Bodrum

Bodrum
Bodrum
37°02′02″ şm. e. 27°25′52″ ş. u.^HGYO
Ölkə	Türkiyə[1]
Tarixi və coğrafiyası
İlk məlumat	V əsr
Sahəsi	557 km²
Mərkəzin hündürlüyü	10 m
Saat qurşağı	UTC+03:00
Əhalisi
Əhalisi	175.000 nəf. (2020)
Rəqəmsal identifikatorlar
Poçt indeksi	48x xx
Digər
bodrum.bel.tr
Bodrum
Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Bodrum (türk. Bodrum) — Türkiyənin Muğla ilində şəhər. Bodrum əhalisi 2021(türk.bilgi xidmetine göre) 187.284 nəfərdir.

İqlim

İqlim etibarilə Egey və Aralıq Dənizi iqlimlərinin sintezindən ibarət olan bir xüsusiyyətə malikdir. Yarımada olaraq mikro kondisioner xüsusiyyəti göstərər. Yay aylarında az qala heç nəm tapılmaz. Qış aylarında isə nəmişlik olduqca aşağıdır. Yay ayları isti və quraq, qış ayları isə olduqca ilıq və yağışlıdır. 1970-ci ildən bu yana qar yalnız 2004-ci ilin Fevral ayında yağmış və qarın qalınlığı orta hesabla 5 sm olmuşdur.

Yarımada bitki örtüyü olaraq çox diqqətə çarpan bir şəkildə ikiyə ayrılmışdır. Bodrum-Milas yolunun qərbi kolluq və tikanlı otlarla örtülüb. Yolun şərqi isə iynə yarpaqlı qırmızı şam, yabanı çiyələk, mersin və səndəl ağacları ilə örtülüdür. İlçənin % 61.3 'ü meşəlikdir. Ancaq son illərdə çıxan meşə yanğınları nəticəsində meşə örtüyündə nəzərə çarpan dərəcədə azalma müşahidə edilmişdir. İlçədə nizamlı axarsu yoxdur. Mumcularda olan Suvarma Gölü isə suvarma və içməli su məqsəd ilə istifadə edilməkdədir.

Nəqliyyat

Bodrum eyni zamanda beynəlxalq hava limanına yaxındır. Bodruma olan məsafəsi 35 km-dir. Rəsmi adı Milas-Bodrum Havalimanı'nın. Hava limanı Milas sərhədləri içərisindədir. Bodrumda üç böyük marina və böyük sərnişin gəmilərinin yanaşabileceği gəmi yanaşma körpüsü də mövcuddur. Marinalar ilk ediləni Bodrum mərkəzdə olan Milta marina. İkinci marina Turgutreis diyarında olan D Marin və ucuncusu Yalıkavak diyarında olan Port Bodrum'dur.

Tarix

Halikarnassos'ta M. Ö 484-ci ildə doğan və "Tarixin Atası" kimi tanınan Heredota görə Bodrum Dor'lar tərəfindən qurulmuşdur. Daha sonra Karya və Leleg'ler bu bölgəyə yerləşmişlər. M.Ö.650-ci ildə Megeralılar gələrək şəhəri genişləndirmiş adını da Halikarnassos olaraq dəyişdirmişlər. Bodrum M. Ö 386-ci ildə iranlıların suverenliyinə girmişdir.

Halikarnassos ən parlaq dövrünü M. Ö 353-ci ildə Karya bölgəsinin paytaxtı olduqda yaşamışdır. Dünyanın yeddi möcüzəsindən biri olan mausoleum bu dövrdə Kral Mausolosun xatirəsinə bacısı və eyni zamanda arvadı olan Artemisia tərəfindən etdirilmişdir.

Bodrum M. Ö 192 romalıların əlinə keçmiş ancaq bu dövrdə əhəmiyyətli bir inkişaf göstermemişdir. M.S. 395-ci ildə Bizaslıların, M.S. XI əsrdə türklərin əlinə keçmişdir. I. Səlib döyüşlərində Bizanslıların, XIV. əsrdə təkrar Türklərin əlinə keçmişdir. 1415-ci ildə Rodos Cəngavərlərinin əlinə keçmişdir. 1522-ci ildə Qanuni Sultan Süleyman dövründə təkrar Osmanlı İmperatorluğuna qatılmışdır. Respublikanın elanından sonra adı Bodrum olaraq dəyişdirilmişdir.

Bodrum Qalası

Bodrum Qalası iki liman arasında, üç tərəfi dənizlərlə əhatəli qayalıq bir yarımada üzərində qurulmuşdur. Şimali cəhətdən quruya asılıdır. Qala kvadrata yaxın bir plan göstərir. 180 x 185 metr ölçülerindedir. Ən yüksək yeri dəniz səviyyəsindən 47,50 metr yüksəklikdəki Fransız Qülləsinin. Bu qüllədən başqa İngilis, İtalyan, Alman qüllələri ilə Yılanlı qüllə olmaq üzrə dörd qüllə daha vardır. Qalanın şərq divarı xaricində qalan hissələri, cüt bədən divarı ilə möhkəmlətmə edilmişdir. Cəngavərlər dənizdə güclü bir donanmaları olduğu üçün, dənizdən ediləcək bir hücumu savuşturacaklarına inandıqlarından, dəniz divarlarını zəif buraxmışlar, quru tərəfindəki divarı kuvvetlendirmişlerdir.

Daxili qalaya, yeddsiskdirmeli yerdi yeni sikinrin ətrafda yaşayanlara güvenmediğini göstərir.

Qapıdan içəri daxil olduqda, şimal xəndəyi deyə adlandırdığımız hissəyə çatılar. Qapının daxili tərəfində üçlü bir gerb qrupu iştirak etməkdədir.

Bodrum qalasının divarlarında 249 gerb vardır. Bundan başqa 16 gerb də muzey bağçasında sərgilənməkdədir. Bu armalar ümumiyyətlə birinə bənzədirik. Əslləri boyalı olan bu armaların boyaları silindiyi üçün bir qisminin kimə aid olduğu bilinə bilməməkdədir. Armaların üzərlərində Xaçlar, düz və ya üfüqi lentlər, əjdaha və aslan fiqurları var. Qala bürclərində olan armaların bəzilərində boya izləri hələ görülməkdədir. Fransız qülləsinin şimal-şərq üst küncündəki bayraq üzərində, şərq divarı, seyirdim yolunun Fransız qülləsinə baxan tərəfində, Sen Katerin kabartmasında rəng izlərinə rast gəlinməkdədir.

Kalenin I. qapısının iç tərəfində olan, üçlü gerb qrupunun ortasındakı gerb, qala komandiri Jak Gatineau'ya aiddir. Armaların altındakı latınca yazıda "Din, Katolik kilsəsi adına burada Gatineau tərəfindən qorunacaq." deyilməkdədir. Bu gerb qrupunun solunda, qapı lentosunun üzərindəki aslan Hellenistik Dövrə aiddir.

Aslı bir gerb körpüsü olan taxta körpüdən, maili daş yola çatılar. Xəndəyin line liman edilməsindən əvvəl qismən dəniz suyu ilə dolmaktaydı. Sağdakı moloz divar, qala həbsxana olaraq istifadə edildiyi zaman əlavə edilmişdir. Qalın divarlı, damı maili, böyük quruluş top koruganıdır. Xəndəyin qərbdən gələcək hücumlara qarşı qorunması üçün, üzərindəki armalardan aydın olduğuna görə 1513-cü ildə edilmişdir. Top mazgalları, xəndək və liman istiqamətində görülməkdədir. Limana girəcək gəmilərin su seqmentinə atəş edə bilmək məqsədiylə dənizə yaxındır.

İndiki vaxtda şimal xəndəyi Bodrum Festivalının edildiyi, teatr oyunlarının oynandığı bir sahə olaraq qiymətləndirilməkdədir. Oturma müəssisələrinin gerisində, xəndəyin arxasında görülən məzar Roma dövrünə aiddir.

II. qapı üzərində ən təpədə taçlı bir qartalın olduğu üçlü bir gerb qrupu iştirak etməkdədir. Üçlü gerb qrupunun solunda tək bir gerb iştirak etməkdədir. Bu qapının solunda ləğv edilmiş bir qapı vardır. Üzərində iki gerb vardır. II. qapı geçildikten sonra kiçik bir həyətə çatılar. Həyətin dənizə baxan istiqamətində line plomb olan liman qülləsi vardır. Top koruganının girişi də buradadır. Qapı lentosu üzərində imperator Hadrianus'la əlaqədar Yunan bir kitabə vardır. Top koruganı hələ də sənət qalereyası olaraq istifadə edilməkdədir.

III. qapı çox yaxşı qorunmuş bir qapıdır. Divar içərisində aşağıdan yuxarıya doğru hərəkətli dəmir lövhə üçün qapı boşluğu və yağ dəlikləri vardır. III. qapı üzərində bizə görə solda iki gerb vardır. Təriqətin gerbi, sağda ustad-əzəm Guy da Blanchfort'un (1512–1513) gerbi vardır. Altdakı səlib arman hansı cəngavəri aid olduğu bilinmir.

Bu qapıdan keçilincə qərb hendeğine çatılar. Sağda görülən bədən divarındakı yaşıl daşların hamısı Mausoleion'dan gətirilmişdir. IV. qapının qarşısındakı liman qülləsi nişi içində bir Romalı komandir heykəli vardır. Bu cür heykəl gövdələrinə çox rast gəlmək mümkün idi. Bunların başları da ayrı edildiyindən yeni komandir gəldiyində, köhnə komandirin başı alınaraq gövdəyə yeni komandirin başı qoyulurdu.

IV. qapı nərdivanlı bir tonoza açılır. Qapı üzərində dörd gerb vardır. IV. qapıdan yuxarı çıxmaq yerinə, qərb xəndəyi içindəki iki tərəfli ağaçlıklı yolda ilerlendiğini, antik Halikarnassos və ətrafından toplanmış sunaklar, qəbirlər və müxtəlif əsərlər izlenir. Solda su anbarından başlayan daş divar XIV. əsr ortalarında edilmiş Türk Qalasına aiddir. Cəngavərlər sonradan Mausoleion'un daşlarıyla burada izlənilə kimi, divarları yüksəltmiş və qalanı büyültmüşlerdir. Cəngavərlər xəndəklər nəqliyyat yolu olaraq istifadə etməmişlər, asma körpülərlə daxili qalaya çatmışlar. Xəndəyin bağlanıldığı cənub divarı üzərində Mausoleion'un yaşıl daşlarından düzəldilmiş asma körpü ayağı görülə bilər. Ayağın iki tərəfindəki divar, qala həbsxana olaraq istifadə edilmişdir. Xəndəyin sonundakı daş pilləkən də sonradan əlavə edilmişdir.

Nərdivanın sağında divar üzərində görülən kabartmada Saint Corcun əjdahanı öldürməsi göstərilməkdədir. Bu qabartma orijinal yeri bura deyil. İç qaladan, İtalyan qülləsinin şimal divarından gətirilmişdir. Saint Corc fiqurunun altında üç gerb görülməkdədir. Pilləkəni çıxınca qarşımıza gələn qapı üzərində, ortada Pier d'Aubusson'un təriqət xaçı ilə birləşmiş gerbi var. 1476–1503 illəri arasında Rodosda ustad-əzəm olaraq vəzifə yerinə yetirmişdir. Bir çox dəfə də Bodrum Qalasını ziyarət etmişdir. Özünə sığınan Cem Sultanı əsir etdiyi üçün papa tərəfindən kardinal başlığı rütbəsiylə təltif olunmuşdur. Arma üzərində püsküllü kardinal başlığı görülməkdədir. Arma sarı zəmin üzərinə çəngəlli qırmızı haçtır. Bundan başqa iki gerb daha vardır.

Qapını keçincə sağda görülən kiçik qüllə, asma körpünün idarə qülləsinin. Bu qüllənin qərbdəki xarici divarı üzündə II. Mahmudun tuğrası vardır. Üzərində hicri 1235 tarixi oxunur. Bu tuğra, sol altdakı Malta haçından da aydın olacağı kimi bir cəngavər gerbinin üzərinə yazılmışdır.

Daxili qalaya daxil etmək üçün geriyə dönülüb, dar yol təqib edilməlidir. Solda qala divarının üzərində, hündür bir yerdə bir gerb qrupu vardır. Bu gerb ilə əlaqədar bir fotoşəkil sonradan bağlanıb mazgal deşiklərindən birində sərgilənməkdədir.

VI. qapının üzərindəki latınca yazıtta "Əfəndimiz yatarkən bizi qoru, oyanıqkən qurtar. Sənin qoruma olmadıqca bizi kimsə qoruya bilməz." deyilməkdədir. Abidəsi altında üçlü bir gerb qrupu vardır. Bu qapıdan keçilincə qalanın cənub hissəsinə çatılar. Burada ətraf divarı iki dənədir. VII. Qapının qarşısında su yalağı olaraq istifadə edilmiş iki qəbir vardır. VII. qapı üzərində üçlü bir gerb qrupu vardır.

Kesik tonozlu bir koridorla daxili qalaya girilər. Bu dəhlizin altında bir sarnıç vardır. İç qala girişi üzərində də bir əvvəlki gerb qrupu işlənmişdir. İç qalada və şapel altında on dörd sarnıç vardır. Qala mühasirə edildiyi zaman, lazımi su bu sarnıçlardan sağlanabilmiştir. Bu sarnıçlardan bəziləri hələ də istifadə edilməkdədir.

Daxili həyətdə antik dünyanın və bölgənin bütün ağac və çiçəklərini görmək mümkündür. Bunlardan biri defnedir. (Grekçe'si daphne, latıncası laurus). Anadoluda zəqqum deyə bilinən bu ağac çiçəkləri və yaz qış tökülməyən yarpaqları ilə qalanı bəzəməkdədir. Kralların və zadəganların kölgəsini sağlam tapdıqları çinar ağacı qalanın orta həyətində. Antik dünyada çox əhəmiyyətli yeri olan zeytun ağacı ilə bir çox mərasimdə istifadə edilən mersin də yetiştirilmektedir. Mersin Afroditin müqəddəs ağacı idi. Quşlardan göyərçin, çiçəklərdən də gül Afrodit'e adanmış. Göyərçinlərin selamlamalarıyla qarşılaşmaq və gül qoxularını eşitmək bəlkə də qalanı gezenlere Afroditi anımsatacaktır. Adam otu tükənməkdə olan bir bitkidir. Buna görə qalada etina ilə yetiştirilmektedir. Bu otun tibbdə anestezide istifadə edildiyi bilinməkdədir. Yaz boyunca ən gözəl moru çıxaran ipək qərənfilləri, hər cür rəngi olan gülfatmaları (sardunya), müxtəlif kaktusların, begonvil və Kipr akasyasından, şam, kölgə ağacı, nar və duta qədər Aralıq dənizi iqliminə uyğun hər cür çiçək və ağacı qalada görmək mümkündür.

Mavzoley

Dünyanın yeddi möcüzəsindən biri olaraq qəbul edilən Mausoleum'un istehsalına Karya Satrabı Mavsolos vaxtında (təxmini M.Ö.355) başlanmış ölümündən sonra bacısı, eyni zamanda arvadı olan Artemissia inşasına davam etmişdir.

Bu əsər İon nizamında 36 sütunun bəzədiyi orijinalı 46 metr yüksəkliyində olan və təpəsində bir zəfər avtomobili olan 21 pilləli bir piramidanın taçlandırdığı nəhəng bir abidə məzardır.

M.S. 13-ci əsrə qədər qorunan antik məzar əvvəl bir zəlzələlə yıxılmış daha sonrada daşları Bodrum Qalasının istehsalında istifadə edilmişdir. Bundan başqa bu məzara aid bir çox qabartma və heykəllər 1856-ci ildə İngilis Arxeoloq C. Nyuton tərəfindən British Museum'a aparılmışdır. Buna görə bu anıta aid əsərlərin çoxu British Museumda, ancaq çox az bir qisimi Bodrumda sərgilənməkdədir.

Antik Teatr

Helen dövründən günümüzə gələn əhəmiyyətli qalıqlardan biridir. Həcmi 13.000 şəxsiyyətdir. 3 əsas hissədən ibarətdir. Bunlar Səhnə, Orkestra və Oturma yeridir. Bina uzun düzbucaqlı bir quruluşdur. Hər iki ucda oyunçuların girəcəyi bir qapı vardır. Bunlardan başqa 3 əsas giriş qapısı bulunmaktadır.1973-ci ildə edilən qazıntılardan sonra açıq hava muzeyi olaraq təşkil edilmişdir.

Ay girir səhnəyə və günümüzə çatan monumental Antik Teatr, Göktepe 'nin cənub yamacında işıldayır .. Antik ənənəyə uyğun, yamaca kürəyini söykəmiş bu quruluş, səhnə (Skene), orkestr çuxuru və oturma yerləri (kavea ya da theatreon) ilə Mavsolos dövründə təmir edilir və eyni zamanda, Anadolu 'nun ən köhnə Tiyatrolarında biri sayılır.

Yumşaq ana qaya oyularaq yamaca yaslanan oturma yerləri, aradan keçən 'diazoma' ilə 'alt maenia' və 'üst maenia' deyə iki hissəyə ayrılır. Gəzib görəcəyiniz Antik Teatr 'da günümüzə olduqca möhkəm şəkildə ibarət olan və 12 Radyal nərdivanla 11 parçaya ayrılan alt hissəsi gəzəcək, oturma yerlərinin bəzilərinin üzərinə yazılan adları-ola ki o zamanda-teatra kömək verən və ya kombinə bilet alan şəxslərin adlarını – okuyabileceksiniz!

Mindos Qapısı

Halikarnassos'un iki giriş qapısından biri olan Mindos Qapısı Bodrum'un Qərb tarafındadır.Günümüze qədər yalnız divar qalıqları qalmışdır. Turkcell'in qatqısıyla qazıntı və yeniləmə işləri davam edir.

Böyük İskəndər şəhəri mühasirəyə M.Ö.333-ci ildə bu qapıdan daxil olmuşdur. Çox çətin bir müqavimətdən sonra şəhəri fəth etmiş və mausoleum xaric bütün şəhəri məhv etmişdir.

Gezilip görülməsi lazım olan çox gözəl bir yerdir

Qardaş şəhərlər

• Alborq, Danimarka
• Pleven, Bolqarıstan
• Haskovo, Bolqarıstan
• Qvidan Rumji, Nigeriya
• Trindadi, San-Tome və Prinsipi

Ədəbiyyat

Bodrum, İjon-Piser Sullyet, Anagramme Ed, 2010 (ISBN 978-2-35035-279-4)

İstinadlar

1. ArchINFORM (alm.). 1994.

Həmçinin bax

• İcra Hakimiyyətinin
• Bələdiyyə Saytı
• Bodrum Saytı
• Bodrumda gəzməli yerlər