IV Ağa Xan

IV Ağa Xan
ərəb. آغا خان الرابع‎
İsmaili imamı[d]
11 iyul 1957 – 4 fevral 2025
ƏvvəlkiIII Ağaxan
SonrakıV Ağaxan
Şəxsi məlumatlar
Doğum adı شاه كريم الحُسيني
Doğum tarixi 13 dekabr 1936(1936-12-13)[1][2][…]
Doğum yeri
Vəfat tarixi 4 fevral 2025(2025-02-04)[3] (88 yaşında)
Vəfat yeri
Təhsili
Fəaliyyəti iş adamı, biznes maqnatı, tacir, xeyriyyəçi, imam
Uşaqları
Ailəsi Bəni Haşim
Dini islam
Elmi fəaliyyəti
Elm sahəsi islam[5], biznes[5], filantropiya[d][5]
Təltifləri "Britaniya imperiyası" ordeni "Britaniya imperiyası" ordeninin cəngavər-komandoru "Vətəndaşlıq xidmətlərinə görə" böyük xaç ordeni "Dostluq" ordeni "Pakistan" ordeni Vətəndaş ləyaqəti ordeni "İncəsənət və ədəbiyyat" ordeni Order of the Golden Heart of Kenya "İncəsənət və ədəbiyyat" ordeninin komandor dərəcəsi "Fəxri legion" ordeninin Böyük xaçı "Fəxri Legion" ordeni komandoru "Kanada" ordeninin üzvü "Kanada" ordeni "İtaliya qarşısında xidmətlərə görə" ordeni Order of Merit for Labour "İtaliya qarşısında xidmətlərə görə" ordeninin böyük cəngavər xaçı Şahzadə Henri ordeni "Azadlıq" ordeni Order of Merit of Portugal Order of Christ "Azadlıq" ordeninin böyük xaçı Grand Cross of the Military Order of Christ Grand Cross of the Order of Merit of Portugal Tac ordeni National Order of the Ivory Coast National Order of Madagascar Grand Cordon of the Order of the Throne National Order of the Lion of Senegal Grand Officer of the National Order of the Lion Padma Vibhuşan Padma Vibhushan in trade & industry "Danaker" ordeni Grand Cross of the Order of Excellence Sitara-i-Imtiaz
"Dostluq" ordeni
Grand Cross of the National Order of Mali National Order of Mali National Order of Upper Volta National Order of Merit Order of the Throne "Bəhreyn" ordeni
Vikianbarın loqosu Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Şah Kərim əl-Hüseyni (13 dekabr 1936[1][2][…], Jentod[d], Cenevrə kantonu[4] – 4 fevral 2025[3], Lissabon[3]) — 1957-ci ildən 2025-ci ildə vəfat edənə qədər İsmaililərin 49-cu imamı kimi tanınan dini lider, biznesmen və ictimai xadim. O, babası III Ağa Xan vəfat edən zaman 20 yaşında onun titulunu miras götürmüşdür. O, eyni zamanda Nizari icmasına rəhbərlik etmiş və Ağaxan titulunu daşımışdır.[6] İsmaili tərəfdarları onu Mövlana Həzar İmamı adlandırırdılar.

"Vanity Fair"in 2013-cü ildə verdiyi xəbərə görə, Ağa Xanın sərvəti 13.3 milyard dollar civarında təşkil edir.[7] "Forbes" Ağa Xanı dünyanın ən varlı 15 əsilzadəsindən biri adlandırıb.[8] O, özünün təsisçisi olduğu dünyanın ən böyük özəl inkişaf təşkilatlarından biri olan Ağa Xan İnkişaf Şəbəkəsinin idarə başçısı olub. Uğurlu sahibkar kimi Ağa Xan, həmçinin yarış atlarının sahibi və yetişdiricisi idi.[9] O, Britaniya, Fransa və İsveçrə vətəndaşlığına sahib olmaqla yanaşı, Kanada və Portuqaliyadan da fəxri vətəndaşlıq almışdır.[10][11][12]

Həyatı

[redaktə | vikimətni redaktə et]

IV Ağa Xan 1936-cı il dekabrın 13-də İsveçrənin Cenevrə şəhərində anadan olub. Doğulanda adı Şahzadə Kərim idi. O, Şahzadə Əli Xanın[ing.] (1911 – 1960) və onun ilk həyat yoldaşı, əsl adı Coan Yarde-Büller[ing.] (Joan Yarde-Buller) olan şahzadə Tac-ud-davlah Ağa Xanın (1908 – 1997) böyük oğludur. Onun anası Britaniya zadəganlarından 3-cü baron Çörston Con Yard-Büllerin[ing.] böyük qızı idi.

Şahzadə erkən doğulsa da sağlam sayılırdı.[13] Qardaşı Amin Ağa Xan[ing.] bir ildən sonra 1937-ci ildə anadan olub. 1949-cu ildə IV Ağa Xanın valideynləri qismən Şahzadə Əli Xanın münasibətləri səbəbindən boşanmışdırlar.[14] Atası həmin əsnalarda ABŞ aktrisası Rita Heyvortla ailə həyatı qurmuş və onların evliliyindən Şahzadə Yasmin Ağa Xan[ing.] adlı bir qız uşağı dünyaya gəlmişdur.[15] Bu qız IV Ağa Xanın ögey bacısı olur.[16]

IV Ağa Xanın 1931-1965-ci illərdə yaşamış Patrik Benjamin Ginnes adlı ögey qardaşı var idi. Onun anası Coan Yarde-Büller əvvəllər məşhur bankir ailəsindən olan Loel Ginnes[ing.] evli idi.[17]

Şahzadə Kərim İkinci Dünya müharibəsi illərində Keniyanın Nayrobi şəhərində yaşayıb və ilk təhsilini fərdi repetitorluq vasitəsilə alıb.[18][19] Şahzadə Kərim daha sonra doqquz il dünyanın ən bahalı internat məktəbi olan İsveçrədəki "Institut Le Rosey[ing.]"də oxuyub.[20] O, orada “ədalətli qiymətlər” aldığını bildirib. Şahzadə Kərim elm sahəsi üzrə təhsilini davam etdirmək fikrilə MIT-yə qəbul olur, lakin babası III Ağa Xan bunun onun üçün doğru yol olmadığını düşünürərək razılıq vermir. Şahzadə Kərim nəhayət Harvard Universitetinə gedir. Hansı ki, orada həm universitetin nüfuzlu sosial klubu olan "The Delphic Club[ing.]"a qatılır, həm də İslam tarixi üzrə dərslər alır.[21][22][17]

İnfrastruktur layihələri

[redaktə | vikimətni redaktə et]

Ağa Xan İnkişaf Şəbəkəsi

[redaktə | vikimətni redaktə et]

Ağa Xan, əksəriyyəti inkişaf etməkdə olan ölkələrdə yerləşən təxminən 80.000 maaşlı işçisi olan 200-dən çox agentlik və qurumun fəaliyyətini əlaqələndirən Ağa Xan İnkişaf Şəbəkəsinin təsisçisi və sədridir . AKDN qismən çoxsaylı hökumətləri və bir sıra beynəlxalq təşkilatları əhatə edən ardıcılları və donor tərəfdaşları tərəfindən maliyyələşdirilir. AKDN agentlikləri səhiyyə, təhsil, mədəniyyət, kənd yerlərinin inkişafı, institutların qurulması və iqtisadi inkişafın təşviqi sahələrində işləyir. O, inancından, mənşəyindən və cinsindən asılı olmayaraq yoxsulların həyat şəraitini və imkanlarını yaxşılaşdırmaq məqsədi daşıyır. Bu yanaşma, bəzi tədqiqatçıların fikrincə, əsasən təşkilatın müsbət imicini formalaşdırır, IV Ağa Xanın özünün "yumşaq gücü" və qlobal humanitar təsirini gücləndirir.

AKDN proqramları özəl ianələr, o cümlədən müsəlman dini töhfələri (zəkat), həmçinin kommersiya layihələri (Aga Khan Fund for Economic Development/AKFED) və xeyriyyə fondları ilə məşğul olan AKDN iqtisadi inkişaf fondunun vəsaitləri hesabına maliyyələşdirilir. İnklüzivlik prinsipinə uyğun olaraq, AKDN təkcə ismaili icmalarına və təkcə ismaililərin çoxluq təşkil etdiyi icmalara deyil, həm də yardıma ehtiyacı olan digər ərazilərə və ölkələrə yardım göstərməyə və infrastrukturu inkişaf etdirməyə çalışır.

AKDN-ə Ağa Xan Universiteti, Mərkəzi Asiya Universiteti, qeyri-kommersiya Ağa Xan İqtisadi İnkişaf Fondu, Mədəniyyət Məsələləri üzrə Ağa Xan Fondu, Ağa Xan Səhiyyə Xidmətləri, Ağa Xan Təhsil Xidmətləri, Ağa Xan Planlaşdırma və Tikinti daxildir. Xidmətlər və Aga Agency -Xan mikromaliyyə. AKFED-in əsas səhmdarı olduğu şirkətlərdən biri də əsasən Afrika və Asiyada yerləşən lüks otellər və kurortlar şəbəkəsi olan Serena Hotels Groupdur. Memarlıq üzrə Ağa Xan Mükafatı dünyanın ən böyük memarlıq mükafatıdır. Ağa Xan həm də 1977-ci ildə təsis etdiyi İsmailiyyəşünaslıq İnstitutunun İdarə Heyətinin sədridir. O, həmçinin Kral Birlik Cəmiyyətinin vitse-prezidentidir.

AKDN-nin filialı olan Focus Humanitarian Assistance, fəlakət qarşısında fövqəladə hallara cavab vermək üçün məsuliyyət daşıyır. FOCUS-un iştirak etdiyi son fəlakətlərə 2005-ci ildə Pakistan zəlzələsi və Cənubi Asiya sunamisi daxildir

İslam memarlığının təbliği

[redaktə | vikimətni redaktə et]

1977-ci ildə Ağa Xan Memarlıq üzrə Ağa Xan Mükafatını təsis etdi, bu mükafat müasir dizaynı, sosial, tarixi və ekoloji mülahizələri əhatə edən memarlıqda mükəmməlliyi tanıyan mükafatdır. Bu, dünyada ən böyük memarlıq mükafatıdır (mükafat fondu bir milyon ABŞ dolları ilə) və ildə üç dəfə verilir. Mükafat Ağa Xanın İslam cəmiyyətlərində yaradıcılığı canlandırmaq və binalar, tikililər və ictimai məkanlar üçün kreativ həlləri tanımaq istəyindən irəli gəlmişdir. Mükafat qalibi hər bir dövr üçün çağırılan müstəqil əsas münsiflər heyəti tərəfindən seçilir.

1979-cu ildə Harvard Universiteti və Massaçusets Texnologiya İnstitutu Ağa Xan Fondu tərəfindən dəstəklənən İslam Memarlığı üzrə Ağa Xan Proqramını təsis etdi. Bu proqramlar İslam memarlığı və urbanizminin öyrənilməsi üzrə diplom kursları, açıq mühazirələr və konfranslar təqdim edir. Müasir şəraitin və inkişaf məsələlərinin dərk edilməsi akademik proqramın əsas komponentləridir. Proqram hər iki institutda tədqiqatla məşğul olur və tələbələr MIT Memarlıq Departamentindən Ağa Xan Proqramında konsentrasiya ilə Memarlıq Tədqiqatları Magistr dərəcəsini davam etdirə bilərlər.

Həmçinin bax

[redaktə | vikimətni redaktə et]

İstinadlar

[redaktə | vikimətni redaktə et]
  1. ↑ 1 2 3 Lundy D. R. H.H. Karim al-Hussaini Shah, Aga Khan IV // The Peerage (ing.).
  2. ↑ 1 2 His Highness Sultan Karim Khan // Kindred Britain.
  3. ↑ 1 2 3 4 Morreu Aga Khan, líder dos muçulmanos ismailitas. Público.
  4. ↑ 1 2 3 4 Who's who (brit. ing.). (untranslated), 1849. ISSN 0083-937X
  5. ↑ 1 2 3 Aga Khan // Çex Milli Hakimiyyət Məlumat bazası.
  6. ↑ "World View – Aga Khan". 24 July 2011 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 15 September 2010.
  7. ↑ "How the Fourth Aga Khan Balances Spiritual Muslim Leadership with a Multi-billionaire Lifestyle". Vanity Fair (ingilis). 14 January 2013. İstifadə tarixi: 15 November 2021.
  8. ↑ Serafin, Tatiana. "World's Richest Royals". Forbes. 7 iyul 2010. 14 aprel 2012 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 28 mart 2012.
  9. ↑ Wood, Greg. "port Horse racing Zarkava's triumph brings a new high for Aga Khan". The Guardian. London. 6 October 2008. 30 September 2013 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 22 April 2012.
  10. ↑ "Portugal granted national citizenship to Prince Aga Khan". Observador. 31 March 2019. 1 April 2019 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 16 September 2019.
  11. ↑ Zachary, G. Pascal. "The Aga Khan, a jet-setter who mixes business and Islam". The New York Times. 9 July 2007. 18 August 2017 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 7 December 2011.
  12. ↑ Minahan, James. Miniature Empires: A Historical Dictionary of the Newly Independent States. Greenwood Press. 1998. səh. 256. ISBN 978-0313306105.
  13. ↑ Frischauer, Willi. The Aga Khans. London: The Bodley Head Ltd. 1970.
  14. ↑ Harriman, Pamela. "Lives and Loves: Pamela Harrima". The Scotsman, p. S2. 30 May 2005.
  15. ↑ Edwards, Anne. "Prince Aly Khan and Rita Hayworth's Love Affair". Vanity Fair (ingilis). 6 January 2015. İstifadə tarixi: 6 February 2025.
  16. ↑ "Rita Hayworth's Children: All About Her Daughters Yasmin and Rebecca". People.com (ingilis). İstifadə tarixi: 6 February 2025.
  17. ↑ 1 2 Ress, Paul Evan. "Prince Karim Aga Khan". Sports Illustrated. 10 August 1964. 30 March 2018 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 30 March 2018.
  18. ↑ Bates, Stephen. "Obituary: The Aga Khan". The Guardian. 9 February 2025. İstifadə tarixi: 9 February 2025.
  19. ↑ G. Pascal Zachary, "Do Business and Islam Mix? Ask Him" Arxivləşdirilib 5 iyul 2017 at the Wayback Machine, New York Times, 8 July 2007
  20. ↑ Ram, Vidya. "In Pictures: Europe's Most Expensive Boarding Schools". Forbes. 26 April 2012 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 22 April 2012.
  21. ↑ Mann, Anthony. "The Quiet Prince of Islam". Sunday Telegraph. 11 June 2012 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 21 April 2012.
  22. ↑ Stevenson, John Fell. "My College Room Mate Rules 10 Million". This Week. New York: Joseph P. Knapp. 10 November 1957.