Gürcüstan yəhudiləri

Gürcüstan yəhudiləri – qədimdən Gürcüstan ərazisində məskunlaşmış, burada yaşayan yerli xalqın adət-ənənəsini və dilini mənimsəmişlər. Bu baxımdan onlara "Gürcüstan yəhudiləri" deyil.

Tarixi

Yəhudilik

Yəhudilik fəlsəfəsi

Dini mətnlər

Müqqədəs şəhərlər

Yəhudi bayramları

Dini şəxsiyyətlər

Musəvilik həyat tərzi

Məktəblər

Dini rollar

Dini tikililər

Musevi Ayin sistemi

Yəhudi dilləri

Etnik bölünmələr

Musəvi məzhəbləri

Dini obyektlər

Musevi duaları

Digər dinlərlə əlaqələr

Rəvayətə görə, onlar Kartli və İberiyanın ərazisinə ilk dəfə e.ə. VII əsrdə köçmüşlər. Bu Birinci Qüds Məbədinin dağıdıldığı və yəhudilərin Babilistana sürgün olunduğu tarixə təsadüf edir. XIII əsrə aid "Kartlis tsxvoreba" ("Gürcüstanın həyatı") adlı əlyazmada bu barədə deyilir: "Çar Navuxodosonor Qüdsü zəbt etdi. Ordan qovularaq Kartliyə gələn yəhudilər, Mtsxeti hökmdarına bac söz verərək torpaq istədilər. Onlara Araqvi çayı yaxınlığında, Zanavi çay qolunun yanında məskunlaşmağa icazə verildi. Və onlar buna görə vergi verməyə başladılar".

Tarixi qaynaqlar göstərir ki, yəhudilər müxtəlif vaxtlarda Bizans və İran dövlətindən, Xəzər xaqanlığından Gürcüstana köç etmiş, əvvəllər burada yerləşmiş soydaşları ilə qaynayıb-qarışmışlar. Zaman keçdikcə, onlar öz dillərini unutmuş və gürcü dilində (kartvel qrupu) danışmağa başlamışlar. Gürcüstanda yəhudilər dağınıq və kiçik qrup halında yaşamışlar. Onlar yerli xalqın mətbəx, geyim, musiqi və rəqslərini götürmüşlər. Gürcüstan yəhudiləri gürcü dilində yazıb-oxuyur və özlərini "ebraeli", "israeli", yaxud "kartuli-ebraeli" adlandırırlar. Orta əsrlərdə Gürcüstana gəlmiş səyyahlar qeyd etmişlər ki, onlar xarici görkəm və simalarına görə yerli xalqlardan seçilmirdilər.

Azərbaycana gəlişləri

Gürcüstan yəhudiləri Azərbaycana ilk dəfə XVIII əsrdə gəlməyə başlamışlar. Onlar ölkəmizə Gürcüstanın Axalkələk, Oni, Kulaşi və Kutaisi bölgələrindən köçmüşlər. Sonrakı illərdə Gürcüstan yəhudilərinin Vətənimizə axını intensivləşmiş və bu proses Birinci dünya müharibəsi başlamasınadək davam etmişdir.

Çar Rusiyası dövründə Gürcüstan yəhudiləri, əsasən, Bakı quberniyasında yerləşmişlər. Yaşadıqları yerlərdə təzyiqlərə məruz qalmaları və sıxışdırılmaları, həmçinin XIX əsrdə Bakıda neft sənayesinin sürətli inkişafı onların Azərbaycana pənah gətirməsinə, burada sığınacaq axtarmasına səbəb olmuşdur. Şəhərimizə köçmüş bir çox yəhudi ailəsi kasıb idi. Hətta, bəziləri özləri ilə Tövrat və dua kitabından başqa heç nə gətirməmişlər. Buna baxmayaraq, ticarəti yaxşı bacardıqları üçün qısa müddətdə Bakıda uğur qazanmış, hətta bir qismi nüfuz sahibi olmuşdur.

XIX əsrdə Bakıda bəzi Gürcüstan yəhudiləri iri rus-qafqaz ticarət evləri, birja, kommersiya bankları, səhmdar cəmiyyətlərin üzvləri olmuşlar. On nəfərdən çox nümayəndələri "ikinci və üçüncü dərəcəli tacir", ikisi "birinci dərəcəli tacir" adına layiq görülmüşlər.

İçərişəhərdə onların kerosin dükanları olmuşdur. Burada şam, sabun, mazut, əhəng və köhnə əşyalar satırmışlar. Həmçinin, bəzi ayaqqabı və dəri emalatxanaları, tullantı xammalının qəbulu üzrə dükanlar da onlara məxsus olmuşdur.

Çar Rusiyası dövründə Gürcüstan yəhudilərinin dini həyatı da maraqlı və özünəməxsus şəkildə keçirdi. Bakıda xüsusi yəhudi dini məktəbləri (iyeşiv) olmadığından, evin ilk oğlan uşağı ravvinin yanında gizlicə İvrit, Tora və Talmudu öyrənirdi. Ailənin ikinci oğlan uşağına isə, adətən, ticarətin əsasları dərsi keçilirdi.

İlk vaxtlar sinaqoqlar olmadığından Gürcüstan yəhudiləri dini ayinlərini icra etmək, Pesax və digər bayramlarını keçirmək üçün imkanlı soydaşlarının mənzillərinə yığışar, Şabbat (Şənbə) gününü xüsusi təmtəraqla qeyd edərdilər.

1899-cu ildə Rusiya Daxili İşlər Nazirliyinin yəhudilərə sinaqoq tikməyə icazə verməsi ilə onların dini həyatında mühüm dəyişiklik baş vermişdir. Bu xəbərə çox sevinən bütün yəhudi icmaları yeni məbədin ucaldılması üçün vəsait toplamışlar.

Lakin Azərbaycanda Sovet hakimiyyətinin qurulması ilə ateizm rəsmi ideologiya səviyyəsinə qaldırılmış və bundan Azərbaycanda yaşayan digər xalqlarla yanaşı, Gürcüstan yəhudiləri də əziyyət çəkmişlər. Sinaqoqlar onların əllərindən alınmış, dindarlar gizli şəkildə evlərdə yığışmaq məcburiyyətində qalmış, ravvinlər isə təqib olunmuşlar.

İkinci dünya müharibəsinin baş verməsi ilə Sovet İttifaqının dinə qarşı apardığı siyasətdə bir qədər yumşalma müşahidə olunmuş, 1945/1946-cı illərdə Azərbaycan SSR-in qərarı ilə Gürcüstan və Avropa yəhudilərinin dini mərasimlərini birgə keçirmələri üçün müharibə illərində döyüş sürsatı anbarı kimi istifadə olunmuş bina ayrılmışdır. Dindarlar yarıdağılmış zirzəmidən ibarət olan binanı da şəxsi imkanları hesabına qismən təmir işləri aparmış və ağır şəraitdə ibadətlərini həyata keçirmişlər.