Düzqalxan qaytarma

Düzqalxan qaytarma
Elmi təsnifat
Domen:
Eukariotlar
Klad:
Diaphoretickes
Ranqsız:
Arxeplastidlər
Aləm:
Bitkilər
Klad:
Streptofitlər
Klad:
Ali bitkilər
Klad:
Çoxsporlu bitkilər
Klad:
Borulu bitkilər
Klad:
Toxumlu bitkilər
Klad:
Çiçəkli bitkilər
Klad:
Evdikotlar
Klad:
Bazal evdikotlar
Klad:
Superrozidlər
Klad:
Rozidlər
Klad:
Fabidlər
Dəstə:
Gülçiçəklilər
Fəsilə:
Gülçiçəyikimilər
Yarımfəsilə:
Qızılgülkimilər
Triba:
Potentilleae
Yarımtriba:
Potentillinae
Cins:
Qaytarma
Növ:
Düzqalxan qaytarma
Beynəlxalq elmi adı

Düzqalxan qaytarma (lat. Potentilla erecta) — bitkilər aləminin gülçiçəklilər dəstəsinin gülçiçəyikimilər fəsiləsinin qaytarma cinsinə aid bitki növü.

Botaniki xarakteristikası

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Düzqalxan qaytarma çoxillik ot bitkisidir. Gövdə yarpaqları oturaq və ya çox qısa saplaqlı, üç hissədən ibarət qovuşuq, iri, dərin bölünmüş yalançı zoğları, uzunsov-tərsyumurtavari və ya neştərşəkilli, damarlı, sıxtükcüklü, bəzən çılpaq və kənarları bölünmüş dişciklidir. Rozetəbənzər yarpaqları üç hissədən ibarət qovuşuq, bəzən yarılmış, şaqqalanmış, ikiyə bölünmüş, 4 və ya 5-ə çatan, uzun saplaqlı olub, çiçəkləmə zamanı ölüşkəyir və quruyur. Nazik, incə və zərif olan çiçəkli gövdəsi aprel və ya may ayında inkişafa baslayır. Yuxarı hissəsi budaqlanan və azca tükcüklüdür. Çiçəkləri sarı, diametri 1sm-ə qədər olub, ləçəkləri 4 ədəddir. Kökümsovu adətən 5-10 sm, əyri və ya düz formalı olub, silindrik, demək olar ki, şarşəkilli, uzunluğu 2-15 sm, yoğunluğu isə 1-3 sm-ə bərabərdir.

Dağ-meşə, meşə-çöl, meşə kənarı və bataqlıq kənarlarında bitir.

Düzqalxan qaytarmanın 5-10 sm dərinlikdə kökümsovu çiçəkləmə zamanı, xüsusən yazda və son baharda toplanılır. Sonra toplanılan gövdə və kökü soyuq suda yuyularaq tamamilə qurudulur. Xammal havalı yerlərdə, yaxşı ventiliyasiyalı çardaxlarda parça və ya brezent üzərində sərilməli və ya 60оС temperaturda quruducu şkafda qurudulmalıdır.

Zəif iyli, aromatlı olub, güclü büzücüdür.

Quru, havalı yerlərdə saxlanılır. Saxlanılma müddəti 4 ildir.

Tərkibi və təsiri

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Kökümsovunun tərkibində 15-30% aşı maddələri, kondensləşmiş tannin, sərbəst fenol (pirokatexin və floroglusin), fenol (qall, kofein, para-kumarin) ellaq turşuçu, flavonoidlər, triterpen saponinlər, nişasta, qatranlı maddələr vardır. Çiçəkləmə qurtardıqdan sonra tərkibindəki aşı maddələr azalır. Kökümsovunda çoxlu miqdarda nişasta, qatran və kitrə olur.

Büzücü dərmandır. Tərkibində əsasənkondensləşmiş tannin, flavonoidlər və triterpen saponinlər vardır. Kökümsovu büzücü, bakterisid, iltihabsorucu və qankəsici təsirə malikdir. Yerli iltihabsorucu təsiri tərkibindəki aşı maddələrə görədir ki, bu da toxumalara kimyəvi, bakterial və mexaniki təsir edərək onları iltihabdan qoruyur. Kapilyarların və digər damarların keçiriciliyini azaldır. Bu xassəyə görə orqanizm faringit, stomatit, gingivit, qastrit və enterit xəstəliklərindən qorunur. Orqanizmin iltihaba qarşı müqavimət xüsusiyyətini flavonoidlər qarşılayır.

Kökümsovundan bişirmə şəklində büzücü dərman kimi ishal və burun-qulaq-boğaz xəstəliklərində - gingivit, stomatit, enterit, enterkolit, dispepsiya, dezinteriya, qanaxma yaradan xoralı kolit, qida borusu, qırtlaq, həzm, tənəffüs və digər orqanların xəstəliklərində keyfiyyətli dərman bitkisidir. Bundan başqa angina, xroniki tonzillit, hemarroy, yanıq, ekzema, neyrodermit, dəri və selikli qişaların zədələnmələrində və ayaqların çox tərləməsində işlədilir.

Sinonimləri

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Homotipik sinonimləri

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  • Potentilla sylvestris Neck.
  • Potentilla tormentilla var. erecta (L.) Hook.f.
  • Tormentilla erecta L.

Heterotipik sinonimləri

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  • Fragaria tormentilla Crantz
  • Potentilla dacica Borbás ex Zimmeter
  • Potentilla daonensis Evers
  • Potentilla divergens (Rchb.) Poeverl.
  • Potentilla divergens Nyman
  • Potentilla erecta var. curiensis (Brügger) Zimmeter
  • Potentilla erecta dacica (Borbás ex Zimmeter) Hayek
  • Potentilla erecta var. dacica (Borbás ex Zimmeter) Guşul.
  • Potentilla erecta f. herminii (Ficalho) Samp.
  • Potentilla erecta var. herminii (Ficalho) Briq.
  • Potentilla erecta f. herminii (Ficalho) Samp.
  • Potentilla erecta var. herminii (Ficalho) Cout.
  • Potentilla erecta f. hirsuta Cout.
  • Potentilla erecta var. latiloba (Ser.) Kotov
  • Potentilla erecta var. macrophylla Paiche ex Siegfr.
  • Potentilla erecta var. maurorum Maire
  • Potentilla erecta var. micrantha Vocke ex Zimmeter
  • Potentilla erecta f. minor Zimmeter
  • Potentilla erecta f. monacensis (Woerl. ex Zimmeter) Zimmeter
  • Potentilla erecta nemoralis Hampe
  • Potentilla erecta var. procumbens Sibth. ex Fiori
  • Potentilla erecta f. pusilla Favrat
  • Potentilla erecta f. sciaphila (Zimmeter) Beck
  • Potentilla erecta var. sciaphila (Zimmeter) Guşul.
  • Potentilla erecta f. sericea Cout.
  • Potentilla erecta f. stenopetala Murb.
  • Potentilla erecta var. strictissima (Zimmeter) Beck
  • Potentilla erecta strictissima (Zimmeter) Hayek
  • Potentilla erecta subsp. strictissima (Zimmeter) A.J.Richards
  • Potentilla erecta var. strictissima (Zimmeter) Druce
  • Potentilla erecta f. subpinnatifida Cout.
  • Potentilla erecta var. typica (Beck) Briq.
  • Potentilla erecta var. vulgaris Cout.
  • Potentilla fallax (T.Marsson) Callier
  • Potentilla favratii Zimmeter ex Favrat
  • Potentilla laeta Salisb.
  • Potentilla monacensis Woerl. ex Zimmeter
  • Potentilla monacensis Woerl.
  • Potentilla neumayeriana Tratt.
  • Potentilla officinalis Gray
  • Potentilla pubescens (Holler ex Woerl.) Poeverl.
  • Potentilla reducta (Rouy & E.G.Camus) A.W.Hill
  • Potentilla sciaphila Zimmeter
  • Potentilla strictissima Zimmeter
  • Potentilla strictissima f. hirsuta Domin
  • Potentilla strictissima f. turfosa Domin
  • Potentilla sylvestris subvar. alpina (Schur) Th.Wolf
  • Potentilla sylvestris var. curiensis (Brügger) Th.Wolf
  • Potentilla sylvestris subvar. daonensis (Evers) Th.Wolf
  • Potentilla sylvestris var. distendens Th.Wolf
  • Potentilla sylvestris proles divergens (Rchb.) Th.Wolf
  • Potentilla sylvestris proles dyscritos Th.Wolf
  • Potentilla sylvestris proles eusylvestris Th.Wolf
  • Potentilla sylvestris proles favratii (Zimmeter ex Favrat) Th.Wolf
  • Potentilla sylvestris subvar. fissistipula Th.Wolf
  • Potentilla sylvestris var. fleischmannii Th.Wolf
  • Potentilla sylvestris subvar. hirsuta (Domin) Th.Wolf
  • Potentilla sylvestris var. hirta (Holler) Th.Wolf
  • Potentilla sylvestris f. incisa Domin
  • Potentilla sylvestris subvar. integristipula Th.Wolf
  • Potentilla sylvestris proles langei Th.Wolf
  • Potentilla sylvestris var. latiloba (Ser.) Th.Wolf
  • Potentilla sylvestris proles lusitanica Th.Wolf
  • Potentilla sylvestris subvar. macropetala Th.Wolf
  • Potentilla sylvestris subvar. macrophylla (Paiche ex Siegfr.) Th.Wolf
  • Potentilla sylvestris var. monacensis (Woerl. ex Zimmeter) Th.Wolf
  • Potentilla sylvestris var. monacensis (Woerl. ex Zimmeter) Woerl.
  • Potentilla sylvestris var. neumayeriana (Tratt.) Beck
  • Potentilla sylvestris subvar. parviflora (Wallr.) Th.Wolf
  • Potentilla sylvestris subvar. parvifolia Th.Wolf
  • Potentilla sylvestris subvar. patula Th.Wolf
  • Potentilla sylvestris subvar. pinnatifida (Såby) Th.Wolf
  • Potentilla sylvestris var. pubescens Woerl.
  • Potentilla sylvestris proles sciaphila (Zimmeter) Th.Wolf
  • Potentilla sylvestris f. strictissima (Zimmeter) Beck
  • Potentilla sylvestris f. sylvatica R.Uechtr. ex Th.Wolf
  • Potentilla sylvestris subvar. sylvatica R.Uechtr. ex Th.Wolf
  • Potentilla sylvestris subvar. turfosa (Domin) Th.Wolf
  • Potentilla sylvestris var. typica Th.Wolf
  • Potentilla sylvestris var. typica Beck
  • Potentilla tetrapetala Haller f.
  • Potentilla tormentilla (Crantz) Neck.
  • Potentilla tormentilla var. curiensis Brügger
  • Potentilla tormentilla var. dacica (Borbás ex Zimmeter) Th.Wolf
  • Potentilla tormentilla var. divergens (Rchb.) Focke
  • Potentilla tormentilla subsp. divergens (Rchb.) Nyman
  • Potentilla tormentilla f. divergens (Rchb.) Th.Wolf
  • Potentilla tormentilla elatior Tratt.
  • Potentilla tormentilla var. elatior Lehm.
  • Potentilla tormentilla var. elatior Tratt.
  • Potentilla tormentilla erecta Scop.
  • Potentilla tormentilla fallax T.Marsson
  • Potentilla tormentilla var. herminii Ficalho
  • Potentilla tormentilla var. hirta Holler
  • Potentilla tormentilla var. humifusa Lecoq & Lamotte
  • Potentilla tormentilla var. insignis Domin
  • Potentilla tormentilla var. latiloba Ser.
  • Potentilla tormentilla var. lusitanica (Th.Wolf) Th.Wolf
  • Potentilla tormentilla var. minima Ser.
  • Potentilla tormentilla var. minor F.Saut.
  • Potentilla tormentilla var. nana Wender.
  • Potentilla tormentilla var. nemoralis Ser.
  • Potentilla tormentilla var. pentapetala Borbás
  • Potentilla tormentilla pinnatifida Såby
  • Potentilla tormentilla f. polypetala Merino
  • Potentilla tormentilla var. pubescens Holler ex Woerl.
  • Potentilla tormentilla proles reducta Rouy & E.G.Camus
  • Potentilla tormentilla var. sciaphila (Zimmeter) Th.Wolf
  • Potentilla tormentilla var. sericea Legrand
  • Potentilla tormentilla subsp. silvestris Neck. ex Syme
  • Potentilla tormentilla var. strictissima (Zimmeter) Focke
  • Potentilla tormentilla subsp. sylvestris Syme
  • Potentilla tormentilla subsp. sylvestris Neck. ex Syme
  • Potentilla tormentilla var. typica Th.Wolf
  • Potentilla tormentilla var. umbrosa Coss. & Germ.
  • Potentilla umbrosa (Coss. & Germ.) Hy
  • Tormentilla adstringens Lindem.
  • Tormentilla alpina Opiz
  • Tormentilla dissecta Timb.-Lagr.
  • Tormentilla divergens Rchb.
  • Tormentilla erecta var. alpina Pers.
  • Tormentilla erecta f. divergens (Rchb.) Posp.
  • Tormentilla erecta parviflora Opiz
  • Tormentilla erecta var. sparsiflora Posp.
  • Tormentilla erecta f. strictissima (Zimmeter) Posp.
  • Tormentilla erecta var. typica Posp.
  • Tormentilla ericetorum Timb.-Lagr.
  • Tormentilla gracilis Timb.-Lagr.
  • Tormentilla montana Schur
  • Tormentilla nodosa Schur
  • Tormentilla officinalis Curtis
  • Tormentilla officinarum Neck.
  • Tormentilla orophila Timb.-Lagr.
  • Tormentilla parviflora Wallr.
  • Tormentilla parviflora var. petiolata Wallr.
  • Tormentilla parviflora var. sessilifolia Wallr.
  • Tormentilla recta Schur
  • Tormentilla recta var. alpina Schur
  • Tormentilla sessilifolia Stokes
  • Tormentilla sylvestris Neck. ex Bubani
  • Tormentilla tuberosa P.Renault
  • Tormentilla vulgaris Hill

İstinadlar

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Həmçinin bax

[redaktə | mənbəni redaktə et]