Linqvistik relyativizm fərziyyəsi

Linqvistik relyativizm fərziyyəsi və ya Sapir–Vorf hipotezi — bir dilin quruluşunun onun danışanlarının dünyagörüşünə və baxışlarına, habelə onların idrak proseslərinə təsir etdiyini iddia edən fərziyyə. Bu fərziyyənin iki forması var:^[1]

• Sərt versiya: dil təfəkkürü müəyyən edir, buna uyğun olaraq linqvistik kateqoriyalar koqnitiv kateqoriyaları məhdudlaşdırır və müəyyən edir.
• Yumşaq versiya: dil yalnız təfəkkürə təsir edir, linqvistik kateqoriyalarla yanaşı, təfəkkürə ənənələr və bəzi qeyri-linqvistik davranış növləri də təsir edir.

"Sapir–Vorf hipotezi" termini əslində yanlış adlandırmadır, çünki Edvard Sepir və Bencamin Vorf heç vaxt həmmüəllif olmayıblar və heç vaxt öz fikirlərini elmi fərziyyə kimi iddia etməyiblər. Fərziyyənin sərt və yumşaq variantlarının ortaya çıxması da sonrakı dövrlərə aiddir. Sepir və Vorf heç vaxt qəsdən belə fərqləndirmə etməsələr də, onların əsərlərində linqvistik relyativizm prinsipinin həm sərt, həm də yumşaq təsvirlərinə rast gəlmək mümkündür.^[2][3] Bəzi tədqiqatçıların fikrinə görə, fərziyyənin ilk müəllifi Sepir olmuşdur. Buna görə də hipotezin adlandırmasında onun adı birinci qeyd edilir.^[4]

Linqvistik relyativizm prinsipi, həmçinin dil və düşüncə arasındakı əlaqə fəlsəfədən tutmuş psixologiya və antropologiyaya qədər müxtəlif elm sahələrinin marağına səbəb olmuş, ədəbi əsərlər və süni dillərin yaradılması üçün ilham mənbəyi olmuşdur.

İstinadlar

1. С. Ю. Бородай. Современное понимание проблемы лингвистической относительности: работы по пространственной концептуализации // Вопросы языкознания (журнал) (rus). № 4. 2013. 18. 2020-01-04 tarixində arxivləşdirilib.
2. Hill & Mannheim (1992).
3. Kennison, Shelia. Introduction to language development. Los Angeles: Sage. 2013.
4. "Жизнь и судьба гипотезы лингвистической относительности • Библиотека". «Элементы» (rus). 2021-10-23 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-10-23.

Əlavə ədəbiyyat

• Бородай С. Ю. Язык и познание: введение в пострелятивизм Arxiv surəti 3 yanvar 2020 tarixindən Wayback Machine saytında. М.: ООО Садра, Языки славянских культур, 2020. 800 с.
• Бородай С. Ю. Язык и познание: пострелятивистская исследовательская программа Arxiv surəti 3 yanvar 2020 tarixindən Wayback Machine saytında // Вопросы языкознания. 4. 2019. С. 106–136.
• Бородай С. Ю. Современное понимание проблемы лингвистической относительности: работы по пространственной концептуализации Arxiv surəti 12 avqust 2019 tarixindən Wayback Machine saytında // Вопросы языкознания. 4. 2013. С. 17–54.
• Бурас, М. М.; Кронгауз, М. А. "Жизнь и судьба гипотезы лингвистической относительности". Наука и жизнь (журн) (8). 2011. /.
• Васильев С. А. Философский анализ гипотезы лингвистической относительности. — К., 1974.
• Вежбицкая А. Понимание культур через посредство ключевых слов. — М.: Языки славянской культуры, 2001.
• Козловский С. А. Скорость мысли // Журнал "Компьютерра", #26–27 (550–551), 2004.
• Кронгауз М. А. Семантика. М.: ИЦ "Академия", 2005 (изд. 2)
• Кудрявцева Н. С. Лінгвістична відносність і проблеми перекладу філософської термінології: лінгвокогнітивний підхід. — К. : Видавничий дім Дмитра Бураго, 2017. ISBN 978-966-489-413-2
• Уорф Б. Л. Отношение норм поведения и мышления к языку // Новое в лингвистике, вып. 1, М., 1960.
• Chandler Daniel. The Sapir — Whorf Hypothesis // Web site of University of Wales, AberystwythChandler Daniel, Guy, The Sapir — Whorf Hypothesis // Web site of University of Wales //http://www.aber.ac.uk/media/Documents/short/whorf.html
• Deutscher, Guy, Does Your Language Shape How You Think?, New York Times Magazine, Aug 26, 2010, 26 August 2010 Arxiv surəti 1 iyul 2017 tarixindən Wayback Machine saytında
• Deutscher, Guy, Through the Language Glass: Why the World Looks Different in Other Languages, Arrow Books, 2011, ISBN 978-0-09-950557-0, İstifadə tarixi: 2014-03-17 Arxiv surəti 30 iyun 2014 tarixindən Wayback Machine saytında
• Everett, Dan, "Cultural Constraints on Grammar and Cognition in Pirahã: Another Look at the Design Features of Human Language" (PDF), Current Anthropology, 46 (4), 2005: 621, doi:10.1086/431525 Arxiv surəti 15 may 2012 tarixindən Wayback Machine saytında
• Kay, Paul & Willet Kempton, "What is the Sapir–Whorf Hypothesis?", American Anthropologist, 86 (1), 1984: 65–79, doi:10.1525/aa.1984.86.1.02a00050
• Kay, Paul & Chad K. McDaniel, "The Linguistic Significance of Meanings of Basic Color Terms", Language, Linguistic Society of America, 54 (3), 1978: 610–646, doi:10.2307/412789, JSTOR 412789
• O'Neill, Sean, Cultural Contact and Linguistic Relativity Among the Indians of Northwestern California, University of Oklahoma Press, 2008, ISBN 0-8061-3922-6
• Whorf B. L., Language, thought and reality: Selected writings of Benjamin Lee Whorf. Ed. John B. Carroll. Arxiv surəti 15 may 2014 tarixindən Wayback Machine saytında

Xarici keçidlər

• Гипотеза лингвистической относительности — видеозапись лекции М. А. Кронгауза Arxiv surəti 25 yanvar 2018 tarixindən Wayback Machine saytında
• Лингвистическая относительность в начале XXI века — лекция C. Ю. Бородая
• Нерефлексивное конструирование онтологий. Философские следствия вовлеченности языка в когнитивность — видеозапись лекции C. Ю. Бородая