Kolizey

Kolizey Abidəsi
Amphitheatrum Novum Amphitheatrum Flavium Colosseum
41°53′25″ şm. e. 12°29′32″ ş. u.^HGYO
Ölkə	İtaliya
Şəhər	Roma
Sifarişçi	Vespasian, Tit
Tikilmə tarixi	72-80
Üslubu	Qədim Roma memarlığı
Hündürlüyü	48 m
Uzunluğu	187 m
Eni	155 m
Sahəsi	5.000 m² (2018)[1] 30.000 m² (2015)[2]
Material	Tuf, beton
Vəziyyəti	açıq səma altında muzey
Rəsmi sayt	il-colosseo.it
UNESCO Ümumdünya İrsi
Rəsmi adı: Historic Centre of Rome, the Properties of the Holy See in that City Enjoying Extraterritorial Rights and San Paolo Fuori le Mura
Tipi	Mədəni
Kriteriya	i,ii,iii,iv,vi
Təyin edilib	1980
İstinad nöm.	91
Dövlət	İtaliya
Region	Avropa
Kolizey
Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Flavi amfiteatrı (lat. Amphitheatrum Flavium) və ya Kolizey (lat. Colosseum, it. Colosseo) — Qədim Romanın ən əzəmətli tarixi abidəsi olub, dünyada ən böyük antik amfiteatr sayılır. Eskvilin, Palatin və Çelio təpələrinin arasında yerləşir. Flavi sülaləsinin nümayəndələri (Vespasian, Tit, Domisian) tərəfindən tikildiyinə görə Flavi amfiteatrı adlandırılmışdır. Tikinti eramızın 72-ci ilində başlamış, 80-ci ildə başa çatdırılmışdır.

Amfiteatrın inşasına imperator Vespasian Fələstindəki qələbədən sonra başlamışdır. Tikinti onun oğlu Titin dövründə bitirilmişdir. VIII əsrdən etibarən Kolizey adlandırılmağa başlamışdır.

Uzun illər Kolizey qladiatorların və vəhşi heyvanların döyüş səhnələrinə, dəniz döyüşlərinin imitasiyasına ev sahibliyi etmişdir. Katolik kilsəsinin mifik fərziyyələrinə görə xristianlığı qəbul edənlər məhz burada edam edilirmiş. İmperator Makrinin dövründə güclü yanğından zərər çəkmiş tikili Aleksandr Severin əmri ilə yenidən bərpa edilmişdir. 405-ci ildən qladiator döyüşləri ləğv edilsə də vəhşi heyvanlara qarşı döyüşlər hələ də keçirilməkdə davam edirdi.

Orta əsrlər

Varvarların hücumlarından sonra tikilii dağıdılmağa başlanır. XI əsrdən 1132-ci ilədək adlı-sanlı romalılar üçün qala funksiyası daşımışdır. 1332-ci ildə burada öküz döyüşləri keçirilirmiş. Bu vaxtdan etibarən onun dağıdılması davam etdirilir. Onun daşlarından tikinti materialı mənbəyi kimi, digər tikililərin inşasında istifadə edilmişdir. Papa II Pavel Venesiya sarayının tikintisi üçün daşları məhz buradan götürmüşdür. Amfiteatrda V–IX əsrlərdə kustar fabriklər də fəaliyyət göstərmişdir.

XX–XXI əsrlərdə

Hal-hazırda Kolizey İtaliya hökuməti tərəfindən böyük diqqətlə qorunur. Alim arxeoloqların tövsiyələri əsasında tikili qismən bərpa edilərək onun dağılmasının qarşısını almaq üçün bir çox tədbirlər görülmüşdür. Hazırda Kolizey Romanın ən parlaq simvolu olub ən məşhur turist obyekti sayılır. 7 iyul 2007-ci ildən dünyanın 7 yeni möcüzəsindən biri sayılır.

Konstruksiyası

Daxili quruluşunun sxemi

Oturacaqların bölgü sxemi

Kolizey nəinki memarlıq baxımdan, həm də mahiyyət baxımından böyük ustalıqla inşa edilmiş bir tikilidir.

Giriş sistemi

Tamaşaçılar arenaya 80 giriş vasitəsilə daxil ola bilirmişlər. Bunlardan dördü xüsusi olaraq imperator, mötəbər qonaqlar, senatorlar, yüksək rütbəli dövlət xadimləri üçün nəzərdə tutulmuşdur. Tikilinin giriş, pilləkan və dəhliz sistemlərinin quruluşundan bu günün özündə belə stadion və arenaların tikintisində geniş istifadə olunmaqdadır. Bu texniki imkan 15 dəqiqə ərzində arenanın dolmasını və 5 dəqiqə ərzində boşalmasını təmin edir. Bu sistemə latın dilində vomitoria (tərc. qusmaq, qaytarmaq) deyilir.

Oturacaq sistemi

Kolizeyin daxili görünüşü

Bugünkü hesablamalara görə Kolizey rahat 50 000 tamaşaçı qəbul etmək imkanına malik olmuşdur. İlk sıralar, yaxud podium imperator, onun ailə üzvləri, senatorlar və Vesta məbədinin qadın qulluqçuları (lat. virgo vestalis) üçün nəzərdə tutulmuş, eyni zamanda Pulvinar adlandırılan imperator lojası daha hündürdə yerləşirdi. Daha sonra tamaşaçılar üçün nəzərdə tutulmuş 3 yarus maeniana yerləşirdi, 20 sıradan ibarət olan birinci yarus şəhərin vəzifəli şəxsləri və süvarilər təbəqəsinə aid olanlar, ikinci yarus Roma vətəndaşı hüququna malik olan azad sakinlər, üçüncü və ən yuxarı sektorlar isə Romanın ən kasıb sakinləri üçün nəzərdə tutulmuşdu.

Arena

Kolizey ellips formasına malik olub, eni 156 m, uzunluğu 188 m, çevrəsi 527 m, hündürlüyü 48 m-dir. Üstü xüsusi tent vasitəsilə günəş şüalarından qorunmaq üçün örtülürmüş. Döşəməsi taxtadan olub altında 7 m dərinliyində zirzəmi yerləşmişdir. Burada əsasən vəhşi heyvanların qəfəsləri yerləşirmiş.

Kolizey qədimdən Romanın əzəmət simvolu olmuşdur. VIII əsr səlnamələrində belə bir ifadə mövcuddur ki, "Kolizey durduqca Roma da duracaq, nə vaxt Kolizey yox olacaqsa o vaxt Roma, onunla birlikdə isə dünya da məhv olacaq".

Qalereya

• 
  Qladiator döyüşü
• 
  "Kristian Martirin son ibadəti", Jan-Leon Jerom, (1883)
• 
  Kolizey 1832-ci il, rəssam Tomas Koul

İstinadlar

1. Indagine sui musei e le istituzioni similari. 2020.
2. Italian National Institute of Statistics ISTAT 2015 survey on museums and similar institutions. 2017.

Mənbələr

• Falk Spirallo Reiseführer Rom, Auflage 2007
• Rom, DuMont Reiseverlag, Auflage 2006
• ARD.de  (alm.)