Buz şəlaləsi

Buz şəlaləsi – buzlaq yatağının çox meyilli olduğu yerdə buzlağın parçalanıb yarıqlar və pillələr əmələ gətirdiyi hissədir.^[1].

"Buz şəlaləsi" termini "şəlalə" sözündən götürülmüşdür ki, bu da oxşar maye faza hadisəsidir, lakin daha təsir edici sürətə malikdir. Buzlaq buzu başqa yerlərə nisbətən daha sürətli hərəkət etdikdə, çünki buzlaq yatağı daha dik və ya daralır və axın plastik deformasiyaya tab gətirə bilmir, buz çatlayır və çatlar əmələ gətirir. İki nasazlığın qovuşduğu yerdə seraclar (və ya buz qüllələri) əmələ gələ bilər. Buz hərəkəti yavaşladıqda, çatlar birləşə bilər, nəticədə buzlaq daha hamar səthə çevrilir.^[2]

Buz axını

Ola bilsin ki, buzlaq axınının ən görünən nəticəsi buzlaq yatağının dikləşdiyi və/və ya daraldığı yerdə baş verən buzlaqdır. Buzlaq buzlarının əksəriyyəti ildə bir neçə yüz metr və ya daha az sürətlə hərəkət edir. Bununla belə, buzlaqda buzun axını ildə kilometrlərlə ölçülə bilər. Buzun plastik deformasiyası ilə belə sürətli axına nail olmaq mümkün deyil.^[3] Əvəzində buz çatlayır, çatlar əmələ gətirir. Kesişən çatlar buz sütunlarını və ya seracları əmələ gətirir. Bu proseslər əsasən görünməzdir; lakin, seraclar qəfil və xəbərdarlıq etmədən çökə və ya çevrilə bilər. Bu davranış tez-tez buzlaq alpinistləri üçün ən böyük risk yaradır.

Buzlaq buzlaqdan aşağıya doğru hərəkət etdikcə, buzlaq yatağının topoqrafiyası onun dinamikasının dəyişməsində həlledici rol oynayır, nəticədə daha düz və/yaxud daha geniş yataq yaranır ki, bu da buzun hərəkət sürətini əhəmiyyətli dərəcədə azaldır. Sürət və təzyiqdəki bu dəyişiklik çatların bağlanmasına səbəb olur, nəticədə naviqasiya və keçid üçün daha az problem yaradan buzlaq səthi daha hamar olur.

Qalereya

• 
• 
• 
• 

Həmçinin bax

• Katexçay şəlaləsi
• Çirxalyu şəlaləsi
• Qanlı şəlalə

İstinadlar

1. O. Osmanov, B. Abdullayev "Məktəblilərin izahlı coğrafiya lüğəti" Bakı — 1979
2. Post, Austin; Edward R. LaChapelle. Glacier Ice (Revised). Seattle, Washington: University of Washington Press. May 2000 [1971]. 18–21. ISBN 0-295-97910-0.
3. Nach Felssturz auch Gefahr für Siedlungen Arxiv surəti 6 dekabr 2023 tarixindən Wayback Machine saytında orf.at, 13. Juni 2023, abgerufen am 13. Juni 2023.

Xarici keçidlər

• Vikianbarda Buz şəlaləsi ilə əlaqəli mediafayllar var.