Füruzan

Füruzan
türk. Sevgi Soysal
Füruzanın 2013-cü ildə İstanbul kitab sərgisində imza mərasimi
Füruzanın 2013-cü ildə İstanbul kitab sərgisində imza mərasimi
Doğum adı Füruzan Çerçi
Doğum tarixi 29 oktyabr 1932(1932-10-29)
Doğum yeri
Vəfat tarixi 11 fevral 2024(2024-02-11)[1] (91 yaşında)
Vəfat yeri
Dəfn yeri
Milliyyəti türk
Fəaliyyəti yazıçı, aktrisa, kinematoqraf[d], kinorejissor
Fəaliyyət illəri 1968–2024
Əsərlərinin dili türk
İstiqamət yazıçı, senari müəllifi, dramaturq
Janr modernizm
Tanınmış əsəri "Parasız internat"
Mükafatları Sait Faik Hekayə Hədiyyəsi (1972)
Türk Dil Kurumu Roman Mükafatı (1975)
Vikianbarın loqosu Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Füruzan (türk. Füruzan; anadan olanda Firuzə Çerçi, 29 oktyabr 1932, İstanbul – 11 fevral 2024[1], İstanbul) — Türkiyə yazıçısı. Çağdaş türk ədəbiyyatının önəmli isimlərindən biridir. Türk hekayəçiliyində ümumiyyətlə "kiçik insanlar" adlandırılan cəmiyyətin məzlum, məğlub, həssas daxili aləmlərindən yazmışdır.[2] Kiçik hekayə ilə yanaşı şeirdən romanlara, səyahət yazılarına, oçerklərə və uşaq ədəbiyyatına qədər müxtəlif ədəbiyyat janrlarında əsərlər yaratmış və bəzi hekayələri teatr səhnəsinə və kino ekranına çıxmışdır. 1970-ci illər siyasi məzmunlu Türkiyə ədəbiyyatının görkəmli nümayəndəsi. Sevgi Soysal və Ədalət Ağaoğlu ilə şərti olaraq bu dövrlər Türkiyədə "12 Mart romanı" adlanan üslubda əsərlər müəllifidir.[3]

Əsərlərinin böyük qismi əsasən sosial problemlərə həsr olunmuşdur.

Rejissoru olduğu Sinemalarım filmi Türk kinosu tarixinin ən uğurlu əsərlərindən biri sayılır.[4]

Həyatı

[redaktə | mənbəni redaktə et]

29 oktyabr 1932-ci ildə İstanbulda anadan olub. Gənc yaşlarında atasını itirib. İbtidai təhsilini Yalova və İstanbulun fərqli məktəblərində alıb. Ailəsinin maddi imkanları məhdud olduğundan litseyə gedə bilməmişdir. 1950-ci illərdə teatr aktyoru olmağa qərar verdi. Bir müddət Kiçik Sahnədə rollar ifa edirdi. Uzun müddət rəssamlıq etdikdən sonra tamamilə ədəbiyyatla məşğul olmaq qərarına gəldi və təhsilini bu sahəyə yönəltdi. İlk hekayəsi "Mənfi Hikaye" 1956-cı ildə Seçilmiş Hekayələr jurnalında nəşr olundu. Hekayələrini 1956–1958-ci illər arasında "Türk Dili", "Yenilik" ve "Pazar Postası"nda nəşr etdirmişdir. 4 iyul 1958-ci ildə karikaturaçı rəssam Turhan Selçukla ailə qurdu.[5] Boşanma ilə bitən bu evlilikdən qızı Aslı dünyaya gəldi. Yalnız ilk adı olan Füruzan adını əsərlərində istifadə edirdi. "Sərbəst Yatılı və Sait Faik Hekayə Hədiyyəsi"ni alanda həyat yoldaşı Turhan Selçukla birlikdə mərasimə qatıldı.

Yaradıcılığı

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Yazısının ilk dövrünü "gənclik həvəsi" olaraq təyin edən[6] Füruzan, 1960-cı illərdə əsas əsərlərini yazmağa başladı. 1964–1972-ci illərdə "Dost", "Yeni Dergi" və "Papirus"da nəşr olunan hekayələri ilə diqqət çəkdi.

İlk kitabı "Parasız internat" ilə 1972-ci il "Sait Faik Hekayə Mükafatı"nı qazandığı zaman məşhur oldu. O, bu mükafatı qazanan ilk qadın yazıçı idi.[7] "Parasiz internatın"ın ardınca "Mühasirə" (1971) və "Mənim Sinemalarım" (1973) hekayə kitablarını dərc etdirdi. Hekayələrində yanlış yoldan çıxan qadın və qızların, çökmə prosesində olan burjua ailələrinin, yeni həyat şərtlərindən bezən və vətən həsrətində olan mühacirlərin, yoxsulluq içində yaşamaq uğrunda mübarizə aparan və tək qalan qadınların dramlarını canlandırırdı. Bu insanların yeganə silahları olan sevgi və uşaqları təsvir edirdi. "Mənim Sinemlarım" kitabından sonra hekayə yazmağa 9 illik fasilə verdi.

İlk romanı "Kırkyedililer"i 1974-cü ildə nəşr etdirdi. 1947-ci ildə anadan olanların, Türkiyə tarixinə 68-ci illər kimi düşmüş inqilabi və üsyankar bir nəslin hekayəsindən bəhs edən əsər, geniş tamaşaçılar tərəfindən sevildi və 1975-ci ildə Türk Dili Dərnəyi Romanı Mükafatını aldı.

1975-ci ildə Berlinə getdi. O, bura Alman Akademik Mübadilə Xidməti adlı bir rəssam proqramı çərçivəsində dəvət edilmişdi. Berlində Füyzan bir il qaldı. Bu şəhərdəki türk işçilərlə reportajlar etdi. Müsahibələrini "Yeni Qonaqlar" (1977) kitabında topladı. Ayrıca Antologiyasını, "Dokuz Çağdaş Türk Hekayəçiləri" (1982) və uşaqları üçün "Türkiye Uşaqları" (1979) adlı kitabını Berlində hazırladı.[8]

Sonrakı illərdə Füruzan, mühacirlərin və xaricdən gələn işçilərin problemlərinə diqqət çəkdi. 1988-ci ildə nəşr olunan "Ev sahibləri" sənədli kitabında Almaniyanın qabaqcıl ziyalıları və qonaq işçiləri ilə danışıqlar apardı. 1988-ci ildə nəşr olunan ikinci romanında "Berlin Nar Çiçəyi"ndə də, Almaniyadakı mühacirlərin həyatını təsvir etmişdi.

1981-ci ildə "Ah Güzel İstanbul" hekayəsindən çəkilən eyni adlı filmdə Ömer Kavur ilə birlikdə ssenari üzərində çalışdı. Film heç bir filmin birinci mükafata layiq görülmədiyi Antalya Film Festivalında ikinci mükafatı qazandı.[6]

1982-ci ildə nəşr olunan "Gecənin digər tərəfi" kitabına daxil olan və kitabla eyni adda olan hekayə, 1986-cı ildə TRT tərəfindən serial olaraq çəkildi. Seriya TRT və Modern Jurnalistlər Təşkilatı tərəfindən ən yaxşı serial olaraq seçildi. Bütün çəkilişlərdə çəkiliş meydançasında olan[4] Füruzan bu təcrübədən sonra özü rejissor olmağa qərar verdi. 1988–1989-cu illərdə "Sinemalarım" adlı hekayəsinin həm ssenari müəllifi olaraq, 1989-cu ildə rəssam Gülsün Karamustafa ilə birlikdə eyni adlı bədii filmi çəkmişdir. Filmdə baş rolları Hülya Avşar və Oktay Yaman canlandırmışdı. Film beynəlxalq festivallarda böyük diqqət çəkdi.

Müəllif "Redife lütfü", "Qış gəlməmişdən əvvəl" və "Sevgi yazı" hekayələrini isə pyesə çevirmişdir. "Qış gəlməzdən əvvəl" və "Sevgi dolu bir yaz" filmləri Ankara Dövlət Teatrları tərəfindən səhnələşdirilib.

1991-ci ildə "Lodoslar Kenti" adlı ilk və yeganə şeir kitabını nəşr etdi.

Karyerasında heç vaxt soyad istifadə etməməsini belə izah edir:

" O illərdə çox məşhur bir soyadım var idi. Çox məşhur, çox hörmətli iki adamın ağlı ilə, səyləri və istedadları ilə məşhur edən hörmətli bir soyad idi. Mən, o məşhur soyadı heç vaxt məni rahatca təmin edə biləcək deyə istifadə etmək istəmirdim. Yazılarımı beləcə sınağa çəkdim birtəhər bunu təkbaşına etməyim və bu möhtəşəm addan bəhrələnməyim lazım deyildi. "

Bosniya müharibəsi illərində Balkanları əhatə edən səyahət təəssüratlarını "Burada Bizim Rumeli" (1994) və yeni nəşr "Balkan Yolcusu" (1996) kitablarında bölüşdü.

Əsərləri alman, italyan, ingilis, fransız, bosniya, bolqar və fars kimi müxtəlif dillərə tərcümə edilmişdir.

2006-cı ildə Ankara Hekayə Günləri Onur Mükafatını alan müəllif,[9] 2008-ci ildə 27-ci İstanbul Kitab Sərgisinin Fəxri Yazarı seçildi[10] və onun haqqında Füruzan adlı bir hekayə hazırlandı.[2]

Əsərləri

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Hekayələr

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  • Pulsuz İnternat (1971, Məlumat)
  • Mühasirə (1972, Məlumat)
  • Sinemalarım (1973, Məlumat)
  • Gecənin digər tərəfi (1982, Adam)
  • Gül Mövsümüdür (1985, Can)
  • Yeddi hekayə (1992, Gendas)
  • Sevən Yaz (1999, YKY)
  • Toplanmış hekayələr (2004, YKY)
  • Tribute (2008, Notos)
  • Yaz gəldi — Seçilmiş hekayələr (2009, YKY)

Roman

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  • Qırx Yeddi (1974, Məlumat)
  • Berlinin Nar Çiçəyi (1988, Can)
  • Qırx Yedinin 40 Yaşı (2014, YKY)

Səyahət və reportaj

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  • Yeni qonaqlar (1977, məlumat)
  • Ev sahibləri (1981)
  • Budur bizim Rumeli (1994, Can)
  • Balkan Yolçusu (1996, YKY)

Pyesləri

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  • Gözəlləşdirmə Redife (1981, Məlumat)
  • Qış gəlməzdən əvvəl (1997)

Şeir

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  • Lodos şəhəri (1991, Can)

Uşaq kitabı

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  • Die Kinder Der Türkei (1979, Türkiyə Uşaqları)

Mükafatları

[redaktə | mənbəni redaktə et]

"Parasız internat" adlı qısa hekayəsi ilə 1972=ci il "Sait Faik Hekayə" Mükafatını və "47'liler romanı" ilə 1975-ci il Türk Dil Təşkilatı Roman Mükafatını qazanıb.

İstinadlar

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  1. ↑ 1 2 Füruzan hayatını kaybetti (türk.).
  2. ↑ 1 2 "Doğan Hızlan, Füruzan Diye Bir Öykü, Hürriyet Gazetesi, 3 Kasım 2008". 2013-09-27 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-07-28.
  3. ↑ "Arxivlənmiş surət" (PDF). 2010-12-14 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 2021-07-28.
  4. ↑ 1 2 "Semiha Şentürk, Sessizliğe Ses Veren Yazar, Milliyet, 4 Kasım 2008". 2014-01-04 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-07-28.
  5. ↑ (#empty_citation)
  6. ↑ 1 2 "Arxivlənmiş surət". 2013-09-28 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-07-28.
  7. ↑ Darüşşafaka cemiyeti Arxivləşdirilib 2016-05-31 at Archive.today, Erişim tarihi: 31 Mayıs 2016
  8. ↑ "Arxivlənmiş surət". 2013-09-27 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-07-28.
  9. ↑ "Füruzan'a Onur Ödülü, Milliyet Gazetesi, 23.06.2006". 2013-10-01 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-07-28.
  10. ↑ "İstanbul Kitap Fuarı'nın Onur Yazarı Füruzan, Milliyet Gazetesi, 21.06.2013". 2023-07-20 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-07-28.