Harriet Tabmen

Harriet Tabmen
ing. Harriet Tubman[1]
Digər adları Minti, Moses
Doğum tarixi Mart, 1822
Doğum yeri Merilend, ABŞ
Vəfat tarixi
Vəfat yeri Auborn, Nyu-York, ABŞ
Vəfat səbəbi Ağciyər iltihabı
Dəfn yeri Auborn
Həyat yoldaşları John Tabmen (1844–1851), Nelson Davis (1869-1888)
Uşağı Gerti
Dini Xristianlıq
Fəaliyyəti yazıçı, tibb bacısı, insan hüquqları fəalı, abolitionist, siyasi fəal[d], casus, sufrajist, feminist[d]
Partiyası ABŞ Respublikaçılar Partiyası
Tanınır Abolisionizm, Tibb bacısı, Sufrajistlər
İmza
Vikianbarın loqosu Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Harriet Tabmen (6 mart 1822[2] – 10 mart 1913[3][4], Obern, Nyu-York ştatı[5]) — Amerikalı abolitisionist və ictimai fəal idi. Əmlak köləliyində doğulan Tabmen qaçdı və sonradan Yeraltı Dəmiryolu kimi tanınan köləliyə qarşı fəallar şəbəkəsindən və təhlükəsiz evlərdən istifadə edərək, ailəsi və dostları da daxil olmaqla təxminən 70 oxşar köləlikdə olan insanları xilas etmək üçün təxminən 13 missiya etdi. Amerika Vətəndaş Müharibəsi zamanı o, Birlik Ordusu üçün silahlı kəşfiyyatçı və casus kimi xidmət etdi.[6] Sonrakı illərdə Tubman qadınların seçki hüququ uğrunda hərəkatda fəal idi. Merilend ştatının Dorçester qraflığında köləlikdə doğulan Tabmen uşaq ikən müxtəlif qul sahibləri tərəfindən döyülüb və qamçılanıb. 1849-cu ildə Tabmen Filadelfiyaya qaçdı, ancaq tezliklə ailəsini xilas etmək üçün Merilendə qayıtdı. Yavaş-yavaş qohumlarını özü ilə əyalətdən çıxardı və nəticədə onlarla başqa kölə insanı azadlığa apardı. Gecələr və həddindən artıq məxfilik şəraitində səyahət edən Tubman heç vaxt sərnişin itirməmişdir.[7] 1850-ci il Qaçaq Qul Aktı qəbul edildikdən sonra o, qaçanların daha şimalda Britaniya Şimali Amerikasına (Kanada) bələdçiliyinə kömək etdi və yeni azad edilmiş insanlara iş tapmağa kömək etdi. Tabmen 1858-ci ildə John Brown ilə tanış oldu və ona 1859-cu ildə Harpers Feridə basqını üçün planlar hazırlamağa və tərəfdarları işə götürməyə kömək etdi. Vətəndaş müharibəsi başlayanda Tabmen Birlik Ordusunda əvvəlcə aşpaz və tibb bacısı, sonra isə silahlı kəşfiyyatçı və casus kimi çalışdı. Müharibədə silahlı ekspedisiyaya rəhbərlik edən ilk qadın, 700-dən çox kölə insanı azad edən Combahee Ferry-də basqına rəhbərlik etdi. Müharibədən sonra o, 1859-cu ildə Nyu-York ştatının Auborn şəhərində aldığı mülkə görə ailə evinə təqaüdə çıxdı və burada qoca valideynlərinə qulluq etdi. Xəstəlik onu ələ keçirənə qədər qadınların seçki hüququ hərəkatında fəal iştirak etdi və o, illər əvvəl qurulmasına kömək etdiyi yaşlı afroamerikalılar üçün evə qəbul edilməli oldu. O, cəsarət və azadlığın simvolu oldu.[8]

Uşaqlığı və Ailəsi

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Birləşmiş Ştatlarda əsarət altına alınan bir çox insanda olduğu kimi, Tabmenın nə dəqiq doğum ili, nə də yeri məlum deyil və tarixçilər ən yaxşı təxminlərə görə fərqlənirlər. Ketrin Klinton qeyd edir ki, Tabmen doğum ilini 1825, ölüm sənədində isə 1815, məzar daşında isə 1820 qeyd edir.[9] Tabmenın ana tərəfdən nənəsi Modesti Afrikadan qul gəmisi ilə ABŞ-yə gəldi və onun digər əcdadları haqqında heç bir məlumat yoxdur. Uşaq ikən Tubmana onun xarakter xüsusiyyətlərinə görə Aşanti (dövlət) insanı kimi göründüyü deyilirdi, baxmayaraq ki, bu nəsli təsdiq və ya inkar edən heç bir dəlil tapılmamışdır. Anası Rit Brodess ailəsi üçün aşpaz idi. Onun atası Ben, Tompsonun plantasiyasında ağac işlərini idarə edən bacarıqlı bir meşəbəyi idi. Onlar təxminən 1808-ci ildə evləndilər və məhkəmə sənədlərinə görə birlikdə doqquz övladı oldu: Linah, Mariah Ritti, Sof, Robert, Minty (Harriet), Ben, Rakel, Henri və Moses.

İstinadlar

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  1. ↑ Union List of Artist Names (ing.).
  2. ↑ Find a Grave (ing.). 1996.
  3. ↑ Harriet Tubman // Encyclopædia Britannica (ing.).
  4. ↑ Harriet Tubman // FemBio database (alm.).
  5. ↑ JSTOR. 1995.
  6. ↑ "ABD'nin 2020'de 20$'lık Banknotunun Üzerine Basacağı HARRIET TUBMAN Kimdir?". 2022-08-16 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2023-03-16.
  7. ↑ Harriet Tubman : the road to freedom
  8. ↑ Köleliğe savaş açan, yüzlerce insanı kurtaran bir nefer: Harriet Tubman[ölü keçid]
  9. ↑ Clinton 2004