Həddindən artıq balıq ovu — balıq populyasiyasının davamlı vəziyyətini təmin etməyən və balıq ehtiyatlarının tükənməsinə səbəb olan balıqçılıq təcrübəsi. Suyun çirklənməsi və ya iqlim dəyişikliyi kimi dəniz ekosistemlərinə digər antropogen təsirlərlə müqayisədə bəziləri artıq nəsli kəsilmək ərəfəsində olan bir çox balıq növlərinin populyasiyalarının həddindən artıq balıq ovu onun kütləvi azalmasının əsas səbəbidir. Birləşmiş Millətlər Təşkilatının Ərzaq və Kənd Təsərrüfatı Təşkilatının 2020-ci ildəki hesabatında deyilir ki, "2017-ci ildə dünyanın dəniz balıqçılıq təsərrüfatlarında balıq ehtiyatlarının 34 faizi həddən artıq ovlanmış kimi təsnif edilib"[1]. Həddindən artıq balıq ovunun bəzi formaları, məsələn köpək balıqlarının həddindən artıq ovlanması bütün dəniz ekosistemlərinin pozulmasına səbəb olmuşdur[2]. Həddindən artıq balıq ovu meduzaların əsas rəqibini və yırtıcısını aradan qaldıraraq, meduza populyasiyasının partlamasını gücləndirir[3]. 1990-cı illərdə İrland dənizində meduza populyasiyasının artmasında həm iqlim dəyişikliyi, həm də ekosistemin yenidən qurulması əsas rol oynadığı aşkar edilmişdir[4].
Həddindən artıq balıq ovu üçün iqtisadi səbəblərə dünya əhalisinin artması ilə bağlı dəniz məhsullarına artan tələb daxildir. Balıq tez-tez ət yeməyinə alternativ olaraq görülür. Bəzi balıq növlərinin yüksək qiymətləri çox vaxt balıqçı qayıqlarının ən qiymətli balıqlar üçün saxlanmasına, ovun qalan hissəsinin isə dənizə atılmasına səbəb olur. Böyük balıqçılıq donanmasının saxlanması çox vaxt dövlət subsidiyaları ilə stimullaşdırılır.
Həddindən artıq balıq ovu üçün texnoloji səbəblər dövrümüzdə təkmilləşdirilmiş balıqçılıq üsulları və texnikalarıdır. Getdikcə daha böyük sənaye gəmiləri getdikcə daha böyük şəbəkələrdən istifadə edə bilir. Rəqəmsal xəritələr, peyk naviqasiyası və 3D sonarlar əvvəllər xeyli təhlükəsizlik məsafəsi ilə yan keçməli olan çətin sualtı relyefli sularda belə dəqiq balıq tutmağa imkan verir. Açıq dənizdə müasir alətlər böyük balıq sürülərini tapır və onları tam ovlamağa imkan verir.
Bir çox ölkələrdə müəyyən növlər üçün mövcud kvotalar, bir qədər ağlabatan olsa da, balıqçılar ilk növbədə aldıqları kvotaları tükəndirməyə çalışdıqları üçün arzuolunmaz ovların payını daha da artırır. Üçüncü dünya ölkələrində vəziyyət nəzarətin olmaması və hər hansı normaya məhəl qoymayan çoxlu sayda brakonyerlər tərəfindən daha da ağırlaşır.
Hal-hazırda yeyilən bir çox balıq növlərinin, o cümlədən tuna, qılınc balığı və digərlərinin populyasiyasında əhəmiyyətli dərəcədə azalması müşahidə olunur. Son illərdə Şimali Atlantikada treska , hek, dəniz xanısı və kambalığın kommersiya ehtiyatları 95 faiz azalıb[5].
Çox vaxt ölçülərinə görə çoxlu kürü istehsal edə bilən yetkin fərdlər yoxdur. Qida zəncirləri pozulur, digər növlərin də azalmasına səbəb olur. Yetkinlik yaşına çatmayanların nəzarətsiz ölümü balıqçılıq üçün uzunmüddətli perspektivdə iqtisadi itkidir, çünki eyni balıqlar gələcəkdə daha böyük dəyərə malik olacaqlar. Böyük iqtisadi itki, ovlanan bu və ya digər növ balıqların potensial məhvi deməkdir. Birləşmiş Millətlər Təşkilatının Ərzaq və Kənd Təsərrüfatı Təşkilatı 2018-ci il hesabatında dünya balıq ehtiyatlarının 33,1%-nin həddindən artıq balıq ovuna məruz qaldığını təxmin etmişdir[6] . Sənayedən əvvəlki dövrlərdə əhəmiyyətli dərəcədə həddindən artıq balıq ovu müşahidə edilmişdir. Xüsusilə, Avropanın Amerikanın müstəmləkəçiliyinin ilk günlərindən Qərbi Atlantik Okeanının həddindən artıq ovlanması yaxşı sənədləşdirilmişdir[7].
Müəyyən növlərin tutulmasına məhdudiyyətlər qoyulan beynəlxalq müqavilələr var. Ancaq çox vaxt bu məhdudiyyətlər kifayət qədər ciddi deyil və ya qeyri-adekvat nəzarət səbəbindən sadəcə müşahidə edilmir. Mümkün texnoloji tədbirlərə xüsusi torlardan istifadə edərək seçmə balıq ovu daxildir ki, bu da yalnız müəyyən bir növün fərdlərini tutmağa imkan verir və əlavə tutulmanı əhəmiyyətli dərəcədə azaldır. Akvakultura okean populyasiyasını qorumaq üçün başqa bir yoldur, lakin burada da problemlər var. Bunlara yırtıcı balıqların yetişdirilməsi hallarında müstəqil olaraq çoxsaylı qidaları tutmaq ehtiyacı daxildir. Antibiotiklərin istifadəsi də problemlidir, çünki bu təbiətdə yaşayan fərdlər üçün də mənfi nəticələrə səbəb ola bilər.