Laparotomiya

Laparotomiya
MeSH	D007813
Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Laparotomiya — qarın boşluğuna daxil olmaq üçün qarın divarından cərrahi kəsiklər edilməsini əhatə edən cərrahi əməliyyat. O, seliotomiya kimi də tanınır.

Mənşəyi və tarixi

İlk uğurlu laparotomiya 1809-cu ildə Kentukki ştatının Danville şəhərində Efraim Makdouell tərəfindən anesteziyasız həyata keçirilmişdir. 13 iyul 1881-ci ildə Corc E. Qudfello, Arizona ərazisində 32 kolt revolveri ilə güllələnən bir mədənçini müalicə etmişdir. Qudfello, güllə yarasını çıxartmaq üçün ilk laparotomiyanı həyata keçirərkən, vurulan adamı 9 gün sonra əməliyyat edə bildi.^[1]

Terminologiyası

Termin yunan sözü λᾰπάρᾱ (lapara) "qabırğa və bud arasında bədənin yumşaq hissəsi, yan"^[2] və tom şəkilçisindən və yunanca τομή (tom) "(cərrahi) kəsik" sözündən əmələ gəlir.

Diaqnostik laparotomiyada (çox vaxt eksplorativ laparotomiya və qısaldılmış eks-lap kimi tanınır) xəstəliyin təbiəti məlum deyil və laparotomiya səbəbi müəyyən etməyin ən yaxşı üsulu hesab olunur.

Terapevtik laparotomiyada səbəb (məsələn, yoğun bağırsaq xərçəngi) müəyyən edilir və onun müalicəsi üçün cərrahi müdaxilə tələb olunur.

Adətən yalnız diaqnostik laparotomiya müstəqil cərrahi əməliyyat hesab olunur. Xüsusi bir əməliyyat artıq planlaşdırıldıqda, laparotomiya prosedurun yalnız birinci mərhələsi hesab olunur.

Mümkün olan yerləri

Kəsiklərin yerləşdirilməsindən asılı olaraq, laparotomiya qarın boşluğunun istənilən orqanına və ya boşluğuna giriş imkanı verə bilər və bu orqanların hər hansı əsas diaqnostik və ya terapevtik cərrahiyyə prosedurunda ilk addımdır, o cümlədən

• həzm sistemi — mədə, onikibarmaq bağırsaq, nazik bağırsaq və yoğun bağırsaq
• qaraciyər, mədəaltı vəzi, öd kisəsi, dalaq
• sidik kisəsi
• kişi prostatı
• qadın reproduktiv orqanları — uşaqlıq və yumurtalıqlar
• retroperitoneal boşluq — böyrəklər, aorta, qarın limfa düyünləri

Kəsiklərin növləri

Orta xətt

Laparotomiya üçün ən çox görülən kəsik qarın ortasında ağ xəttən sonra olan şaquli kəsikdir.

• Üst orta xəttin kəsilməsi adətən xəncərəbənzər çıxıntıdan göbəyə qədər uzanır.
• Tipik aşağı orta xəttin kəsilməsi yuxarıdan göbək və aşağıdan qaşıq sümüyü ilə məhdudlaşır.
• Bəzən xüsusilə travma cərrahiyyəsində xəncərəbənzər çıxıntıdan qaşıq sümüyünə qədər uzanan tək bir kəsik istifadə olunur.

Diaqnostik laparotomiyada orta xətt kəsikləri xüsusilə üstünlük təşkil edir, çünki onlar qarın boşluğunun əksər hissəsinə geniş giriş imkanı verir.

Orta xəttin kəsilməsi

1. Orta xətt boyunca dəridə kəsik (kəsmə).
2. Dərialtı toxumanın kəsilməsi (kəsik).
3. Qarının ağ xəttinin bölünməsi
4. Peritonu götürüb, bağırsaq bitişmələri olmadığından əmin olmaq (bağırsaq bitişmələri)
5. Nik peritonu
6. Heç bir yapışma olmadığından əmin olmaq üçün barmağı yaranın altına qoymaq.

Digərləri

Digər ümumi laparotomiya kəsiklərinə aşağıdakılar daxildir:

• Koçer kəsiyi (Emil Teodor Koçerə görə) — sağ qabırğaaltı; qaraciyər, öd kisəsi və öd yollarında bəzi əməliyyatlar üçün uyğundur.^[3] Qalxanabənzər vəzin cərrahiyyəsində istifadə edilən Koçer kəsiyi ilə eyni ada malikdir: sternoklavikulyar oynaqlardan təxminən 2 sm yuxarı olan eninə, bir qədər əyri kəsik.
• Devis və ya Rokki-Devis appendektomiya üçün "əzələ parçalayan" sağ alt kvadrat kəsik — 1905-ci ildə bu kəsmə tərzini inkişaf etdirən Oreqon cərrahı Alfa Eugen Rokki (1857–1927) və Filadelfiya cərrahı Qvilim Corc Devisin (1857–1918) adını daşıyan kəsik.^[4]
• Pfannenstiel kəsiyi — göbək altında və pubik simfizdən bir qədər yuxarıda olan eninə kəsik.^[5][6] Klassik Pfannenstiel kəsikində dəri və dərialtı toxuma eninə kəsilir, qarının ağ xətti şaquli olaraq açılır. Qeysəriyyə əməliyyatı və xoşxassəli xəstəliklər üçün abdominal histerektomiya üçün seçilən kəsikdir. Bu kəsiyin bir variantı, çanaq sümüyünə daha geniş daxil olmaq üçün qarın düz əzələlərinin eninə kəsildiyi Maylard kəsikidir.^[7] Bu kəsik ilk dəfə 1920-ci ildə şotlandiyalı cərrah Alfred Ernest Maylard (1855–1947) tərəfindən həyata keçirilmişdir.^[8]
• Lumbotomiya — qarın boşluğuna girmədən böyrəklərə daxil olmağa imkan verən bel kəsilməsindən ibarətdir. Adətən yalnız xoşxassəli böyrək xəstəlikləri üçün istifadə olunur. Üst sidik yollarının cərrahiyyəsi üçün də təklif edilir.^[9]
• Çornıy kəsiyi — 1941-ci ildə Amerika uroginekoloq cərrah Leonid Çornıy (1908–1963) tərəfindən hazırlanmışdır.^[10]

Əlaqədar prosedurlar

Əlaqədar prosedur laparoskopiyadır — kameralar və digər alətlər qarın boşluğundakı kiçik dəliklərdən qarın boşluğuna daxil edilir. Məsələn, appendektomiya laparotomiya və ya laparoskopik^[11] yolla edilə bilər.

Laparotomiya zamanı qarın boşluğunun sağalmasının qısamüddətli və ya uzunmüddətli üstünlükləri barədə heç bir sübut yoxdur.^[12]

İstinadlar

1. Quebbeman, Frances Elizabeth. "Medicine In Territorial Arizona" (PDF). University of Arizona. 1966. 10 December 2013 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 7 December 2013.
2. "Henry George Liddell, Robert Scott, A Greek-English Lexicon, λ , λα_ο-σεβής , λα^πάρα_". www.perseus.tufts.edu. 2023-03-07 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2018-08-02.
3. synd/1010 Who Named It? saytında
4. Williams GR. "Presidential Address: a history of appendicitis. With anecdotes illustrating its importance" (PDF). Annals of Surgery. 197 (5). May 1983: 495–506. doi:10.1097/00000658-198305000-00001. PMC 1353017. PMID 6342553. 2018-09-04 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 2023-06-06.
5. synd/2500 Who Named It? saytında
6. Pfannenstiel HJ. "Ueber die Vortheile des suprasymphysären Fascienquerschnitts für die gynäkologischen Koeliotomien" [On the Advantages of the Suprasymphyseal Fascia Cross Section for Gynecological Coeliotomies]. (Volkmann's) Sammlung Klinischer Vorträge (alman). Leipzig. 268 (Gynäk. Nr. 97). 1900: 1735–1756.
7. Giacalone PL, Daures JP, Vignal J, Herisson C, Hedon B, Laffargue F. "Pfannenstiel versus Maylard incision for cesarean delivery: A randomized controlled trial". Obstetrics and Gynecology. 99 (5 Pt 1). May 2002: 745–50. doi:10.1016/S0029-7844(02)01957-9. PMID 11978282.
8. Slater SD. "Alfred Ernest Maylard, 1855-1947: Glasgow surgeon extraordinaire". Scottish Medical Journal. 39 (3). June 1994: 86–90. doi:10.1177/003693309403900312. PMID 8720774.
9. Bajpai M, Kumar A, Gupta AK, Pawar DK. "Lumbotomy approach for upper urological tract surgery in children--an analysis of 68 consecutive lumbotomies". European Journal of Pediatric Surgery. 14 (3). June 2004: 163–7. doi:10.1055/s-2004-820903. PMID 15211405.
10. Tizzano AP, Muffly TM. Historical milestones in female pelvic surgery, gynecology, and female urology. (PDF) // Urogynecology and Reconstructive Pelvic Surgery (3rd). 2007. 3–15. 2015-05-01 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 2023-06-06.
11. "Arxivlənmiş surət". 2023-07-09 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2023-06-07.
12. Gurusamy KS, Cassar Delia E, Davidson BR. Cochrane Wounds Group (redaktor). "Peritoneal closure versus no peritoneal closure for patients undergoing non-obstetric abdominal operations". The Cochrane Database of Systematic Reviews (7). July 2013: CD010424. doi:10.1002/14651858.CD010424.pub2. PMC 6353057. PMID 23828487.

Xarici keçidlər

• Article about exploratory Laparotomy
• Article about Abdominal exploratory surgery in animals