Ethnologue

Ethnologue
Loqonun şəkli
URL ethnologue.com
Dilləri ingilis dili
Sahibi SIL International
Açılma tarixi 1951
Vikianbarın loqosu Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Ethnologue (Etnoloq; tam adı: Ethnologue: Languages of the World — "Etnoloq: Dünya dilləri") — dünya dilləri haqqında ən zəngin məlumat bazalarından biri. Baza SIL International (əvvəllər Dilçilik Yay İnstitutu (ing. Summer Institute of Linguistics) kimi tanınırdı) təşkilatı tərəfindən çap və elektron variantlarda işlənib hazırlanır.

Baxış və məzmun

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Ethnologue, Texas ştatının Dallas şəhərində beynəlxalq ofisi olan xristian dilçilik xidməti təşkilatı olan SIL International (əvvəllər Yay Dilçilik İnstitutu kimi tanınır) tərəfindən nəşr edilmişdir. Təşkilat dil inkişafını asanlaşdırmaq üçün çox sayda azlıqların dillərini öyrənir və bu dillərdə danışanların natiqləri ilə Bibliya hissələrini onların dillərinə tərcümə etmək üçün birlikdə işləyir. Nəşriyyatın xristian yönümlü olmasına baxmayaraq, Ethnologue özü ideoloji və teoloji cəhətdən qərəzli deyil.

Ethnologue özündə alternativ adlar və avtonimlər, L1 və L2 danışanların sayı, dilin prestiji, istifadə sahələri, savadlılıq dərəcələri, yerlər, dialektlər, dil təsnifatı, linqvistik mənsubiyyətlər, tipologiya, dil xəritələri, ölkə xəritələri, nəşr və mediada istifadə, əlçatanlıq daxildir. Təsvir edilən hər bir dildə və ləhcədə İncil, danışanların dini mənsubiyyətləri, bildirilən yerlərdə canlandırma səylərinin üstüörtülü təsviri, digər dialekt və dillərlə başa düşülənlik və leksik oxşarlıq, skriptlərin yazılması, Genişləndirilmiş Nəsillər Arası Dağılma Şkalasından istifadə etməklə dilin canlılığının təxmini (EGIDS) və biblioqrafik resurslar bura daxildir.[1] Görülən işlərin əhatə dairəsi spesifik olaraq dillərdən asılı olaraq dəyişir.[2][3] Məsələn, 2008-ci ilə olan məlumata görə, yazıların 15%-də söz sırası haqqında məlumat mövcud olub, dillərin 38%-də isə dini mənsubiyyətlər qeyd olunub.[2] Lyle Campbell -ə görə "dil xəritələri çox qiymətlidir" və əksər ölkə xəritələri yüksək keyfiyyətli və istifadəçi dostudur.[2]

Etnoloq SIL-in minlərlə sahə dilçisindən,[4] dilçilər və savad mütəxəssisləri tərəfindən aparılan sorğulardan, Müqəddəs Kitab tərcüməçilərinin müşahidələrindən və izdihamlı töhfələrdən məlumat toplayır.[5] SIL-in sahə dilçiləri cari məlumatları nəzərdən keçirmək, yeniləmək və ya silinməsini tələb etmək üçün onlayn tədqiqat sistemindən birlikdə istifadə edirlər.[6] SIL-in coğrafi ərazilər üzrə ayrıca redaktorlar qrupları var və onlar Etnoloqun baş redaktoru üçün hesabatlar hazırlayırlar. Bu hesabatlar SIL sahəsi üzrə ekspertlərin fikirlərini və SIL olmayan dilçilərdən alınmış rəyləri birləşdirir. Rəylər fərqli olduqda redaktorlar uzlaşmalar tapmalıdırlar. SIL-in dilçilərinin əksəriyyəti üç-dörd semestr dilçilik kursları keçib və dilçilik məzunudurlar və onların yarısı magistr dərəcəsinə malikdir. Onlara SIL-də 300 fəlsəfə doktoru dilçi təlim keçib.

Vahid dili müəyyən edən xüsusiyyətlərin müəyyən edilməsi müxtəlif alimlərin sosiolinqvistik qiymətləndirməsindən asılıdır; "Ethnoloque" kitabının ön sözündə deyildiyi kimi, "Bütün alimlər "dil"i nəyin təşkil etdiyi və " dialekt "i hansı xüsusiyyətləri müəyyənləşdirdiyinə haqqında eyni kirteriyaları qəbul etmirlər". Etnoloqun istifadə etdiyi meyarlar qarşılıqlı anlaşılırlıq və ortaq ədəbiyyatın və ya etnolinqvistik kimliyin mövcud olub olmamasıdır.[2][7] Müəyyən edilmiş dillərin sayı 10-cu nəşrdə (1984-cü ildə) 5,445-dən, 16-da (2009-cu ildə) 6,909-a qədər dillər təyin edilmişdir. Qismən hökumətlərlə qarşılıqlı anlaşılması və qismən də SIL-in Müqəddəs Kitabın yeni tərcümələri ilə əlaqədar olaraq durmadan artan yeni tərcümə qrupları yaradır.[8] Etnoloq kodlarından yeni ISO 639-3 beynəlxalq standartının yaradılması üçün əsas kimi istifadə edilmişdir. 2007-ci ildən Ethnologue yalnız dil kimi sadalananları müəyyən etmək üçün SIL International[9] tərəfindən idarə olunan bu standarta əsaslanır.[2]

Dil üçün əsas ad seçməklə yanaşı, Ethnologue dil üçün digər adların və onun danışanları, hökuməti, əcnəbilər və qonşular tərəfindən istifadə edilən hər hansı dialektlərdəki adları siyahısını təqdim edir. Həmçinin, adın rəsmi, siyasi cəhətdən düzgün və ya təhqiramiz hesab edilməsindən asılı olmayaraq, tarixən ümumi olaraq istinad edilən hər hansı adlar da daxildir; bu, daha dolğun tarixi araşdırmalar aparmağa imkan verir. Bu ad siyahıları mütləq tam deyil.

İstinadlar

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  1. ↑ "Pricing". Ethnologue (ingilis). 2019-07-22. 2023-03-09 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2022-11-23.
  2. ↑ 1 2 3 4 5 Sitat səhvi: Yanlış <ref> teqi; Campbell&Grondona adlı istinad üçün mətn göstərilməyib
  3. ↑ Sitat səhvi: Yanlış <ref> teqi; Chelliah2021 adlı istinad üçün mətn göstərilməyib
  4. ↑ "World's largest linguistics database is getting too expensive for some researchers". www.science.org (ingilis). 2023-01-18 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2022-11-22.
  5. ↑ "Careers". SIL International (ingilis). 2022-03-23. 2023-04-03 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2022-11-25.
  6. ↑ Lewis. "What I did on my summer vacation..." Ethnologue (ingilis). 2015-09-01. 2022-11-23 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2022-11-23.
  7. ↑ "Scope of denotation for language identifiers". SIL International. 2013-02-08 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2013-06-23.
  8. ↑ Robert M. W. Dixon (redaktor).
  9. ↑ "Maintenance agencies and registration authorities". ISO. 2012-10-08 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2023-04-17.

Xarici keçidlər

[redaktə | mənbəni redaktə et]