Hemotoraks

Sağ tərəfdə yerləşən VI, VII, VIII və IX qabırğaların qapalı sınıqları. Sağ tərəfli hemotoraks.

Hemotoraks (q.yun. αἷμα — qan və θώραξ — döş qəfəsi mənasını verir) plevra boşluğunda qanın toplanmasıdır. Hemotoraks ağciyər damarlarında, iri damarların intratorasik şaxələrində (aorta, vena kava), döş ətrafında, mediastendə, ürəkdə və ya diafraqmada baş verən qanaxma nəticəsində əmələ gəlir.[1] Çox vaxt hemotoraks döş qəfəsi travmasından dərhal sonra özünü göstərir.[2] Döş qəfəsinin zədələnməsi nəticəsində yaranan hemotoraksı ilk dəfə orta əsrlərdə, Paraselsdə Ambruaza Pare tərəfindən təsvir etmişdir.[1] İlk dəfə hemotoraksın müalicəsi üçün elmi əsaslandırılmış tövsiyələr Nikolay Piroqov tərəfindən verilmişdir. 19-cu əsrin sonlarına qədər hemotoraksın müalicəsi zədə aldıqdan 3–5 gün sonra edilirdi. Bu üsulla yalnız sonrakı plevral ponksiyonlar müəyyən edilə bilirdi.[3] Erkən plevral ponksiyonlar isə Xalxin-Qol döyüşü zamanı öyrənildi (Apuxtin M. A., Vişnevski A. A., 1939). Hemotoraksın müalicəsi üçün müasir yerli prinsiplər Böyük Vətən Müharibəsi illərində V. I. Kolesnikov, P. A. Kupriyanov, V. S. Levit tərəfindən hazırlanmışdır.[4][5]

Patogenezi

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Hemotoraks zamanı davam edən daxili qanaxma plevra boşluğunda qanın toplanmasına gətirib çıxarır ki, bu da öz növbəsində ağciyərin sıxılmasına səbəb olur.[6] Axan qan miqdarının artması mediastinumun sağlam tərəfə mümkün yerdəyişməsinə və qanaxmanın sağlam ağciyəri də sıxmasına gətirib çıxarır.[7] Nəticədə ağciyərin tənəffüs səthi azalır və qaz mübadiləsi pozulur. Kəskin tənəffüs və ürək çatışmazlığı meydana gəlir.[8]

Plevra boşluğuna tökülən qan əvvəlcə laxtalanır, lakin sonra fibrinoliz və mexaniki defibrinasiya nəticəsində (tənəffüs hərəkətləri səbəbindən) yenidən maye halına keçir. Bəzi hallarda isə laxtalanmış qanın fibrinolizi baş vermir. Belə hallarda laxtalanmış hemotoraks inkişaf edir.[9][10][11][12] Plevra boşluğunda hava və qanın eyni vaxtda yığılması nəticəsində hemopnevmotoraks meydana gəlir.[13]

Təsnifatı

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Etiologiyasına görə

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  • travmatik (döş qəfəsinin qapalı zədələnməsi);[14]
  • patoloji (müxtəlif xəstəliklərin nəticəsi);
  • Yatrogenik (əməliyyatların ağırlaşması, plevral ponksiyonlar, mərkəzi venoz kateterizasiya və s.).[15]

Plevra boşluğuna tökülən qan miqdarına görə

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  • kiçik (500 ml-ə qədər) — qan yalnız plevral sinusları tutur[16]
  • orta (500-dən 1000 ml-ə qədər) — qan skapula bucağına çatır
  • Ümumi (1000 ml-dən çox) – qan bütün plevra boşluğunu tutur

Qanaxmanın davam etmə müddətinə görə

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Fəsadların olmasına görə

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  • laxtalanmış hemotoraks
  • yoluxmuş hemotoraks

Hemotoraksın yayıldığı sahəyə görə

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  • apikal
  • interlobar
  • supradiafraqmatik[17]
  • parakostal
  • paramediastinal

Klinik təsviri

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Klinik təsviri qanaxmanın intensivliyindən asılıdır. Belə xəstələrin dərisi solğun olur. Taxikardiya və aşağı təzyiq müşahidə edilir . Döş qəfəsinin zədələnmiş hissəsinin yarısının perkussiyası zamanı perkutor səsin qısalması nəzərə çarpır.[18][19] Əgər pnevmotoraks yoxdursa, mayenin yuxarı kənarı Damuazo xəttini əmələ gətirir. Ağciyərlərin auskultasiyası zamanı tənəffüsün zəifləməsi və ya dayanması müşahidə olunur. Ürəyin sərhədlərinin yerdəyişməsi baş verir. Maye varlığının fiziki əlamətləri hemotoraksın ölçüsündən asılıdır.[20]

Müalicə

[redaktə | mənbəni redaktə et]

İlk yardım

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Okklyuziv sarğı tətbiqindən başqa hemotoraks zamanı göstərilən ilk yardım, açıq və ya qapalı pnevmotoraksı zamanı göstərilən döş qəfəsi yarasının ilk yardımı ilə oxşardır.[21]

Terapiya

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Səhiyyə müəssisələrində döş qəfəsi yaralarının müalicəsi, yaranın ilkin cərrahi müalicəsi ilə başlayır. İlk növbədə zədənin xarakteri (nüfuz edən, nüfuz etməyən) müəyyən edilir. Kiçik və nüfuz edən yaralarda yara təmizlənir və tikiş qoyulur. Döş qəfəsi orqanları zədələnirsə torakotomiya aparılır.[11][22][23]

Döş qəfəsi üzərində hər hansı bir cərrahi müdaxilə plevra boşluğuna drenajın daxil olması ilə sonlanır. Müasir drenajlar şəffaf silikonlaşdırılmış radiopaq filmdən hazırlanır. Onların diametri istifadə məqsədlərindən asılı olaraq dəyişir. Beləliklə, plevra təbəqələri arasında hava yığıldıqda diametri 0,5–2 smlik, mayenin (qan, ekssudat) çıxarılması üçün isə 1,5–2,5 smlik drenajlar qoyulur.[24]

Plevra boşluğunun drenajının 2 üsulu vardır. Bu üsullar cərrahi olmayan ("kor") və cərrahi üsullardır. Birinci üsulda diafraqmaya zərər verməmək üçün drenaj orta aksiller xətti boyunca VI qabırğaarası boşluqda aparılır. İkinci üsulda isə drenaj orta aksiller xətt boyunca 5-ci qabırğaarası boşluğa daxil edilir.[22][25][26] Plevra boşluğunu boşaltmaq üçün drenaj borusunun sərbəst ucu su sütununun −5 ilə −25 mm arasında mənfi təzyiqi olan steril şəffaf bir qaba endirilir. Belə aktiv aspirasiya üsulu ən təsirli üsul hesab olunur.

Aktiv aspirasiya üçün lazım olan şərait yoxdursa, plevra boşluğunun passiv drenajı üsulu istifadə olunur. Bu üsul Byulau sualtı drenajıdır. Drenajın xarici ucu antiseptik maye qatının altına yerləşdirilmiş qaba salınır. Məhlulun plevra boşluğuna geri axınının qarşısını almaq üçün drenaj xəstədən ən azı 80 sm aşağıda yerləşdirilir. Bu sistem plevral təzyiqin artması (ekshalasiya, öskürək, fiziki stress) nəticəsində sifonun ölçüsünə uyğun olaraq mayenin çıxması prinsipinə əsasən işləyir. Bundan əlavə, inhalyasiya zamanı drenajın maye və ya havanı plevra boşluğuna çəkməməsi üçün borunun ucuna cərrahi əlcəklə rezin bağlanır.[27][28][29]

Drenlər havanın buraxılmasından 1–2 gün sonra və ya maye dayandıqdan sonra plevra boşluğundan çıxarılır. Drenaj borusu nəfəs alarkən çıxarılır,[30] həkim 2 barmağı ilə yaranı tez sıxır və tikişlər tətbiq edir.

Açıq drenaja əlavə olaraq, plevra boşluğundan hava və mayenin çıxarılması üçün qapalı cərrahi müalicə üsulu istifadə olunur. Bu üsul diaqnostik və ya terapevtik məqsədlər üçün olan plevral ponksiyondur. Ponksiyonu yerinə yetirmək üçün xəstə oturaq və ya yarı oturaq halda olmalıdır.[31]

Havanın bu boşluğa yığılması halında ponksiyon orta körpücük xətti boyunca 2-ci qabırğaarası sahədə (qabırğanın yuxarı kənarı boyunca), mayenin[32]yığılması halında isə orta skapulyar və ya arxa aksiller xətti boyunca 4–7-ci qabırğaarası boşluqda edilir.

Proqnozu

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Orqanizmə heç bir fəsad verməyən hemotoraksın müalicəsi mümkündür. Böyük damarların zədələnməsi nəticəsində intraplevral qanaxmanın əmələ gəlməsi və kəskin qan itkisi ilə sonlanan hemotoraks ölümlə nəticələnir. İnfeksiyalı hemotoraksın olması halında isə plevra empiyemasının bərpası mümkün olmadığına görə, bu vəziyyət də yaxşı nəticələr vermir.[33]

İstinadlar

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  1. ↑ 1 2 Перельман, Михаил Израилевич. Гемоторакс // Малая медицинская энциклопедия: В 6 томах. 1 (150000 nüs.). М.: Советская энциклопедия. Главный редактор Покровский В. И. 1991. 419–420. ISBN 5-85270-040-1.
  2. ↑ Мусалатов Х. А. Хирургия катастроф: Учебник (5000 nüs.). М.: Медицина. 1998. 406–407. ISBN 5-225-02710-5.
  3. ↑ Сергеев В. М., Катковский Г. Б. Гемоторакс // Большая медицинская энциклопедия: В 30 томах. 5. Гамбузия — Гипотиазид (3-е издание 150000 nüs.). М.: Советская энциклопедия. Главный редактор Б. В. Петровский. 1977. 227–229.
  4. ↑ Вагнер, Евгений Антонович. Хирургия повреждений груди (20000 nüs.). М.: Медицина. 1981. 78–79.
  5. ↑ Гостищев В. К. Инфекции в торакальной хирургии. Руководство для врачей. М.: Медицина. 2004. 370, 394–395. ISBN 5-98388-006-3.
  6. ↑ Васильев Н. В., Самцов Е. Н., Байдала П. Г. Гамартома лёгких: предмет исследования и опыт наблюдения (PDF) // Сибирский онкологический журнал (rus). № 3 (27). Томск: ГУ НИИ онкологии Томского научного центра СО РАМН. 2008. 77—81. ISSN 1814-4861. 2013-10-05 tarixində arxivləşdirilib (PDF).
  7. ↑ 1 2 Чернеховская Н. Е., Федченко Г. Г., Андреев В. Г., Поваляев А. В. Гамартома // Рентгено-эндоскопическая диагностика заболеваний органов дыхания (2000 nüs.). М.: МЕДпресс-информ. 2007. 168–169. ISBN 5-98322-308-9.
  8. ↑ Розенштраух, Леонид Семёнович. Гамартохондромы лёгких // Доброкачественные опухоли лёгких (8000 nüs.). М.: Медицина. 1968. 105–120.
  9. ↑ Розенштраух, Леонид Семёнович. Периферические (внебронхиальные) доброкачественные опухоли и заполненные кисты лёгких // Болезни органов дыхания: Руководство для врачей. В 4 томах. 2. Частная пульмонология (40000 nüs.). М.: Медицина. Под редакцией Палеев, Николай Романович. 1989. 454–456. ISBN 5-225-01647-2.
  10. ↑ Гамартома, гамартия, гамартобластома // Большая медицинская энциклопедия: В 35 томах. 6. Вывихи — Гимза (1-е издание 20700 nüs.). М.: Советская энциклопедия. Главный редактор Семашко, Николай Александрович. 1929. 697–698.
  11. ↑ 1 2 Фалилеев Г. В. Гамартома // Большая медицинская энциклопедия: В 30 томах. 4. Валин — Гамбия (3-е издание 150000 nüs.). М.: Советская энциклопедия. Главный редактор Петровский, Борис Васильевич. 1976. 576.
  12. ↑ Альбрехт, Евгений // Большая медицинская энциклопедия: В 35 томах. 1. A — Ansa (1-е издание 21000 nüs.). М.: Советская энциклопедия. Главный редактор Семашко, Николай Александрович. 1928. 459.
  13. ↑ Мусалатов Х. А. Хирургия катастроф: Учебник (5000 nüs.). М.: Медицина. 1998. 405–407. ISBN 5-225-02710-5.
  14. ↑ 1 2 Dimitrakakis G., Challoumas D., Rama Rao Podila S., Mainwaring A. M., Kolettis T., Kornazewska M. The challenge of pulmonary endobronchial chondromatous hamartomas (PDF) // Journal of Balkan Union of Oncology . 19 (ingilis). № 1. Греция: Zerbinis Medical Publications. 2014. 60—65. ISSN 1107-0625. PMID 24659644. 2014-11-29 tarixində arxivləşdirilib (PDF).
  15. ↑ Bini A., Grazia M., Petrella F., Chittolini M. Multiple chondromatous hamartomas of the lung (PDF) // Interactive cardiovascular and thoracic surgery . 1 (ingilis). № 2. Нидерланды: Elsevier Science. 2002. 78—80. doi:10.1016/S1569-9293(02)00058-0. ISSN 1569-9293. PMID 17669965.
  16. ↑ Коньков А. В., Годило-Годлевский В. А., Березутская О. Е., Арефьев М. Н., Ижовкина С. А. Случай диагностики триады Карнея у пожилой женщины (клиническое наблюдение) // Медицинский вестник МВД . LXVI (статья в журнале — научная статья) (rus). № 5 (66). М.: Объединенная редакция Министераства внутренних дел Российской Федерации. 2013. 50—53. ISSN 2073-8080.
  17. ↑ Торакальная хирургия: Руководство для врачей. СПб.: ЭЛБИ-СПб. Под редакцией Бисенкова Л. Н. 2004. 330–331. ISBN 5-93979-103-4.
  18. ↑ Розенштраух, Леонид Семёнович. Гамартохондромы лёгких // Рентгенодиагностика заболеваний органов дыхания (11000 nüs.). М.: Медицина. 1978. 304–307.
  19. ↑ Молотков В. Н., Соколов В. Н., Пугачёв В. С., Гомоляко И. В. Гамартохондрома // Пульмонология. Справочное пособие (29000 nüs.). К.: Наукова думка. 1985. 293–294.
  20. ↑ Lee S. Y., Park H J., Lee C. S., Lee K. R. Giant pulmonary hamartoma (PDF) // European journal of cardio-thoracic surgery . 22 (ingilis). № 6. Великобритания: Elsevier Science. 2002. 1006. doi:10.1016/S1010-7940(02)00579-1. ISSN 1010-7940. PMID 12467828.
  21. ↑ Вагнер, Евгений Антонович. Хирургия повреждений груди (20000 nüs.). М.: Медицина. 1981. 78–79.
  22. ↑ 1 2 Путов Н. В., Толузаков В. Л., Левашов Ю. Н. Гамартома // Руководство по пульмонологии (2-е издание, переработанное и дополненное 50000 nüs.). Л.: Медицина. Под редакцией Путова Н. В., Федосеева Г. Б. 1984. 41–42.
  23. ↑ Колесников И. С., Лыткин М. И. Гамартома // Хирургия лёгких и плевры: Руководство для врачей (20000 nüs.). Л.: Медицина. 1988. 310—311. ISBN 5-225-01655-3.
  24. ↑ Ganti S., Milton R., Davidson L., Anikin V. "Giant pulmonary hamartoma" (PDF). Journal of cardiothoracic surgery. BioMed Central. 2006-08-03. 2015-09-23 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 2014-11-16.
  25. ↑ Oguma T., Takiguchi H., Niimi K., Tomomatsu H., Tomomatsu K., Hayama N., Aoki T., Urano T., Nakano N., Ogura G., Nakagawa T., Masuda R., Iwazaki M., Abe T., Asano K. Endobronchial Hamartoma as a Cause of Pneumonia (PDF) // The American Journal of Case Reports . 15 (ingilis). Соединенные Штаты Америки: International Scientific Literature, Inc. 2014. 388—392. doi:10.12659/AJCR.890869. ISSN 1941-5923. PMID 25208559.
  26. ↑ Розенштраух, Леонид Семёнович. Неэпителиальные опухоли бронхов // Доброкачественные опухоли лёгких (8000 nüs.). М.: Медицина. 1968. 72–80.
  27. ↑ А. И. Синопальников, А. В. Воробьев. Фармакотерапия хронической обструктивной болезни лёгких: глюкокортикостероиды // Consilium Medicum . 8. № 3. 2006. 2008-12-29 tarixində arxivləşdirilib.
  28. ↑ "Препарат Seretide™ улучшает показатели выживаемости у пациентов с ХОБЛ". Medlinks.ru. 2016-03-10 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2009-01-02.
  29. ↑ "Ингаляционные кортикостероиды не влияют на течение ХОБЛ". Medlinks.ru. 2019-11-27 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2009-01-02.
  30. ↑ Синопальников А.И., Маев Э.З. "Обострение хронической обструктивной болезни лёгких. Современные подходы к лечению" (rus). 2016-03-06 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2010-07-23.
  31. ↑ А. С. Белевский. Реабилитация в пульмонологии // Consilium Medicum . 8. № 10. 2006. 2008-12-29 tarixində arxivləşdirilib.
  32. ↑ "Fireaid статьи по терапии прогноз при ХОБЛ". 2008-09-29 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2009-01-05.
  33. ↑ Г.В.Домрачев и др. Патология и терапия внутренних незаразных болезней сельскохозяйственных животных. М. 1960.

Ədəbiyyat

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  • Вагнер, Евгений Антонович. Хирургия повреждений груди (20000 nüs.). М.: Медицина. 1981. 78–79.
  • Мусалатов Х. А. Хирургия катастроф: Учебник (5000 nüs.). М.: Медицина. 1998. 405–407. ISBN 5-225-02710-5.
  • Перельман, Михаил Израилевич. Гемоторакс // Малая медицинская энциклопедия: В 6 томах. 1 (150000 nüs.). М.: Советская энциклопедия. Главный редактор Покровский В. И. 1991. 419–420. ISBN 5-85270-040-1.
  • Колесников И. С. Гемоторакс // Большая медицинская энциклопедия. 6. Вульва — Гинантроп (2-е издание 100000 nüs.). М.: Государственное издательство медицинской литературы. Главный редактор Бакулев, Александр Николаевич. 1958. 818–822.
  • Сергеев В. М., Катковский Г. Б. Гемоторакс // Большая медицинская энциклопедия: В 30 томах. 5. Гамбузия — Гипотиазид (3-е издание 150000 nüs.). М.: Советская энциклопедия. Главный редактор Петровский, Борис Васильевич. 1977. 227–229.

Keçidlər

[redaktə | mənbəni redaktə et]