Fəth (hərb)

Müharibə
Hərbi tarix
Müharibə dövrləri
Ən qədim tarix müharibələri · Qədim dövr müharibələri
Orta əsr müharibələri · Barıt müharibələri
Sənaye müharibələri · Müasir müharibələr
Döyüş meydanları
Hava döyüşləri · İnformasiya müharibələri
Quru qoşun döyüşləri · Dəniz müharibələri
Kosmos müharibələri · Hərbi itkilər ·
Silahlar
Zirehli maşınlar · Artilleriya
Bioloji silahlar · Süvari qoşunları
Kimyəvi silahlar · Elektron silahlar
Piyada · Nüvə silahı
Psixoloji silah
Hərbi taktika

Gücdən salma taktikası · Partizan müharibəsi
Manevr müharibəsi, o cümlədən Bliskriq
Mühasirə · Səngər müharibəsi

Hərbi strategiya

İqtisadi müharibə · Nüvə strategiyası

Silahlı Qüvvələrin strukturu

Silahlı Qüvvələrin strukturu · Hərbi rütbə
Şablon:Birləşmiş strateji komandanlıq

Hərbi logistika

Hərbi avadanlıq · Materiallar
Hərbi təminat

Digər

Müharibə cinayətləri · Soyuq müharibə (dəqiqləşdirmə)

Hərbi siyahılar
Döyüşlərin siyahısı · Komandanların siyahısı
Hərbi əməliyyatların siyahısı · Mühasirə siyahısı
Hərbi nəzəriyyəçilərin siyahısı · Müharibələrin siyahısı
Hərbi cinayətlərin siyahısı · Silahların siyahısı
Hərbi yazıçıların siyahısı

Fəth — düşmənin silah gücünə hərbi tabe edilməsi aktı.[1][2] Normanların İngiltərəni fəthi hərb tarixindəki fəth nümunələrindən biridir. Bu hadisə İngiltərə Krallığının normanların nəzarətinə keçməsinə səbəb olmuş və 1066-cı ildə Fateh Vilhemi ingilis taxtına gətirmişdir.

Fəth müəyyən mənada müstəmləkəçiliklə əlaqələndirilə bilər. Məsələn, İngiltərə anqlo-saksların, vikinqlərinfranko-normanların müstəmləkəçiliyi və fəthinin mərhələlərini yaşamışdır.

Tarixi fəthlər

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Qədim sivil xalqlar böyük miqyasda müharibələr aparırdılar ki, bu da əslində işğalçılıq idi.[3] Misirdə işğal və fəthin təsirləri rəsm və heykəllərdə təmsil olunan müxtəlif irq tiplərində müşahidə olunur.[4] Təkmilləşdirilmiş təsərrüfat getdikcə daha böyük orduların formalaşmasına və təkmilləşdirilmiş silah texnologiyasını əhatə edən ixtisaslaşmaya imkan vermiş və bu, əhalinin artması və siyasi nəzarətlə birlikdə müharibənin daha geniş vüsət alması və dağıdıcı xüsusiyyət alması ilə nəticələnmişdir.[5] Nəticədə asteklər, inklər, Dahomeya, Benin, Misir, Babilistan, Assuriyaİran kimi qədim sivilizasiyalar ətrafdakı az təşkilatlanmış cəmiyyətlərdən daha militarist xüsusiyyətləri ilə seçilmiş və hərbi sərgüzəştləri daha geniş miqyas alaraq ilk effektiv fəthləri mümkünləşdirmişdir.

Xüsusiyyətləri

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Hərbi fəth insan miqrasiyasının ən davamlı səbəblərindən biri olmuşdur.[6] Siyasi inkişafa və dövlətin formalaşmasına miqrasiya və fəthlərin əhəmiyyətli təsiri var. Miqrasiyaya səbəb olan fəthlər irqlərin qarışmasına və mədəni mübadilələrə töhfə vermişdir.

Talançılıq hər zaman və hər yerdə müharibənin nəticələrindən biri olub: fatehlər tapdıqları dəyərli əşyaları mənimsəyiblər. Bu arzu həm də müharibə və fəthlərin ən əsas səbəblərindən biri olmuşdur.[7]

Tabelik nəticəsində sinif fərqi yaranır: fəth edilən xalq kölələşdirilir. Beləliklə, mümkün olan ən geniş sosial siniflər yaranır: kölələr və azadlar. Qullar müharibəni özlərinin əsas işi hesab edən yuxarı təbəqələri dəstəkləmək üçün işlədilir.[8]

İkinci dünya müharibəsindən sonra

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Alimlər 1945-ci ildən bəri işğala qarşı normanın mövcudluğunu müzakirə edirlər.[9][10] İkinci dünya müharibəsindən sonra böyük ərazilərin zəbt edilməsi nadir hal olsa da, dövlətlər hələ də kiçik ərazilərin ilhaqını davam etdirirlər.[10]

  1. Miquelon, Dale. 1977. Society and Conquest. ISBN 0-7730-3132-4  (ing.)
  2. Day, David. 2008. Conquest: How Societies Overwhelm Others. ISBN 0-19-923934-7  (ing.)
  3. Cambridge Ancient History. Vol I pg. 261, 519; Vol III, 99, 100–101 ISBN 0-521-85073-8  (ing.)
  4. Petrie, W. Races of Early Egypt. JAI XXX, 103.  (ing.)
  5. Sumner, W. 1914. War Pg. 3.  (ing.)
  6. Howitt, A. 1910. Native Tribes. pg. 185–186, 678, 682–683  (ing.)
  7. Spencer, H. 1969. Principles of Sociology I [ölü keçid]. pg. 631. ISBN 0-208-00849-7  (ing.)
  8. Gumplowicz, L. 1909. Der Rassenkampf[ölü keçid] pg. 163–175, 179–181, 219–238, 250–259  (ing.)
  9. Goertz, Gary; Diehl, Paul F.; Balas, Alexandru, "The Development of Territorial Norms and the Norm against Conquest", The Puzzle of Peace, Oxford University Press, 2016, doi:10.1093/acprof:oso/9780199301027.001.0001, ISBN 978-0-19-930102-7  (ing.)
  10. 1 2 Altman, Dan. "The Evolution of Territorial Conquest After 1945 and the Limits of the Territorial Integrity Norm". International Organization (ingilis). 74 (3). 2020: 490–522. doi:10.1017/S0020818320000119. ISSN 0020-8183. 2022-03-03 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2023-10-23.