Demon

Demon
Digər mədəniyyətlərdə İblis[d], Cin, Div
Vikianbarın loqosu Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Demon (q.slav. де́монъ) (q.yun. δαίμων «ruh», «ilah»[1]<ref)— həm müsbət, həm də mənfi rol oynaya bilən, tanrılarla müqayisədə daha aşağı mövqe tutan[2] fövqəltəbii varlıqların və ya ruhların ümumi adıdır. Qədim yunanlarda Daimonia fəlsəfi konsepsiyası mövcud idi. Sokrat və onun davamçıları - Platon, stoaçılar və başqaları, daimonia ilə insanın "daxili səsi"-ni, vicdanı eyniləşdirir. Roma mifologiyasında onlar (lat. genius «ruh»)a<ref, xristianlıqda isə qoruyucu mələyə[3][4][5] uyğun gəlir. Xristianlıq dönəmində slavyanlar arasında demon bes sözünün sinonimi olub, Rusiyada XI əsrdən bəri[6] xristianlar bütün bütpərəst tanrıları ümumi demon adlandırdılar. Həmçinin İncil yunan dilindən kilsə slavyan dilinə və rus dillərinə tərcümə edilərkən yunanca demon sözü bes sözü ilə[7], ingilis və alman İncillərində isə şeytan – ing. devil, alm. teufel‎, sözü ilə tərcümə edilmişdir.[8][9].

Demon qədim yunan ədəbiyyatında

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Daymonların yalnız şər və ya yalnız yaxşı qüvvələrlə əlaqəsi izlənilmədiyi kimi, erkən antik dövrdə "daymon" və "tanrı" terminləri arasındakı fərq də həmişə izlənilmir, Erkən antik dövrdə daymonların yalnız şər və ya yalnız xeyir qüvvələrlə əlaqəsi izlənmədiyi kimi, "daymon" və "tanrı" terminləri arasındakı fərq həmişə izlənilmir. Daymonların istənilən, həmçinin qarışıq təbiətə sahib olduqlarına inanılırdı, yəni eyni dərəcədə həm şər, həm də xeyir yarada bilərlər.

Qədim yunan klassiklərində daymonlar haqqında əsas məlumatlar (rom. genius, xristian mələkləri ilə sinonimdir[3][4][5]) Platonun "Qanundan sonrakı dövr", “Symposion”, “Sokratın müdafiəsi” dialoqlarından götürülüb. Sokrat dialoqlarda deyir ki, ona “xeyirxah demon” və ya şərdən uzaqlaşdırıb yaxşılığa yönəldən genius (ruh) rəhbərlik edir. Daha sonra "Sokratın demonu" Platonun və neoplatonçuların Tanrısı ilə eyniləşdirilir. Qədim Roma filosofu-platonçu Apuleyus "Sokratın Tanrısı haqqında" (De deo Socratis) kitabında "Sokratın demonu" ideyasını şərh etmişdir. Bu, Sokratdakı "daymon"un təbiəti haqqında və tanrılarla insanlar arasında digər varlıqların mövcudluğu haqqında müzakirədir[10].

Platon “Qanundan sonrakı dövr” (984d-985) dialoqunda daymonları ruhlar iyerarxiyasında üçüncü və dördüncü dərəcələrə malik olan, ulduzlardan və tanrılardan sonra öz yerlərini tutan səma varlıqları adlandırır. Daymonlar, tanrılarla insanlar arasında bir mövqe tutduqlarından (tanrılar və insanlar arasında) vasitəçi rolunu oynayır və buna görə də onlara dualarda xüsusilə hörmət edilməlidir. Daymon insana doğulduğu andan təyin edilir və ölümünə qədər onu müşayiət edir[11]. Dördüncü dərəcəli daymonlar yalnız hava və efirdən ibarətdir və buna görə də “bizə nə qədər yaxın olsalar da, onlar fərqlənməz olaraq qalırlar”. Eyni zamanda, onlar "tez öyrənən və yaxşı yaddaşa sahib olan" qövmə aiddirlər.

Platon bütün daymonları "orta rütbəli canlıların yer üzündə və bütün kainatda asanlıqla uça biləcəyini nəzərə alaraq, özləri ilə tanrıların ən ucası arasında olan hər şeyi izah və şərh edənlər" adlandırır. Daymonlar ayrı-ayrı şəxslərin və ya bütün cəmiyyətin inancları onların bəziləri ilə ünsiyyətdən qaynaqlandığından şübhəsiz mövcud olmalıdırlar. Bu ünsiyyət gecə yuxu görünmələri, həm xəstə, həm də sağlam insanlar tərəfindən eşidilən kahinlərin və peyğəmbərlik səsləri ilə, ömrün sonunda gözə görünmələr ilə qurulur və buna görə bir çox geniş yayılmış kultların mənşəyi olub və olacaqlar. Beləliklə, bəzi daymonlar müxtəlif kultların tanrıları kimi çıxış edə bilərlər[12].

Platonun ardıcılları və stoiklər ölümdən sonra öz ünsürünə qayıdan insan ruhunu daymonla eyniləşdirirdilər.

Yamblix “Misir Misteriyaları” əsərində daymonları görünən (başa düşülən) və görünməyən (rasional qavrayışıdan kənar) tanrılardan, fani yarıtanrı-qəhrəmanlardan fərqləndirir. Daymonlar təbiətlərinə görə tanrılardan aşağı pillədədir.

Demon iyerarxiyası

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Orta əsrlər Avropasının mistikləri və okkultistlərinə görə, demonlar doqquz rütbəyə bölünür. Bu, ilk dəfə hollandiyalı həkim və okkultist İohann Veyer özünün Pseudomonarchia Daemonum (1588) adlı okultik kitabında təsvir etmişdir, burada o, cinlərin ətraflı təsnifatını və onları çağırmaq istəyənlər üçün təlimatlar vermişdir. Demonlar iyerarxiyasının başqa təsvirləri də var[13].

Ümumiyyətlə, bir neçə əsas qrupu fərqləndirmək olar:

  • lat. Genius «ruh» bir insana, əşyaya və ya əraziyə təyin edilmiş qoruyucu-demonlar. Buraya müxtəlif folklor personajları, məsələn, meşə ruhları, vudaş, domovoy, ev ruhları, cadugərlər (familiarlar), nimfalar və driadalar, Şedu kimi qədim mədəniyyətlərin saraylarının keşikçiləri daxil ola bilər.
  • Hər hansı bir yerə bağlı olmayan ruhlar, məsələn, elementar ruhlar, qnomlar, elflər, su pəriləri, satirlər, çor, sukkubilər və s.
  • Arxontlar — təbiət və kosmos qüvvələrinin təcəssümü kimi çıxış edən, təbii şeylərin nizamını dəyişməz olaraq qoruyan və ya yer üzündəki bütün canlılar üçün ölməz prototip kimi xidmət edən demonlardır. Dekanları belə varlıqlara aid etmək olar.

Həmçinin bax

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Ədəbiyyat

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  • Демон // Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона : в 86 т. (82 т. и 4 доп.). — СПб., 1890—1907.
  • Демон / Лосев А. Ф., Иванов В. Вс. // Мифы народов мира : Энцикл. в 2 т. / гл. ред. С. А. Токарев. — 2-е изд. — М. : Советская энциклопедия, 1987. — Т. 1 : А—К. — С. 366–367.
  • Демонология народная / Е. Е. Левкиевская // Славянские древности: Этнолингвистический словарь : в 5 т. / под общ. ред. Н. И. Толстого; Институт славяноведения РАН. — М. : Межд. отношения, 1995. — Т. 1: А (Август) — Г (Гусь). — С. 51—56. — ISBN 5-7133-0704-2.
  • Фоссе Ш. Ассирийская магия. Пер. с франц. В. Л. Санина; пер. с аккадск. и шумерск. В. В. Емельянова. — СПб.: Издательская группа «Евразия», 2001. — 336 с. — ISBN 5-8071-0082-4
  • Гуили Р. Э. Энциклопедия ангелов . — М.: Вече, 2008. — 416 с.: ил. — ISBN 978-5-9533-1941-6
  • Королев А., Майер И., Шамин С. Сочинение о демонах из архива Посольского приказа: К вопросу о культурных контактах России и Европы в последней трети XVII столетия // Древняя Русь. Вопросы медиевистики. 2009 г. № 4 (38). С. 108—121.

İstinadlar

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  1. ↑ Демон Arxivləşdirilib 2021-04-15 at the Wayback Machine // Толковый словарь иноязычных слов. / авт.сост. Крысин Л. П. ;
    Демон Arxivləşdirilib 2016-03-05 at the Wayback Machine // Школьный этимологический словарь русского языка: Происхождение слов. / авт.-сост. Н.М. Шанский, Т. А. Боброва. — М.: Дрофа, 2003.
  2. ↑ Лосев, Иванов, 1987
  3. ↑ 1 2 Байков Э. Символика сновидений, мифов и мистицизма Arxivləşdirilib 2015-12-22 at the Wayback Machine. — Litres, 2014. — ISBN 978-5-457-28374-9.
  4. ↑ 1 2 Смагина Е. Б. Кефалайа Arxivləşdirilib 2015-12-22 at the Wayback Machine // Памятники письменности Востока (Том 115). — «Восточная литература» РАН, 1998. — ISBN 978-5-02-017988-2. — С. 394.
  5. ↑ 1 2 Гетевские чтения Arxivləşdirilib 2015-12-22 at the Wayback Machine. // Научный совет по истории мировой культуры (Академия наук СССР). Комиссия по изучению творчества Гёте и культуры его времени. — Наука, 1991. — С. 82
  6. ↑ «Слово о законе и благодати» XI века, «Слово о полку Игореве» XII века и в древнерусских летописях
  7. ↑ Ветхий завет: Втор 32:17, Вар 4:7.
    Новый завет: Лук 4:33,35,41,7:33,8:2,27,29-30,33,35-36,38,9:1,42,49,10:17,11:14,15 ; Матфея 4:24,7:22, 8:16,28,31,33, 9:32-34, 10:8, 11:18, 12:22,24,27-28, 15:22, 17:15,18; Иоан 7:20,8:48-49,52,10:20-21 ; Марка 1:32; Иак 2:19; 1Кор 10:20-21; Отк 9:20,16:14,18:2
  8. ↑ Мюллер В.К. devil ; бес // Мюллер, Владимир Карлович#Англо-русский словарь Мюллера. Библиотека словарей Мюллера. М.: Эксмо. 2013. 250, 931. ISBN 978-5-699-56298-5.
  9. ↑ yun. Δαίμον — даймон, демон, переведённое в рус. Библии как бес, в англ. и нем. Библии переводилось как дьявол. Например, ср. рус. текст Марка 5:12 — бесы, с англ. Марка 5:12 — devils (дьяволы) и нем. Марка 5:12 — teufel, teuffel.
  10. ↑ "О божестве Сократа | Симпосий Συμπόσιον". 2014-02-01 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2022-05-17.
  11. ↑ «К нашему благополучию приставлен даймон; некоторым поворотам в нашей судьбе даймоны противостоят как чему-то чрезмерно высокому». Диалог «Законы», 732c.
  12. ↑ В этой связи интересно упоминание в гримуаре «Лемегетон» о Белиале, который после освобождения из кувшина Соломона принял некий образ, и в этом образе отвечал всем тем, кто приходил поклониться ему как богу, и приносил жертвы.
  13. ↑ "The Demonic Hierarchies". from various sources as cited. 2014-02-22 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2014-02-05.

Xarici keçidlər

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Sokrat