Kirke (mifologiya)

Kirke
q.yun. Κίρκη
Mifologiya	Qədim Yunanıstan dini
Cinsi	qadın^[d]
Atası	Eet və ya Helios[1]
Anası	Perseida[1] və ya Hekata
Qardaşı və bacısı	Pasifaya, Eet, Pers, Pers (Heliosun oğlu)
Uşaqları	Avson
Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Kirke (Κίρκη, Kírkē) - qədim yunan mifologiyasında sehr və cadugərliklə bağlı ən məşhur ilahələrdən biri ^[2].

Əksər mənbələrə görə, o, Günəş tanrısı Heliosun və Okeanidaların pərisi Perseidanın qızıdır ^[3]. Digər mənbələrdə onun anasının Asterop olduğu göstərilir ^[4]. Onun qardaşları Kolxida hökmdarı Eet və Pers, bacısı isə Pasifaya idi. Pasifaya Minosun arvadı və Minotavrın anası kimi tanınır ^[5]. Bəzi versiyalarda Kirke və onun bacısı qızı Medeyanın Hekatanın qızları olduğu iddia edilir ^[6][7].

Kirkenin yaşadığı yer Eeya adası idi ^[8]. Homer bu adanın yerini dəqiq göstərməsə də, eramızdan əvvəl III əsrin müəllifi Rodoslu Apollonius adanı Tirren sahillərində, yəni müasir İtaliyanın qərb sahillərində yerləşdiyini bildirir^[9][10]. Roma şairləri isə onu Latium ərazisi ilə əlaqələndirərək Kirkeo burnunda yerləşdiyini qeyd edirlər^[11].

Homer Kirkeni "gözəl saçlı və insan nitqi ilə qorxunc ilahə" kimi təsvir edir ^[12]. Apollonius onu qızıl gözləri və işıq saçan siması olan bir varlıq kimi təsvir edir ^[13]. Ovidin "Məhəbbət üçün müalicə" əsərində isə Kirkenin anasi Perse tərəfindən otlar və iksirlər haqqında biliklərə yiyələndiyi bildirilir^[14].

Kirke sehr və cadugərliklə məşğul olurdu. O, çubuq və sehrli içkilərdən istifadə edərək insanları heyvana çevirirdi. Onun əsas məşğuliyyəti güclü sehrlər və iksirlər hazırlamaq idi ^[15].

Miflərdə

Argonavtlar və Medea

"Arqonautika" dastanına görə, Kirke Argonavtları Medeyanın qardaşı Absirtosun öldürülməsinə görə təmizləmişdir ^[16]. O, Ceyson və Medeyanı qəbul edərək onların üzərindən qanı yuyub qətl günahından təmizləyir, lakin onların əməllərini bəyənmədiyini bildirir ^[17].

Skilla və Qlaukos

Dəniz tanrısı Qlaukos gözəl Skilla ilə aşiq idi, lakin Skilla onun sevgisini rədd edirdi. Qlaukos Kirkenin yanına gələrək sehrli iksir istəyir. Lakin Kirke ona aşiq olur. Qlaukos onun sevgisini rədd etdikdə, Kirke Skillanın çimdiyi suyu zəhərləyir və onu qorxunc bir canavara çevirir ^[18][19].

Pikus və Kirke

Kirke Lasi kralı Pikolusa aşiq olur. Lakin Pikolus ona sədaqətini bildirərək pəri Kanens ilə evli olduğunu deyir. Qəzəblənən Kirke onu ağacdələnə çevirir ^[20]. Kanens kədərdən dünyasını dəyişir ^[21].

Odisseya dastanında

Homerin "Odisseya" əsərində Kirke Odisseyin yoldaşlarını donuza çevirir. Lakin Odissey tanrı Hermesin verdiyi moli adlı sehrə qarşı bitkini qəbul edərək onun sehrinə tabe olmur. Kirke Odisseyə vurulur və onunla bir il keçirir ^[22]. Sonda Odissey Kirkenin məsləhəti ilə Yeraltı dünyasına enərək Tiresiasdan yol göstərməsini öyrənir ^[23].

Teleqoniya və Odisseyin sonu

Kirke və Odisseyin Teleqonus adlı oğlu dünyaya gəlir. Teleqoniya görə, Kirke oğluna atasını tapmaq üçün zəhərli nizə verir. Teleqonus Odisseyin yaşadığı İtaka adasına gəlib onu bilmədən öldürür. Daha sonra Odisseyin cəsədini Kirkenin yanına gətirirlər və Kirke Penelopa və Telemak ilə birlikdə ölümsüz edilir ^[24][25].

Mədəniyyətdə

Antik məbədlər və kultlar

Strabonun yazdığına görə, Attika sahillərində Kirkenin məbədi mövcud idi ^[26]. O, həmçinin Kirkeo dağında hörmətlə qarşılanırdı. Burada Odisseyə aid olduğu deyilən bir qab saxlanılırdı ^[27] .

Ədəbiyyatda

• Bokkaçço "De mulieribus claris" (1361–1362) əsərində Kirkeni kişiləri yoldan çıxaran və onlara təsir edən bir qadın kimi təsvir edir ^[28].
• Con Qover "Confessio Amantis" (1380) əsərində Odisseyin Kirkeyi hiylə ilə məğlub etdiyini və onu özünə aşiq etdiyini göstərir ^[29].
• Lope De Veqa "Komus" (1634) əsərində Kirkenin cinslər arasındakı güc savaşına təsirini əks etdirir ^[30].

Sənətdə və Rəssamlıqda

• Qədim yunan vazalarında Kirke çubuq və iksirlə təsvir olunmuşdur ^[31].
• Dosso Dossi "Kirke və onun sehrlədiyi kişilər" əsərində onu sehr və cadugərliklə məşğul olan qadın kimi göstərir.
• Dante Qabriel Rossetti "Circe's Palace" (1870) əsərində Kirkenin gücünü və cazibəsini vurğulamışdır ^[32].

Musiqidə

• Antonio Vivaldi "All'ombra di sospetto" kantatasında Kirkenin Ulissə müraciətini təsvir edir ^[33].
• Jan-Batist Russo "Circe" (1703) kantatasında Kirkenin tərk edilmiş və qəzəbli bir qadın kimi təsvirinə diqqət çəkir ^[34].

İstinadlar

1. Н. О. Цирцея (rus.). // Энциклопедический словарь СПб: Брокгауз — Ефрон, 1903. Т. XXXVIII. С. 230.
2. "Circe | Greek mythology | Britannica". www.britannica.com (ingilis). İstifadə tarixi: 2022-04-29.
3. Homer, Odyssey 10.135; Hesiod, Theogony 956; Apollonius of Rhodes, Argonautica 4.591; Apollodorus, Library 1.9.1; Hyginus, Fabulae preface; Cicero, De Natura Deorum 48.4
4. Orphic Argonautica "1217".
5. Apollodorus, Library 1.9.1; Apollonius Rhodius, Argonautica .
6. Grimal; Smith.
7. Diodorus Siculus, Historic Library 4.45.1
8. E., Bell, Robert. Women of classical mythology : a biographical dictionary. New York: Oxford University Press. 1993. ISBN 978-0195079777. OCLC 26255961.
9. William H. Race, Apollonius Rhodius: Argonautica, Loeb Classical Library (2008), 4.654–661
10. Argonautica 3.309–313, translation by W. H. Race, Apollonius Rhodius: Argonautica, Loeb Classical Library (2008), p.241
11. Virgil, Aeneid 7. 10
12. Homer, Odyssey 10.135
13. Apollonius Rhodius, Argonautica 4.727
14. Argonautica Orphica "1225".
15. Ovid, The Cure for Love 4.15
16. "They escaped neither the vast sea's hardships nor vexatious tempests till Kirké should wash them clean of the pitiless murder of Apsyrtos" (Apollonius of Rhodes, Argonautica, iv. 586–88, in Peter Grean's translation).
17. See the ancient concept of miasma, a Peter Green's commentary on iv. 705–17, The Argonautika Apollonios Rhodios, (1997, 2007) p. 322.
18. Ovid, Metamorphoses 14.1-74
19. Hyginus, Fabulae 199
20. Virgil, Aeneid 7.186
21. Ovid, Metamorphoses 14.397-434
22. Homer, Odyssey 10.212ff.
23. LSJ s. v. πολυ-φάρμα^κος; Homer, Odyssey, 10.276.
24. Cinaethon of Sparta, Telegony summary
25. Hyginus, Fabulae 127
26. Strabo, Geographica 9.1.13
27. Strabo, Geographica 5.3.6
28. tr. Virginia Brown, Harvard University 2003 ch. 38, pp. 74–76.
29. John Gower, English Works, 6.1391–1788; there is also a modern translation by Ellin Anderson.
30. The text is on the Gutenberg website.
31. "Odysseus & Circe – Ancient Greek Vase Painting". www.theoi.com.
32. Painting and poem are juxtaposed on the Pre-Raphaelite Sisterhood site; the letter to Barbara Bodichon is quoted on the Rossetti Archive site.
33. There is a performance on YouTube; the score is also available online.
34. Oeuvres de Jean-Baptiste Rousseau, Brussels 1743, Volume 1, pp. 321–24.

Xarici keçidlər