI Learning Pvt. Ltd. 2016. səh. 73. ISBN 978-8120352513. İstifadə tarixi: 27 November 2018.
  5. ↑ "A Feminist Foremother: Critical Essays on Rokeya Sakhawat Hossain". The Daily Star (ingilis). 16 September 2017. 7 October 2023 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 17 December 2018.
  6. ↑ 1 2 3 4 5 Akhter, Shahida. Hossain, Roquiah Sakhawat // Islam, Sirajul; Jamal, Ahmed A. (redaktorlar ). Banglapedia: National Encyclopedia of Bangladesh (Second). Asiatic Society of Bangladesh. 2012. 6 August 2020 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 28 November 2015."Roquia Sakhawat Hussain (Begum Rokeya)". Londoni. 26 November 2018 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 16 August 2014.
  7. ↑ 1 2 Azad, Humayun. Purushtantra o Rokeyar Naribad পুরুষতন্ত্র ও রোকেয়ার নারীবাদ [Patriarchy and Rokeya's Feminism] // Naree নারী [The Woman] (Benqal dilində). Dhaka: Agamee Prokashon. 282–299.
  8. ↑ Begum, Maleka. Rokeya Sakhawat Hossain রোকেয়া সাখাওয়াত হোসেন (Benqal dilində). Dhaka: Prothoma. 2018. səh. 11.
  9. ↑ "The enduring legacy of Begum Rokeya". The Independent. 9 December 2016. 21 April 2019 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 21 April 2019.
  10. ↑ "Begum Rokeya Day today". The Daily Star. 12 March 2018 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 25 June 2016.
  11. ↑ "Begum Rokeya Sakhawat Hossain". Sewall-Belmont House Museum. Sewall-Belmont House & Museum. 24 June 2016 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 25 June 2016.
  12. ↑ "BBC Listeners' Poll". The Daily Star. 16 April 2004. 25 December 2018 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 21 April 2019.
  13. ↑ "Mujib, Tagore, Bose among 'greatest Bengalis of all time'". The Hindu. 17 April 2004. 25 December 2018 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 21 April 2019.
  14. ↑ Sengupta, Kaiser. "'Bengali Muslim' As An Oxymoron: Crisis And Conflict Of Identities | Bengal Renaissance" (ingilis). 5 March 2022. 11 July 2023 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 11 July 2023.
  15. ↑ Lewton, Thomas. "Feminist Visions of Science and Utopia in Rokeya Sakhawat Hossain's 'Sultana's Dream'". Lady Science. 2019. 1 March 2023 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 23 August 2019.
  16. ↑ Hossain, Rokeya Sakhawat. Sultana's Dream. Madras: The Indian Ladies' Magazine. 1905. 16 April 2016 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 23 August 2019.
  17. ↑ Anwar S. Dil, Afia Dil. Women's Changing Position in Bangladesh: Tribute to Begum Rokeya. Intercultural Forum. 2014. 10–16. ISBN 978-9842003738.
  18. ↑ Begum, Maleka. Banglar Nari Andolaner বাংলার নারী আন্দোলন [Women's Movement in Bengal] (Benqal dilində). Dhaka: The University Press Limited. 2010. səh. 71. ISBN 978-984-8815-70-0.

Xarici keçidlər

[redaktə | vikimətni redaktə et]