Boyaqotu

Boyaqotu
Elmi təsnifat
Domen: Eukariotlar Klad: Diaphoretickes Ranqsız: Arxeplastidlər Aləm: Bitkilər Klad: Streptofitlər Klad: Ali bitkilər Klad: Çoxsporlu bitkilər Klad: Borulu bitkilər Klad: Toxumlu bitkilər Klad: Çiçəkli bitkilər Klad: Evdikotlar Klad: Bazal evdikotlar Klad: Superasteridlər Klad: Asteridlər Klad: Lamidlər Dəstə: Acıçiçəklilər Fəsilə: Boyaqotukimilər Yarımfəsilə: Rubioideae Triba: Rubieae Cins: Boyaqotu
Beynəlxalq elmi adı
Rubia L., 1753[1][2]
Şəkil axtarışı ITIS   35144 NCBI   25473 EOL   29700

Boyaqotu (lat. Rubia) — bitkilər aləminin acıçiçəklilər dəstəsinin boyaqotukimilər fəsiləsinə aid bitki cinsi.

Boyaqotu Azərbaycanda qədim zamanlardan becərilən və xüsusi əhəmiyyət kəsb edən texniki bitkilərdən biridir. Boyaqotu adı ilə tanınan bu bitkidən toxuculuqda qırmızı rəng kimi istifadə edildiyi üçün ona qızıl boya adının verilməsi də təsadüfi deyildir.

Azərbaycanda yabanı halda bitdiyini və toxuculuqda rəng üçün geniş istifadə edildiyini nəzərə alsaq, onun bu ərazidə hələ eramızdan çox-çox əvvəl becərildiyini ehtimal etmək olar. Lakin ilk orta əsrlərdə bu bitkinin Azərbaycanda geniş becərilməsi tamamilə qanunauyğun bir haldır. Bu dövrdə feodalizmin təşəkkülü, şəhərlərin yaranması və inkişafı bu şəhərlərdə toxuculuğun geniş miqyas alması və bununla əlaqədar olaraq rəngə olan tələbat boyaq kökünün daha bol istehsalını tələb edirdi. Ona görə də ölkədə boyaqotu bitkisinin əkin sahəsi də artırdı.

Əsrlər boyu boyaqotu bitkisinin becərilməsində elə bir əsaslı dəyişiklik olmamışdır. Başqa bitkilər kimi, boyaqotu bitkisi xam torpaqda daha çox məhsul verir. Bir qayda olaraq boyaqotu bitkisi əkiləcək sahə əvvəlcədən şumlanaraq vərlərə ayrılırdı. Boyaqotu bitkisinin toxumu qışda ləklərə səpilir və bir neçə il qulluq edilirdi. Bu bitki o qədər də su tələb etmirdi.

Müxtəlif alətlər – bel, balta və s. vasitəsilə bu bitkinin kökü çıxarılır və toplanan məhsul günün altında və ya iri peçlərdə qurudulurdu. Qurudulan boyaq kökü qablara -kisələrə doldurulub istifadə və ya satış üçün xüsusi talvar və ya otaqlarda saxlanılırdı.

Növləri

• Rubia agostinhoi Dans. & P.Silva
• Rubia aitchisonii Deb & Malick
• Rubia alaica Pachom.
• Rubia alata Wall.
• Rubia albicaulis Boiss.
• Rubia angustisissima Wall. ex G.Don
• Rubia argyi (H.Lév. & Vaniot) H.Hara
• Rubia atropurpurea Decne.
• Rubia austrozhejiangensis Z.P.Lei, Y.Y.Zhou & R.W.Wang
• Rubia balearica (Willk.) Porta
• Rubia caramanica Bornm.
• Rubia charifolia Wall. ex G.Don
• Rubia chinensis Regel & Maack
• Rubia chitralensis Ehrend.
• Rubia clematidifolia Blume ex Decne.
• Rubia cordifolia L.
• Rubia crassipes Collett & Hemsl.
• Rubia cretacea Pojark.
• Rubia danaensis Danin
• Rubia davisiana Ehrend.
• Rubia deserticola Pojark.
• Rubia discolor Turcz.
• Rubia dolichophylla Schrenk
• Rubia edgeworthii Hook.f.
• Rubia falciformis H.S.Lo
• Rubia filiformis F.C.How ex H.S.Lo
• Rubia florida Boiss. ex Hohen.
• Rubia fruticosa Aiton
• Rubia garrettii Craib
• Rubia gedrosiaca Bornm.
• Rubia haematantha Airy Shaw
• Rubia hangii L.E Yang & Z.L.Nie
• Rubia hexaphylla (Makino) Makino
• Rubia himalayensis Klotzsch
• Rubia hispidicaulis D.G.Long
• Rubia horrida (Thunb.) Puff
• Rubia infundibularis Hemsl. & Lace
• Rubia jesoensis (Miq.) Miyabe & Kudô
• Rubia komarovii Pojark.
• Rubia krascheninnikovii Pojark.
• Rubia laevissima Tschern.
• Rubia latipetala H.S.Lo
• Rubia laurae (Holmboe) Airy Shaw
• Rubia laxiflora Gontsch.
• Rubia linii J.M.Chao
• Rubia magna P.K.Hsiao
• Rubia mandersii Collett & Hemsl.
• Rubia manjith Roxb.
• Rubia maymanensis Ehrend. & Schönb.-Tem.
• Rubia membranacea Diels
• Rubia occidens Capelo, M.Seq. & H.Schaef.
• Rubia oncotricha Hand.-Mazz.
• Rubia oppositifolia Griff.
• Rubia ovatifolia Z.Ying Zhang
• Rubia pallida Diels
• Rubia pauciflora Boiss.
• Rubia pavlovii Bajtenov & Myrz.
• Rubia peregrina L.
• Rubia petiolaris DC.
• Rubia philippinensis Elmer
• Rubia pianmaensis R.Li & H.Li
• Rubia podantha Diels
• Rubia polyphlebia H.S.Lo
• Rubia pseudogalium Ehrend.
• Rubia pterygocaulis H.S.Lo
• Rubia rechingeri Ehrend.
• Rubia regelii Pojark.
• Rubia rezniczenkoana Litv.
• Rubia rigidifolia Pojark.
• Rubia rotundifolia Banks & Sol.
• Rubia salicifolia H.S.Lo
• Rubia schugnanica B.Fedtsch. ex Pojark.
• Rubia schumanniana E.Pritz.
• Rubia siamensis Craib
• Rubia sikkimensis Kurz
• Rubia sylvatica (Maxim.) Nakai
• Rubia tatarica (Trevir.) F.Schmidt
• Rubia tenuifolia d'Urv.
• Rubia tenuissima ined.
• Rubia thunbergii DC.
• Rubia tibetica Hook.f.
• Adi boyaqotu (Rubia tinctorum L.)
• Rubia transcaucasica Grossh.
• Rubia trichocarpa H.S.Lo
• Rubia truppeliana Loes.
• Rubia urceolata X.F.Wang & C.H.Wang
• Rubia wallichiana Decne.
• Rubia yunnanensis Diels

İstinadlar

1. Linney K. Genera plantarum eorumque characteres naturales, secundum numerum figuram, situm, & proportionem omnium fructificationis partium. 5 Stokholm: 1754. S. 47. doi:10.5962/BHL.TITLE.746
2. Linnaeus C. Species Plantarum (lat.): Exhibentes plantas rite cognitas ad genera relatas. 1753. C. 1. S. 109.

Həmçinin bax

• Boyaq bitkiləri