Dibbuk

Dibbuk
idiş דיבוק‎
Mifologiya	yəhudi mifologiyası
Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Dibbuk^[1] (ivr. ‏דִּבּוּק‏‎, hərf. bağlama, yapışma)^[2] — yəhudi xalq inanclarında personaj, insana sahib çıxmağa və ruhunu özünə tabe etməyə, ruhi xəstəlik törətməyə, sahib olduğu şəxsin ağzından danışmağa qadir olan mənfi ruh.^[3] Dibbukun hekayəsi ölmüş və dünyanı tərk edə bilməmiş bir insan ruhunun yaşayan bir insanın bədəninə yapışaraq onu ələ keçirməsi ilə başlayır. Əsir aldığı bədənin üzərində hökmranlıq edən bu ruh adətən həyatda tamamlaya bilmədiyi bir işi başa çatdırmaq üçün varlığını sürdürür. Bəzən bu, bir haqsızlığın qisası, bəzən isə yarımçıq qalmış və ruhu narahat edən bir məqsəd olur.^[4][5][6]

Xüsusiyyətləri

Dibbukun hökmranlığı altında olan insan qeyri-adi davranışlar sərgiləyir, sanki öz iradəsindən məhrum edilir. Bu vəziyyət nəinki fiziki, həm də ruhi olaraq əzabvericidir. İnsanın hərəkətləri anlaşılmaz və qəfil olur; onun danışığı, baxışları və bədən dili artıq özünə məxsus deyil, başqa bir varlığın əks-sədasına çevrilir. Bu narahat ruhu sakitləşdirmək və bədən sahibini azad etmək üçün Yəhudi ənənələrində mürəkkəb dini mərasimlər icra olunur. Bu mərasimlərin ən mühüm icraçıları ravvinlərdir. Onların duaları və ritualları, dibbuku yaşayan bədəndən çıxarmaq və onu rahatlıq tapmağa yönəltmək məqsədi daşıyır.^[7][8][9]

Mədəniyyətdə

Dibbukun mifik təsviri zamanla təkcə folklor çərçivəsində qalmayıb, ədəbiyyat və incəsənət vasitəsilə də formalaşıb. Ən məşhur nümunələrdən biri Şimon An-Skinin 1920-ci ildə qələmə aldığı "Dibbuk" adlı teatr pyesidir.^[10] Bu əsər dibbukun qaranlıq cazibəsini bədii ifadənin gücü ilə birləşdirərək tamaşaçıları folklorun dərinliklərinə aparmış və onun mistik mahiyyətini daha geniş kütlələrə çatdırmışdır.^[11] Bundan sonra 1937-ci ildə çəkilmiş eyniadlı film dibbukun təsirini İdiş kinomatoqrafiyasının klassikası səviyyəsinə yüksəltmişdir.^[12]

Müasir dövrdə dibbukun izləri başqa bir fenomenlə – "Dibbuk qutusu" ilə yenidən üzə çıxmışdır. Bu qutu içində dibbuk ruhunun saxlandığına inananlar tərəfindən paranormal hadisələrin mənbəyi hesab edilir. Qutunun olduğu yerlərdə qəribə və izaholunmaz hadisələrin baş verməsi ilə bağlı rəvayətlər dibbukun əfsanəsini çağdaş dövrün qorxu mifologiyasına daşıyıb.^[13]

İstinadlar

1. Диббук — ЭЕЭ
2. See A. Sáenz-Badillos & J. Elwolde, A History of the Hebrew Language, 1996, p. 187 on the qiṭṭūl pattern.
3. Trachtenberg, Joshua. Glossary of Hebrew Terms // Jewish Magic and Superstition. Philadelphia: University of Pennsylvania Press. 2004. səh. 333. ISBN 978-0812218626. December 5, 2023 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: Jan 10, 2023. Dibbuk – spirit of deceased person which has entered body of living person.
4. Avner Falk. A Psychoanalytic History of the Jews. Fairleigh Dickinson Univ Press. 1996. səh. 538. ISBN 978-0838636602.
5. Dybbuk // Encyclopædia Britannica, 2015-05-21 tarixində arxivləşdirilib, İstifadə tarixi: 2009-06-10
6. Gershom Scholem. Dibbuk // Encyclopaedia Judaica. 2016-10-09 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2024-12-17.
7. Falk, Avner. A Psychoanalytic History of the Jews (ingilis). Fairleigh Dickinson Univ Press. 1996. ISBN 978-0-8386-3660-2.
8. "The Protective Power of Mezuzah". Chabad.org. 2024-11-10 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2024-11-09.
9. "Dybbuk Shmibbuk". Temple of Miriam. 2024-11-10 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2024-11-09.
10. Spirit Possession in Judaism: Cases and Contexts from the Middle Ages to the Present, by Matt Goldish, p. 41, Wayne State University Press, 2003
11. Tree of Souls:The Mythology of Judaism, by Howard Schwartz, pp. 229–230, Oxford University Press, 2004
12. "The Dybbuk". The National Center for Jewish Film. 29 October 2014 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 29 October 2014.
13. Moss, Charles. "Finally, the truth behind the 'haunted' Dybbuk Box can be revealed". Input magazine. July 8, 2021. July 8, 2021 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: July 8, 2021.