Konrad Lorenz

Konrad Lorenz
alm. Konrad Lorenz‎
Doğum tarixi 7 noyabr 1903(1903-11-07)[1][2][…]
Doğum yeri
Vəfat tarixi 27 fevral 1989(1989-02-27)[1][2][…] (85 yaşında)
Vəfat yeri
Vəfat səbəbi böyrək çatışmazlığı[d]
Elm sahələri etologiya, fəlsəfə
Elmi dərəcələri
İş yerləri
Təhsili
Üzvlüyü
Mükafatları Pour le Mérite Great Cross with Star and Sash of the Order of Merit of the Federal Republic of Germany Maksimilianın "Elm və incəsənət üzrə" Bavariya ordeni Austrian Decoration for Science and Art fiziologiya və tibb üzrə Nobel mükafatı İncəsənət və elm sahəsində Pour le Mérite ordeni
Vikianbarın loqosu Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Konrad Zaxarias Lorenz[5] (alm. Konrad Zacharias Lorenz‎ ; 7 noyabr 1903[1][2][…], Vyana[1][4] – 27 fevral 1989[1][2][…], Vyana[1]) — avstriyalı zooloq və zoopsixoloq[6], etologiyanın — heyvanların davranışı haqqında elmin banilərindən biri, fiziologiya və ya tibb üzrə Nobel mükafatı laureatı laureatı(1973, Karl fon Friş və Nikolas Tinbergen ilə birlikdə).

Fəaliyyəti

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Uzun illərini boz qazların davranışını öyrənməyə həsr edən Lorenz onlarda imprintinq (iz buraxma) fenomenini kəşf etmişdir. Lorenz bu və digər növlərin nümunəsindən istifadə edərək, heyvanların aqressiv və cinsi davranışının bir çox aspektlərini, o cümlədən bu davranış formalarının müqayisəli etoloji təhlilində insan davranışını öyrənmişdir.

Elmi baxışlarında Lorenz ardıcıl təkamülçü, təbii seçmə nəzəriyyəsinin tərəfdarı idi.

Aşağıda Lorenzin bəzi nəticələri var.

Aqressiyanın spontanlığı

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Bir çox heyvan növlərinin davranışını təhlil edən Lorenz, Freydin aqressiyanın yalnız xarici stimullara reaksiya olmadığı qənaətini təsdiqlədi. Bu stimullar aradan qaldırılarsa, aqressivlik toplanacaq və tətikləyici stimulun həddi sıfıra enə bilər. İnsanlarda belə bir vəziyyətə misal olaraq kiçik təcrid olunmuş insan qruplarında baş verən ekspedisiya quduzluğunu göstərmək olar, bu vəziyyət bəzən əhəmiyyətsiz bir səbəbdən hətta ən yaxşı dostunu öldürmək həddinə çatır[7].

Aqressiyanın yönləndirilməsi

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Əgər aqressiya xarici stimuldan qaynaqlanırsa, o, stimulun üzərinə sıçramır (məsələn, iyerarxiyada daha yüksək olan fərd), lakin iyerarxiyada daha aşağı olan şəxslərə və ya cansız obyektlərə yönləndirilir[7] .

Silahlar və əxlaq arasında balans

[redaktə | mənbəni redaktə et]

50-dən çox növün davranışını təhlil etdikdən sonra Lorenz belə nəticəyə gəldi ki, ağır silahlanmış növlərdə təkamül seleksiyası həm də güclü fitri əxlaqı inkişaf etdirir — xüsusən də məğlub olan itaət nümayiş etdirirsə, növdaxili atışmalarda bütün silahlardan istifadə etmək üçün instinktiv qadağa. Əksinə, zəif silahlanmış növlər zəif fitri əxlaqa malikdirlər, çünki güclü fitri əxlaq bu növlər üçün təkamül baxımından faydasızdır.

Lorenzin hesab etdiyi kimi, insan təbii olaraq zəif silahlanmış bir növdür (təcavüzkar yalnız cırmaqlamaq, zərərsiz şəkildə zərbə vurmaq, dişləmək və ya boğmaq imkanı var və qurbanın qaçmaq üçün kifayət qədər imkanları var idi). Süni silahların ixtirası insanı yer üzünün ən silahlı növünə çevrildi və əxlaq eyni səviyyədə qaldı[8] . Lakin sonralar, onun bir çox heyvan növlərində intraspesifik aqressiyanın inhibə edilməsi haqqında nəzəriyyəsindən başlayaraq, empatiyanın inkişafını və psixopatiyanın meydana gəlməsini izah edən insanlarda zorakılığın qarşısının alınması mexanizminin modeli hazırlanmışdır[9][10] .

İstinadlar

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  1. ↑ 1 2 3 4 5 6 7 8 http://www.nobelprize.org/nobel_prizes/medicine/laureates/1973/lorenz-facts.html.
  2. ↑ 1 2 3 4 Bibliothèque nationale de France BnF identifikatoru (fr.): açıq məlumat platforması. 2011.
  3. ↑ 1 2 NNDB (ing.). 2002.
  4. ↑ 1 2 Лоренц Конрад // Большая советская энциклопедия (rus.): [в 30 т.]. / под ред. А. М. Прохорова 3-е изд. Москва: Советская энциклопедия, 1969.
  5. ↑ Şablon:БРЭ
  6. ↑ Konrad Lorenz // Большая советская энциклопедия: [в 30 т.] (3-е изд.). М.: Советская энциклопедия. гл. ред.: А. М. Прохоров. 1969–1978.
  7. ↑ 1 2 Спонтанность агрессии // Лоренц К. Агрессия (так называемое "зло"). — М. : Прогресс : Универс, 1994. — Гл. 4.
  8. ↑ Ecce homo // Лоренц К. Агрессия (так называемое "зло"). — М. : Прогресс : Универс, 1994. — Гл. 13.
  9. ↑ Blair, R. J. R. (1992). The Development of Morality. Department of Psychology, University College, London
  10. ↑ Blair, R. J. R. (1995). A cognitive developmental approach to morality: investigating the psychopath. Cognition 57, 1–29. DOI:10.1016/0010-0277(95)00676-P